به گزارش خبرگزاری تسنیم از بروجرد، در قلب بافت تاریخی بروجرد، بنایی کهن و استوار بر جای مانده است؛ مسجد جامعی که نه‌تنها یادگار قرون نخستین اسلامی، بلکه بازمانده‌ای از دوران پیش از اسلام و نشانی زنده از تداوم فرهنگ، ایمان و هنر ایرانی در گذر سده‌هاست.

بنای کنونی مسجد جامع بروجرد بر پایه‌ی بقایای آتشکده‌ای ساسانی ساخته شده‌است. این ویژگی، مسجد را در زمره‌ معدود بناهایی قرار می‌دهد که پیوند میان دو دوره‌ی تمدنی بزرگ، یعنی ایران پیش و پس از اسلام را در خود جای داده‌است.

مسجد جامع بروجرد از نظر ساختار معماری، یکی از نمونه‌های شاخص معماری صدر اسلام در ایران است. پلان چهار ایوانی، گنبدخانه‌ی آجری، شبستان‌های ستون‌دار و مناره‌های کوتاه آن، نشان از تلفیق هوشمندانه‌ی عناصر ایرانی با اصول معماری اسلامی دارد.

گنبد اصلی مسجد، با آجرچینی منظم و پوشش دوپوسته، از قدیمی‌ترین گنبدهای شناخته‌شده در غرب ایران است. ضخامت زیاد دیوارها، قوس‌های بیضوی و تزئینات آجری ظریف در بدنه‌ها، قدرت و ظرافت معماران ایرانی را به نمایش می‌گذارد.

در تزئینات داخلی مسجد از گچ‌کاری‌های ساده اما هماهنگ با ساختار اصلی استفاده شده‌است. آثار باقی‌مانده از کاشی‌های فیروزه‌ای در بخش‌های مختلف نشان می‌دهد که در دوره‌ی صفویه و قاجار، تزیینات جدیدتری بر بنا افزوده شده است.

ایوان جنوبی مسجد که در امتداد قبله قرار دارد، یکی از باشکوه‌ترین بخش‌های مجموعه است. محراب گچ‌بری‌شده‌ی این ایوان، با طرح‌های اسلیمی و کتیبه‌های قرآنی، از شاهکارهای هنر اسلامی به‌شمار می‌رود.

در بخش شمالی، شبستان زمستانی قرار دارد که با سقف‌های کوتاه‌تر و طاق‌های ضربی ساخته شده تا گرمای درون مسجد در فصول سرد حفظ شود. این طراحی هوشمندانه، گواهی از آگاهی معماران به شرایط اقلیمی بروجرد است.

کهن‌ترین مساجد غرب ایران

مهدی گودرزی، سرپرست اداره میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی بروجرد، در گفت‌وگو با خبرنگار تسنیم گفت: قدمت مسجد جامع بروجرد به دوره پیش از اسلام بازمی‌گردد؛ پس از ورود اسلام، آتشکده ویران شد و با مصالح آن مسجدی برپا شد که امروزه از کهن‌ترین مساجد غرب ایران به‌شمار می‌رود.

وی افزود: مسجد جامع بیش از 1200 سال قدمت دارد و در دوره‌های مختلف تاریخی از جمله آل‌بویه، سلجوقیان، تیموریان، صفویان و قاجار، چندین بار مرمت و بازسازی شده است.

سرپرست اداره میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی بروجرد بیان کرد: اولین کاوش‌های علمی در این مجموعه در سال‌های 1362 و 1363 انجام شد و گزارش آن در سال 1364 در مجله اثر منتشر گردید.

گودرزی ادامه داد: در سال 1394 کارشناسان میراث فرهنگی گمانه‌زنی‌هایی در ایوان مسجد جامع انجام دادند تا ساختار اصلی بنا بهتر شناسایی شود.

ایرج بابایی، شهردار بافت تاریخی بروجرد، نیز از آغاز اقدامات جدی برای آماده‌سازی مسجد جامع جهت بررسی نمایندگان یونسکو و ثبت جهانی این اثر خبر داد.

وی گفت: در نخستین جلسه کارگروه تخصصی رفع موانع ثبت جهانی، ادارات متولی از جمله میراث فرهنگی و اوقاف حضور داشتند و اقدامات اولیه برای فراهم‌سازی شرایط حضور ارزیاب یونسکو در دستور کار قرار گرفت.

شهردار بافت تاریخی بروجرد، درباره جزئیات این اقدامات توضیح داد: درختان کهنسالی که در محوطه مسجد قرار دارند، به‌دلیل محدود کردن دید بنا و آسیب‌زدن به پی‌های تاریخی، باید جابه‌جا شوند که مجوز لازم برای این کار در حال صدور است.

رفع موانع ثبت جهانی در دستور کار

بابایی همچنین به موضوع ارتفاع ساختمان‌های مجاور مسجد اشاره کرده و افزود: میراث فرهنگی باید حد مجاز ارتفاع بناهای اطراف را مشخص کند تا شهرداری و معاونت شهرسازی نسبت به رفع این موانع اقدام کنند.

