خبرگزاری تسنیم ـ معصومه احمدیان‌علی‌آبادی*؛ امر به معروف و نهی از منکر، از ارکان اساسی نظام ارزشی اسلام است که در قرآن و سنت، جایگاهی ممتاز دارد. این دو اصل، ضامن بقای دین، عدالت اجتماعی و سلامت جامعه‌اند. در آیه «وَ الْمُؤْمِنُونَ وَ الْمُؤْمِناتُ...» (توبه: 71)، خداوند به صراحت به‌بیان نقش زنان همچو مردان در این عرصه، پرداخته‌است؛ زیرا این فریضه، در برنامه‌های اسلام حتی از جهاد در راه خدا افضل و بالاتر و مهم‌تر است. امام علی علیه‌السلام می‌فرماید: «تمام کارهای نیک و حتی جهاد در راه خداوند، در برابر امر به معروف و نهی از منکر، همانند قطره‌ای در دریا است.» (نهج البلاغه صبحی‌صالح،ص 542) و امام‌باقر علیه‌السلام، این دو را پایه‌ی اقامه‌ی سایر واجبات الهی، امنیت راه‌ها، حلال شدن کسب و کار، تأمین حقوق، آبادانی سرزمین‌ها، انتقام از دشمنان و استواری تمام کارها، به عملی شدن این دو اصل بستگی دارد. (الکافی، ج 5، ص 55) اگر اهل ایمان، به احیای معروف و جلوگیری از منکرات اهتمام بورزند، جامعه‌ای سالم و به‌دور از فساد شکل خواد گرفت. این دو اصل، وظیفه‌ای فردی و مسئولیتی اجتماعی‌اند، در صورت ترک، منجر به انحراف عمومی و فساد ساختاری می‌شوند.

در طول تاریخ، به‌ویژه پس از رحلت پیامبر اکرم صلوات‌الله‌علیه، این واجب الهی به فراموشی سپرده شد یا به‌صورت ناقص اجرا گردید. حضرت فاطمه‌زهرا سلام‌الله‌علیها، دخت پیامبر و یکی از برجسته‌ترین چهره‌های تاریخ اسلام، در کوتاه‌ترین دوران پس از رحلت پدر، با موضع‌گیری‌های صریح، شجاعانه و عمیق، این واجب را احیا کرد، در خدمت دفاع از ولایت قرار داد و نمونه‌ای روشن از برجسته‌سازی این واجب فراموش‌شده در برابر انحرافات سیاسی و اجتماعی است. این اصل در سیره ایشان، یک وظیفه دینی و ابزاری برای دفاع از ولایت و عدالت اجتماعی بود.

پس از رحلت پیامبر اکرم صلوات‌الله‌علیه، جامعه اسلامی با چالش‌های جدی مواجه شد. مهم‌ترین آن، کنار گذاشتن امیرالمؤمنین علی علیه‌السلام از خلافت بود. به‌لحاظ زمینه تاریخی حضرت زهرا علیها‌السلام با درک عمیق از پیامدهای این انحراف، سکوت نکرد و با تمام توان، به دفاع از ولایت پرداخت. خطبه فدکیه، یکی از مهم‌ترین اسناد تاریخی است که در آن، حضرت با زبان استدلالی، دینی و اجتماعی، به‌نقد وضعیت موجود پرداخت. به‌علاوه حضور ایشان در خانه‌های مهاجر و انصار برای یادآوری عهدشان با ولایت علی علیه‌السلام، نمونه‌ای عملی از امر به معروف و نهی از منکر بود. و نیز برخورد شدید با کسانی که در برابر حق سکوت کرده یا از مسیر ولایت منحرف شده‌بودند، نشان از جدیت ایشان در اجرای این واجب الهی داشت.

خطبه فدکیه، نه‌تنها دفاع از حق مالکیت فدک؛ بلکه بیانیه‌ای سیاسی، اجتماعی و دینی در دفاع از ولایت است. ایشان در این خطبه، با استناد به آیات قرآن، جایگاه امیرالمؤمنین علیه‌السلام را تبیین کرد. بر همین اساس، عملکرد خلفا را در مصادره فدک، بی‌توجهی به وصیت پیامبر و انحراف از مسیر نبوت نقد کرد و مردم را به بازگشت به عهدشان با اهل‌بیت علیهم‌السلام، دعوت کرد. این خطبه، نمونه‌ای از امر به معروف زبانی، مستند و شجاعانه در برابر منکر سیاسی و اجتماعی بود. بر اساس منابع معتبر، ایشان از شیوه‌های مختلف برای نهی از منکر استفاده‌کرد:

بیان مستقیم: در خطبه‌ها و گفت‌وگوها، به‌صورت صریح انحرافات را نقد می‌کرد.

اعتراض عملی: حضور در خانه‌های مهاجر و انصار، نوعی اعتراض مدنی و دعوت به بازگشت بحق بود.

گریه سیاسی: گریه‌های مکرر ایشان، نه‌تنها نشانه اندوه؛ بلکه اعتراض به وضعیت سیاسی جامعه بود.

تحریم اجتماعی: عدم حضور در مجالس عمومی و فاصله‌گیری از جریان حاکم، نوعی نهی از منکر غیرکلامی بود.

ایشان در راستای برجسته‌سازی امر به معروف در برابر فراموشی اجتماعی، در شرایطی سخن گفت که بسیاری از مردم، به‌دلایل مختلفی همچون ترس یا مصلحت‌اندیشی از دفاع از حق خودداری کرده‌بودند. ایشان با موضع‌گیری‌های خود، نشان داد، امر به معروف، حتی در سخت‌ترین شرایط، وظیفه‌ای تعطیل‌ناپذیر است. با نقد سکوت مردم، آنان را به مسئولیت‌پذیری اجتماعی دعوت کرد. و با دفاع از ولایت، نشان داد، امر به معروف، فراتر از سطح فردیت؛ بلکه باید در سطح ساختار سیاسی نیز اجرا شود.

گرچه حضرت زهرا علیها‌السلام، در ظاهر نتوانست جریان حاکم را تغییر دهد؛ اما پیامدهای اجتماعی موضع‌گیری ایشان، وجدان تاریخی امت را بیدار کرد، الگویی برای همه آزادگان تاریخ شد و زمینه‌ساز قیام‌های بعدی مانند عاشورا و نهضت‌های شیعی را رقم زد.

در عصر حاضر، در شرایطی که این فریضه الهی در بسیاری از جوامع اسلامی به حاشیه رفته، سیره این بانوی بزرگ جهان اسلام، قابل بازخوانی است؛ تا انگیزه‌ای برای احیای این واجب الهی باشد و نشان دهد، دفاع از حق، نیازمند شجاعت، بصیرت و فداکاری است.

حضرت زهرا علیها‌السلام، با موضع‌گیری‌های شجاعانه، مستند و عمیق، این واجب فراموش‌شده را احیا کرد و آن را در خدمت دفاع از ولایت قرار داد. سیره ایشان، الگویی برای همه کسانی است که در برابر انحرافات اجتماعی و سیاسی، سکوت را جایز نمی‌دانند. امروز، بیش از هر زمان، نیازمند بازگشت به این سیره و احیای این واجب الهی هستیم؛ واجبی که ضامن بقای دین، عدالت و کرامت انسانی است.

*عضو تحریریه یادداشت حوزه علمیه خواهران استان قم

انتهای پیام /