به گزارش خبرگزاری تسنیم از قم، در نگاه شیعیان پنجم جمادی الاولی، سالروز ولادت حضرت زینب کبری سلام الله علیها است؛ بانوی کم‌نظیری که در راه تعالی دین خدا، از هیچ کوششی دریغ نکرد. همان بانویی که هر آنچه داشت حتی فرزندانش را در راه خدا فدا کرد و با صبر بی نظیرش، درس های بزرگی را به تمامی آزادگان جهان آموخت. جایگاه والای حضرت زینب(سلام الله علیها) زمانی بیشتر نمایان می‌شود که امام زین‌العابدین (علیه السلام)، ایشان را «عالِمَهٌ غَیر مُعَلِّمَه»[1] معرفی کرده است. بدین معنا که حضرت زینب کبری(سلام الله علیها) بی آنکه آموزگاری داشته باشند، در زمره علما قرار داشتند. همچنین وقتی در گزارشات تاریخی مشاهده می شود که ایشان در دوران حیات مبارکشان کرسی درسی برای بانوان داشته‌اند و مردم در مسائل شرعی (حلال و حرام) به او مراجعه می‌کردند.[2]، می‌توان عظمت وجودی حضرت زینب(سلام الله علیها) را بیش از پیش درک کرد. البته شرح و بسط مناقب و فضایل آن حضرت صرفا در روایات و گزارشات تاریخی خلاصه نمی شود بلکه عالمان اسلامی متعددی (اعم از شیعه و سنی)، در ثناگویی از حضرت زینب (سلام الله علیها) لب به سخن گشوده اند. در نوشتار پیش رو به برخی از مناقبی که علمای فریقین برای آن حضرت بیان کرده اند، اشاره می‌شود.

الف: عالمان شیعه

در گذر تاریخ همواره عظمت و مناقب بی بدیل حضرت زینب(سلام الله علیها) مورد تاکید تمامی عالمان شیعی بوده است به نحوی که در آثار علمای امامیه، هر جا سخن از حوادثی همچون حادثه کربلا یا سخن از سرگذشت خاندان مطهر امیرالمومنین(علیه السلام) به میان آمده است، ذکر مناقب و فضایل اخلاقی بی شمار حضرت زینب(سلام الله علیها)، امری اجتناب ناپذیر بوده و عالمان شیعی مفصلا به تبیین عظمت آن حضرت پرداخته اند. در ادامه به جهت نمونه، به دیدگاه برخی از عالمان مشهور مکتب اهل البیت (علیهم السلام) پیرامون شخصیت کم نظیر حضرت زینب کبری(سلام الله علیها)، اشاره می‌شود.

1: امام خمینی(ره)

امام خمینی(ره) بنیانگذار فقید انقلاب اسلامی ایران، طی سخنانی به مناسبت ولادت حضرت زهرا(سلام الله علیها) فرموده اند: «فردا روز زن است. روز زنى است که عالَم به او افتخار دارد؛ روز زنى است که دخترش(حضرت زینب سلام الله علیها)‏ در مقابل‏ حکومتهاى‏ جبار ایستاد و آن خطبه را خواند و آن حرفها را زد که همه مى‏دانید؛ زنى که در مقابل یک جبارى ایستاد ـ که اگر مردها نفس می‌کشیدند همه را می‌‏کشتند ـ و نترسید و ایستاد و محکوم کرد حکومت را، یزید را محکوم کرد. به یزید فرمود: تو انسان نیستى. زن یک همچو مقامى باید داشته باشد.»[3]

2: مقام معظم رهبری

مقام معظم رهبری(حفظه الله) نیز در دیدار با جمعی از پرستاران، چنین می فرمایند: «حضرت زینب کبری (سلام ‌الله علیها) یک بانوی برجسته‌ی در تاریخ بشریّت است، نه فقط تاریخ اسلام؛ واقعاً این جور است. آن شخصیّت مستحکم و قوی، آن انسان بزرگ؛ آنچنان که او عمل میکند کمتر انسانی -چه مرد، چه زن- میتواند با این قدرت، با این استحکام وارد میدانهای دشوار بشود».[4]