وی از بازسازی معابر اطراف مسجد با مصالح سنتی خبر می‌دهد و اشاره کرد: هدف ما ایجاد هماهنگی بصری و بازگرداندن هویت تاریخی به محیط پیرامونی مسجد است تا بازدیدکنندگان با فضایی اصیل و منطبق بر بافت تاریخی روبه‌رو شوند.

شهردار بافت تاریخی بروجرد یادآور شد: الحاق آب‌انبار قدیمی به مجموعه مسجد و احیای طاق میان مسجد و غریبخانه از دیگر اقداماتی است که برای تکمیل پرونده ثبت جهانی انجام می‌شود.

وی بخش جنوبی مسجد، که در گذشته آتشکده بوده و در حفاری‌های اخیر پایه‌های اصلی آن آشکار شده، را پربازدیدترین قسمت این مجموعه دانست و تأکید کرد: ثبت جهانی مسجد جامع می‌تواند به رونق گردشگری و اقتصاد محلی بروجرد کمک کند.

عطا حسن‌پور، مدیرکل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی لرستان، نیز از تلاش‌های یک‌ساله برای آماده‌سازی مسجد جامع و مسجد امام (سلطانی) بروجرد جهت ثبت جهانی خبر داد و گفت: از سال گذشته پیگیری‌های جدی برای ثبت جهانی این دو بنای شاخص آغاز شده است.

وی با اشاره به مشکلات موجود پیرامون مسجد جامع بروجرد افزود: در اطراف این مسجد مغازه‌هایی احداث شده که چهره تاریخی بنا را تحت‌تأثیر قرار داده‌اند و همچنین درختان گردوی قدیمی اطراف مسجد با ریشه‌های عمیق خود به پی‌های تاریخی آسیب رسانده‌اند.

مدیرکل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی لرستان ادامه داد: پس از حدود 40 سال، با همکاری مهندسان بروجردی موفق شدیم تیرآهن‌های کار گذاشته‌شده در زیر گنبد مسجد را برداریم که از نظر مهندسی کاری پرریسک و حساس بود.

مسجدی به‌جامانده از قرون اولیه اسلامی

حسن‌پور افزود: گنبد اصلی مسجد جامع از قدیمی‌ترین گنبدهای غرب ایران و متعلق به قرون اولیه اسلامی است و این بنا از زلزله‌ها و سیلاب‌های متعدد جان سالم به در برده که نمادی از قدرت و اصالت معماری ایرانی ـ اسلامی است که در این مسجد جلوه‌گر شده است.

مسجد جامع بروجرد در طول تاریخ، نه‌تنها مکانی برای عبادت، بلکه پایگاهی برای همبستگی اجتماعی، تعلیم و تربیت دینی و حتی تصمیم‌گیری‌های سیاسی مردم بوده است.

در قرون گذشته، علمای بزرگ بروجرد از جمله آیت‌الله بروجردی، بارها در این مسجد به تدریس علوم دینی و پاسخ‌گویی به مسائل شرعی مردم پرداخته‌اند. همین امر سبب شده که مسجد جامع در ذهن مردم بروجرد، تنها یک بنای تاریخی نباشد، بلکه مرکز هویت مذهبی شهر تلقی شود.

این مسجد در ایام مذهبی، همچون ماه رمضان، محرم و اعیاد اسلامی، به مرکزی پرشور برای تجمع مردم تبدیل می‌شود و مراسمی با ریشه‌های کهن در آن برگزار می‌گردد.

کسبه بازار قدیمی بروجرد که در نزدیکی مسجد واقع شده، همواره ارتباطی نزدیک با این بنا داشته‌اند و بسیاری از آیین‌های سنتی بازار، از جمله نذرها و ختم‌های عمومی، از صحن مسجد آغاز می‌شده است

با ثبت جهانی مسجد جامع، بروجرد می‌تواند به یکی از مقاصد اصلی گردشگران داخلی و خارجی علاقه‌مند به معماری ایرانی‌ـ‌اسلامی تبدیل شود.

از سوی دیگر، ثبت جهانی این اثر می‌تواند زمینه جذب سرمایه‌گذاری‌های فرهنگی، ایجاد زیرساخت‌های گردشگری و اشتغال‌زایی محلی را فراهم کند.

سندی زنده از تداوم معماری ایرانی

ایجاد مسیرهای پیاده‌روی تاریخی، نصب تابلوهای معرفی، نورپردازی شبانه و آموزش راهنمایان محلی از جمله طرح‌هایی است که در فاز نخست آماده‌سازی برای معرفی مسجد جامع به گردشگران خارجی در نظر گرفته شده‌است.

مسجد جامع بروجرد نه‌تنها یادگاری از آغاز تاریخ اسلام در غرب ایران، بلکه سندی زنده از تداوم معماری و فرهنگ ایرانی در گذر بیش از 12 قرن است.

گزارش از فاطمه پیرزادی

انتهای پیام/