آیت الله خامنه ای(مدظله العالی) در بیانات دیگری نیز فرموده اند: «عظمت کار زینب کبری (علیهاالسّلام) را نمی شود در مقایسه‌ی با بقیّه‌ی حوادث بزرگ تاریخ سنجید؛ باید آن را در مقایسه‌ی با خود حادثه‌ی عاشورا سنجید؛ و انصافاً این دو عِدل یکدیگرند. این انسان باعظمت، این بانوی بزرگ اسلام بلکه بشریّت، توانست در مقابل کوه سنگین مصائب، قامت خود را استوار و برافراشته نگه‌دارد؛ حتّی لرزشی هم در صدای این بانوی بزرگ از این‌همه حادثه پدید نیامد؛ هم در مواجهه‌ی با دشمنان، هم در مواجهه‌ی با مصیبت و حوادث تلخ، مثل یک قلّه‌ی سرافراز استواری ایستاد؛ درس شد، الگو شد، پیشوا شد، پیشرو شد. در بازار کوفه، در حال اسارت، آن خطبه‌ی شگفت‌آور را ایراد کرد.... مجسّمه‌ی عزّت است زینب کبری، همچنان‌که حسین بن علی (علیه‌السّلام) در کربلا، در روز عاشورا مجسّمه‌ی عزّت بود. نگاه او به حوادث با نگاه دیگران فرق دارد؛ [با] آن‌همه مصیبت، وقتی دشمن میخواهد او را شماتت کند، میگوید: ما رَاَیتُ اِلّا جَمیلاً؛ آنچه دیدم زیبا بود؛ شهادت بود، داغ بود، امّا در راه خدا بود، برای حفظ اسلام بود، ایجاد یک جریانی بود در طول تاریخ تا امّت اسلام بفهمند که چه‌کار باید بکنند، چگونه باید حرکت کنند، چگونه باید بایستند. این کارِ بزرگِ حماسه‌ی زینبی است؛ این عزّتِ ولىّ خدا است. زینب کبری از اولیاءالله است؛»[5]

3: آیت الله خوئی(ره)

آیت الله العظمی خوئی(ره) نیز در وصف حضرت زینب (سلام الله علیها) چنین نوشته اند: «إنها شریکة أخیها الحسین (علیهماالسلام) فی الذب عن الإسلام و الجهاد فی سبیل الله، و الدفاع عن شریعة جدها سید المرسلین(صلی الله علیه وآله)، فتراها فی الفصاحة کأنها تفرغ عن لسان أبیها، و تراها فی الثبات تنبئ عن ثبات أبیها، لا تخضع عند الجبابرة، و لا تخشى غیر الله سبحانه تقول حقا و صدقا، لا تحرکها العواصف، و لا تزیلها القواصف، فحقا هی أخت الحسین علیه السلام، و شریکته فی سبیل عقیدته و جهاده».[6] حضرت زینب(سلام الله علیها)، شریک رسالت برادرش امام حسین(علیه السلام)، در جهت دفاع از اسلام، جهاد در راه خدا و حمایت از شریعت جدش رسول خدا(صلی الله علیه وآله) بود. آنحضرت در فصاحت به گونه ای بود که وقتی سخنی ایراد می فرمود، گویا از دهان مبارک پدرش امیرالمومنین(علیه السلام) سخن می گوید. ثبات قدم حضرت زینب(سلام الله علیها) به شکلی بود که خبر از ثبات قدم پدرش علی بن ابی طالب(علیهماالسلام) می داد. ایشان در برابر ظالمین خضوع نمی کرد و از غیر خدا نمی ترسید. از لسان مبارک حضرت زینب(سلام الله علیها) جز کلام حق و صدق جاری نمی شد. تندباد فتنه ها او را به حرکت در نمی آورد و فراز و نشیب ها او را به زیر نمی کشید. (یعنی در راه حق، بسیار ثابت قدم و استوار بود.) حقا که او خواهر امام حسین (علیه السلام) و شریک آنحضرت در راه عقیده و جهادش بود.

4: علامه مامقانی(ره)

علامه مامقانی (ره) نیز در تنقیح المقال، حضرت زینب(سلام الله علیها) را چنین توصف کرده است: «اقول زینب و ما زینب و ما ادریک ما زینب هى عقیله بنى هاشم و قد حازت من الصّفات الحمیدة ما لم یحزها بعد امّها احد حتى حقّ ان یقال هى الصدّیقة الصّغرى هى فى الحجاب و العفاف مزیدة لم یر شخصها احد من الرّجال فى زمان ابیها و اخویها الى یوم الطّف و هى فى الصّبر و الثّبات و قوّة الإیمان و التقوى وحیدة و هى فى الفصاحة و البلاغة کانّها تفرغ عن لسان امیر المؤمنین (علیه السلام) کما لا یخفى على من انعم النّظر فى خطبتها و لو قلنا بعصمتها لم یکن لأحد ان ینکر ان کان عارفا باحوالها فى الطفّ و ما بعده کیف و لو لا ذلک لما حملها الحسین (علیه السلام) مقدارا من ثقل الإمامة ایام مرض السجّاد (علیه السلام) و ما اوصى الیها بجملة من وصایاه و لما انابها السجّاد (علیه السلام) نیابة خاصّة فى بیان الأحکام و جملة اخرى من اثار الولایة الا ترى ما رواه الصّدوق (ره) فى اکمال الدّین و الشّیخ (ره) فى کتاب الغیبة»[7] زینب (سلام الله علیها) کیست؟ و تو چه دانی که زینب (سلام الله علیها) کیست؟ او عقیله بنی هاشم است. صفات حمیده ای داشت که اَحَدی پس از مادرش (سلام الله علیها)، آن صفات را دارا نبود تا جایی که برخی گفته اند: او صدیقه، صغری است. تا روز عاشورا، نامحرمی او را ندید. حضرت زینب(سلام الله علیها)، در صبر، ثبات قدم، قوه ایمان و تقوی، یگانه بود و در فصاحت و بلاغت به گونه ای بود که هنگام سخن گفتن، انگار امیرالمومنین(علیه السلام) سخن می گفتند. اگر ما قائل به عصمت حضرت زینب(سلام الله علیها) بشویم کسی که به احوال او و خطبه هایش بعد از واقعه کربلا واقف باشد، ادعای ما را انکار نخواهد کرد. اگر احتمال عصمت ایشان درست نیست پس چرا امام حسین(علیه السلام) باری از بار امامت را در هنگامه بیماری امام سجاد(علیه السلام) به او سپرد. طبق روایتی که شیخ صدوق(ره) در اکمال الدین و شیخ طوسی(ره) در الغیبه بیان کرده است حضرت زینب(سلام الله علیها)، برای بیان احکام و برخی دیگر از آثار ولایت، نایب خاص امام سجاد(علیه السلام) بودند.

5: آیت‌الله مکارم شیرازی

حضرت آیت الله العظمی ناصر مکارم شیرازی(مدظله العالی) از دیگر چهره های مطرح و مورد اعتناء در مذهب تشیع است که در رابطه با شخصیت نمونه حضرت زینب کبری(سلام الله علیها) می‌فرماید: «در خطبه معروف حضرت زینب شیرزن کربلا(سلام الله علیها) که در شام در مقابل یزید ایراد فرمود نیز می توان به مقام شجاعت بی نظیر آن حضرت اذعان نمود، که فرمودند؛ «اگر حوادث سخت روزگار، مرا در شرایطى قرار داد که مجبور شوم با تو صحبت کنم، من تو را موجودى کوچک و بى ‏مقدار مى ‏دانم و در خور هر گونه توبیخ و سرزنش .... آنچه در توان دارى انجام ده؛ ولى هرگز نمى‏توانى نور ما را خاموش کنى و آثار ما را محو نمایى!»[8]

آیت الله العظمی مکارم شیرازی در مورد روحیه روشنگری حضرت زینب(سلام الله علیها) فرموده‌اند: «تردیدی نیست خطبه‌های حضرت زینب (سلام الله علیها) در شام و کربلا حاوی مطالب و نکات بسیار ارزشمندی برای جامعه است که باید در سطح وسیعی منتشر شود.

زیرا عقب‏ نشینى مصلحتى یزید و تغییر موضع سیاسى بر اثر خطبه‏ هاى افشاگرانه حضرت زینب‏(سلام الله علیها) در شام و بیدارى مردم به نوبۀ خود، حاکی از مقام بی بدیل آن حضرت در مقولۀ روشنگری است!

به عنوان نمونه یکی از مصادیق مهم روشنگری آن حضرت در برابر حکومت خودکامه یزید محقق گردید؛ در خطبه‏ اى که بانوى شجاع اسلام‏ زینب‏ کبرى علیها السلام‏ در شام در برابر حکومت خودکامه جبار، ایراد کرد، فرمود؛تو امروز شادى مى‏ کنى و چنین مى‏ پندارى که چون فراخناى جهان را بر ما تنگ کرده‏ اى .... اشتباه میکنى، این فرصت و آزادى را خداوند بخاطر این به تو داده تا پشتت از بار گناه، سنگین گردد و عذاب دردناک در انتظار تو است ...»[9]

عبارات فوق تماما حاوی مناقب کم نظیر حضرت زینب(سلام الله علیها) است که عالمان شیعی بدان اذعان فرموده‌اند. از آنجایی که نگارنده در این نوشتار، قصد اختصار دارد لذا به همین میزان اکتفا می شود. و در ادامه به دیدگاه برخی از عالمان اهل سنت در رابطه با عظمت وجودی حضرت زینب کبری(سلام الله علیها) اشاره می‌شود.

ب: عالمان اهل سنت

بیان فضایل و مناقب حضرت زینب کبری (سلام الله علیها)، صرفا در عبارات عالمان شیعه خلاصه نمی شود بلکه آنحضرت آنقدر جلیل القدر بوده اند که پیشوایان و بزرگان اهل سنت نیز در مدح ایشان، عباراتی را بیان می کنند. برخی از علمای سنی مذهبی که در وصف حضرت زینب کبری(سلام الله علیها)، سخنانی را بیان کرده اند عبارتند از:

1: ابن الفقیه

ابو عبدالله احمد بن محمد همدانی، معروف به ابن الفقیه از علمای قرن چهارم هجری، در کتاب البلدان می نویسد: هنگامی که حضرت زینب(سلام الله علیها) خواستند خطبه ای ایراد بفرمایند: «وقد أومأت إلى الناس أن انصتوا. فارتدت الأنفاس وسکنت الأجراس، ثم قالت: الحمد لله والصلاة على نبیه»[10] حضرت زینب(سلام الله علیها)، جهت سکوت مردم، اشاره ای فرمودند، به محض اشاره ایشان، نَفَس ها در سینه حبس شد و حتی زنگ های شتران نیز از صدا افتادند. سپس خطبه ای بیان فرمودند.

این ماجرا به خوبی بر ولایت حضرت زینب کبری(سلام الله علیها) بر کون و مکان دلالت دارد. بدین سان که با کوچکترین اشاره ای، سکوت عجیبی در آن مجلس، حکمفرما شد.

2: ابن عساکر

ابن عساکر تاریخ نویس نام آور قرن ششم هجری نیز در معرفی حضرت زینب (سلام الله علیها) می‌نویسد: «زینب الکبرى بنت علی بن أبی طالب ابن عبد المطلب بن هاشم بن عبد مناف امرأة جزلة»[11] زینب کبری (سلام الله علیها) دخترِ حضرت علی بن ابی طالب(علیهماالسلام)، بانویی والا مقام بود.

3: ابن اثیر

ابن اثیر از علمای معروف سنی مذهب قرن هفتم هجری نیز در کتاب «اسد الغابه»، حضرت زینب کبری(سلام الله علیها) را بدین صورت توصیف کرده است: «وَکانَت زینب امرأةً عاقلةً لبیبةً جزلة»[12] : حضرت زینب(سلام الله علیها)، زنی عاقل، خردمند، بزرگ‌منش بود.

ابن اثیر همچنین با اشاره به خطبه حضرت زینب(سلام الله علیها)،می افزاید: «هو یدل على عقل وقوة جنان.»[13] عبارات حضرت زینب(سلام الله علیها) خطاب به یزید بن معاویه، دلیلی است بر عقل و قوت قلب آنحضرت؛

ابن حجر عسقلانی نیز این عبارات را به نقل از ابن اثیر در «الاصابه» بیان کرده است[14] که این امر نشان می دهد او نیز چنین مناقبی را برای حضرت زینب(سلام الله علیها) قبول دارد. البته ناگفته نماند با توجه به اینکه ابن حجر عسقلانی در کتاب«الاصابه»، صرفا به معرفی صحابه پرداخته است همین امر حاکی از آن است که حضرت زینب(سلام الله علیها)، جزو صحابی بوده و لذا این نیز منقبتی برای ایشان قلمداد می شود. 

4: نویری

شهاب الدین احمد بن عبدالوهاب نویری از ادباء و حدیث شناسان قرن هفتم و هشتم هجری در کتاب«نهایة الأرب فی فنون الأدب»، به خطبه کم نظیر حضرت زینب(سلام الله علیها) بعد از واقعه عاشورا اشاره می کند. و سپس می نویسد: عبیدالله بن زیاد(لعنت الله علیه) پس از قرائت این خطبه، اینگونه واکنش نشان داد: «هذه شجاعة فلعمرى لقد کان أبوک شجاعا»[15] این خطبه(حضرت زینب سلام الله علیها) برخاسته از شجاعت اوست. به جان خودم سوگند، پدرت نیز (همین‌گونه) شجاع بود.

5: زِرِکلی

خیرالدین زِرِکلی از مورخین نام‌آشنای قرن چهاردهم هجری نیز در کتاب «الاَعلام»، حضرت زینب کبری(سلام الله علیها) را چنین توصیف کرده است: ««وکانت ثابتة الجنان، رفیعة القدر، خطیبة، فصیحة، لها أخبار»[16] حضرت زینب(سلام الله علیها)، قلبی راسخ و جایگاهی والا داشت و خطیبی بود که فصیح سخن می گفت.

6: عمررضا کحاله

عمر رضا کحاله، تاریخ نویس قرن چهاردهم هجری نیز حضرت زینب (سلام الله علیها) را بدین شکل معرفی کرده است: «زینب بنت علی بن ابی طالب(علیهم السلام): سیده جلیله ذات عقل راجح و رای و فصاحه و بلاغه ولدت قبل وفاه جدها(صلی الله علیه وآله) بخمس سنین و تزوجت بابن عمها عبدالله بن جعفر...»[17] زینب(سلام الله علیها)، دختر امیرالمومنین(علیه السلام): زنی جلیله، صاحب خردی برتر، دارای فصاحت و بلاغت بود که 5 سال قبل از وفات جدش رسول خدا(صلی الله علیه وآله) متولد شد و با پسر عمویش عبدالله بن جعفر ازدواج کرد.

از مجموع مباحث این نوشتار بدست می آید که افزون بر متون روایی که در منقب حضرت زینب(سلام الله علیها) وارد شده است همچنین تعداد قابل توجهی از عالمان اسلامی در مدح آن حضرت لب به سخن گشوده و مناقب کم نظیر ایشان را نقل کرده اند.

[1] . طبرسی، احمد بن علی، الاحتجاج علی اهل اللجاج، ج2، ص305، مشهد، نشر مرتضی، چاپ اول، 1403ه‌ق.

[2] . موسوعه طبقات الفقهاء، لجنه علمی موسسه امام صادق(علیه السلام)، ج1، ص362، بی جا، بی تا.

[3]. خمینی، سیدروح الله، صحیفه امام(ره)، امام خمینی(ره)، ج7، ص340، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینى (س)، چاپ پنجم، 1389 ه.ش.

4: بیانات در دیدار جمعی از پرستاران سراسر کشور در تاریخ 11 دی 1398 به نقل از پایگاه اطلاع رسانی دفتر حفظ و نشر آثار آیت الله العظمی خامنه‌ای(حفظه الله).

5: بیانات در دیدار پنجاه هزار فرمانده بسیج سراسر کشور در تاریخ 29 آبان 1392 به نقل از پایگاه اطلاع رسانی دفتر حفظ و نشر آثار آیت الله العظمی خامنه‌ای(حفظه الله).

[6]. خویی، ابوالقاسم، معجم رجال الحدیث و تفصیل طبقات الرواة، ج24، ص219، بى جا، بى نا، چاپ پنجم، 1413 ه.ق.

.[7] مامقانى، عبدالله، تنقیح المقال فی علم الرجال، ج3، ص79، بى جا، بى نا، چاپ اول، بی تا.

[8] . عاشورا ریشه‌ها، انگیزه‌ها، رویدادها، پیامدها، ص25، محققان سعید داودی، مهدی رستم نژاد؛ زیرنظر آیت الله مکارم شیرازی، قم، مدرسه امام علی بن ابی طالب(علیهماالسلام)، چاپ پنجم، 1384 ه‌ش.

[9] . یادداشتی با عنوان «سیری در مقام حضرت زینب سلام الله علیها از منظر آیت الله العظمی مکارم شیرازی» منتشر شده در پایگاه اطلاع رسانی https://makarem.ir

[10] .ابن فقیه، البلدان ، ص224، بیروت، عالم الکتب، بیروت، چاپ اول، 1416ه‌ق.

[11] . ابن عساکر، تاریخ دمشق، ج69، ص174، دارالفکر، 1415ه‌ق.

[12] . ابن اثیر، اسدالغابه، ج7، ص134، بیروت، دارالکتب العلمیه، چاپ اول، 1415ه‌ق.

[13] . همان.

[14] .عسقلانی، ابن حجر، الاصابه، ج8، ص166، بیروت، دارالکتب العلمیه، چاپ اول، 1415ه‌ق.

[15]. نویری، احمد بن عبدالوهاب، نهایة الأرب فی فنون الأدب، ج20، ص465، قاهره، دار الکتب والوثائق القومیة، چاپ اوّل، 1423 ه ق.

[16] . زرکلی، خیرالدین، الاعلام، ج3، ص67، دار العلم للملایین، چاپ پانزدهم، 2002 م.

[17] . عمررضا کحاله، اعلام النساء فی عالمی العرب و الاسلام، ج2، ص91، بیروت، مؤسسه الرساله، بی تا.

یادداشت از محمد باغچیقی، پژوهشگر و کارشناس

انتهای پیام/