«استکبار جهانی» چهره نوین استعمار است
- اخبار استانها
- اخبار استان تهران
- 14 آبان 1404 - 14:58
به گزارش خبرگزاری تسنیم از بهارستان، 13 آبان، روز ملی مبارزه با استکبار جهانی که یادآور سه رویداد بزرگ تاریخی یعنی تبعید حضرت امام خمینی(ره)، کشتار دانشآموزان انقلابی در سال 1357 و تسخیر لانه جاسوسی آمریکا در سال 1358 است، بار دیگر ملت ایران بر آرمان استقلال، آزادی و نفی سلطه بیگانه پای میفشارد. حضرت امام خمینی(ره) از آغاز نهضت اسلامی، با تبیین مفهوم «استکبار جهانی» بهعنوان محور شرارت و استعمار نو، ملتها را به بیداری در برابر سلطه قدرتهای جهانی فراخواندند.
مقام معظم رهبری نیز در بیانات متعدد خود، بهویژه در دیدار با دانشآموزان در سالروز 13 آبان، تأکید کردهاند که استکبارستیزی نه یک شعار بلکه راهبردی عقلانی، اخلاقی و مبتنی بر استقلال فکری و سیاسی ملت ایران است. ایشان مبارزه با استکبار را، نه محدود به آمریکا، بلکه مقابله با هر نظام سلطهگر و سلطهپذیری دانستهاند که کرامت انسانها را نادیده میگیرد.
در همین راستا، خبرنگار تسنیم به مناسبت این روز با مجید مسعودی، دکترای حقوق بینالملل و عضو هیئت علمی دانشگاه ادیان و مذاهب، گفتوگو انجام داده است. این گفتوگو به بررسی ابعاد حقوقی، سیاسی و بینالمللی مفهوم «استکبار جهانی»، جایگاه 13 آبان در نظام حقوق بینالملل و نقد رفتار قدرتهای بزرگ در قبال ملتها میپردازد.
تسنیم: از منظر حقوق بینالملل، مفهوم «استکبار جهانی» را چگونه میتوان تعریف و تبیین کرد؟ آیا میتوان آن را در قالب سلطهطلبی و نقض اصول منشور ملل متحد تحلیل کرد؟
مفهوم استکبار جهانی در حقیقت همان ترجمان نوین استعمار است. در ادبیات بینالمللی و اسناد سازمان ملل، واژهای با عنوان «استکبار» بهکار نرفته، اما مصادیق آن، یعنی سلطهطلبی، مداخله در امور داخلی کشورها، احساس برتریجویی و بهرهکشی از ملتها، در متون حقوقی تحت عنوان استعمار و نقض اصل برابری حاکمیتها شناخته میشود. استکبار جهانی در واقع همان ساختار فکری و رفتاری است که قدرتهای بزرگ خود را برتر از سایر ملتها میدانند و با دخالت در امور دیگران به دنبال حفظ منافع خویش هستند.
در همین راستا، منشور ملل متحد بهویژه در ماده 2 بر اصل «عدم مداخله» و «برابری حاکمیت کشورها» تأکید دارد، اما متأسفانه در عمل، نظام سلطه جهانی بهویژه ایالات متحده، هیچ التزامی به این اصول ندارد و در قالب اقدامات نظامی، تحریمهای اقتصادی و فشارهای سیاسی، استقلال کشورها را نقض میکند. از این منظر، استکبار جهانی را میتوان نقض مستمر روح و مفاد منشور ملل متحد دانست.
تسنیم: رویداد 13 آبان چه پیامی برای استقلال و حق تعیین سرنوشت ملتها در برابر سلطه خارجی دارد؟
13 آبان نقطه عطفی در تاریخ ملت ایران و حتی در تاریخ مبارزات ضد استعماری جهان است. اشغال سفارت آمریکا در سال 1358 نه از سر احساسات، بلکه واکنشی عقلانی و حقوقی به دههها مداخله مستقیم و غیرمستقیم آمریکا در امور داخلی ایران بود. ملت ایران در آن روز، در واقع حق طبیعی خود برای تعیین سرنوشت و پایان دادن به نفوذ بیگانه را اعمال کرد.
در نظام حقوق بینالملل، هرگاه ملتی تحت اشغال یا سلطه خارجی قرار گیرد، حق دارد با هر ابزار مشروعی از جمله مقاومت مدنی یا حتی قیام ملی، استقلال خود را بازپس گیرد. این همان حقی است که در ماده نخست میثاق بینالمللی حقوق مدنی و سیاسی به رسمیت شناخته شده است. بنابراین، 13 آبان را میتوان نماد احیای حق تعیین سرنوشت ملت ایران و پایان استعمار نوین دانست؛ پیامی که امروز نیز برای ملتهای مظلوم در سراسر جهان الهامبخش است.
تسنیم: رفتار قدرتهای بزرگ، بهویژه آمریکا، در قبال ایران را از منظر حقوق بینالملل و اصل عدم مداخله چگونه ارزیابی میکنید؟
آمریکا از بدو شکلگیری نظام جمهوری اسلامی همواره در پی نقض اصل عدم مداخله بوده است. از کودتای 28 مرداد تا تحریمهای ظالمانه کنونی، همگی مصادیق بارز دخالت در امور داخلی ایران محسوب میشوند. در حالی که منشور ملل متحد، هرگونه تهدید یا استفاده از زور علیه تمامیت ارضی و استقلال سیاسی کشورها را ممنوع کرده است، آمریکا به بهانههای واهی مانند حقوق بشر یا مقابله با تروریسم، در واقع به دنبال تحمیل اراده سیاسی خود بر دیگر کشورهاست.
چنین رفتاری در حقیقت با روح منشور و فلسفه تشکیل سازمان ملل در تضاد کامل است. اگر واقعاً جامعه بینالمللی به اصول منشور پایبند بود، نباید کشوری مانند آمریکا میتوانست این همه جنگ، اشغال و تحریم را بدون پاسخگویی ادامه دهد. در واقع، سلطهگری آمریکا محصول ساختار معیوب قدرت در نظام بینالملل است.
تسنیم: تحریمهای یکجانبه و فرامرزی ایالات متحده علیه ملتها تا چه اندازه مغایر با حقوق بینالملل و اصول عدالت جهانی است؟
تحریمها اگر از مسیر شورای امنیت و بر اساس فصل هفتم منشور تصویب شوند، ممکن است وجاهت حقوقی داشته باشند. اما تحریمهای یکجانبهای که آمریکا بهصورت انفرادی یا از طریق تهدید سایر کشورها اعمال میکند، فاقد مشروعیت حقوقی است و نقض آشکار اصول عدالت بینالمللی محسوب میشود.
ایالات متحده حتی شرکتهای غیراَمریکایی را به بهانه همکاری با ایران مجازات میکند، که این نوعی تجاوز اقتصادی و نقض آزادی تجارت جهانی است. بدتر از آن، تحریمهای ثانویه شامل دارو، غذا و اقلام انساندوستانه است که بهصراحت با حقوق بشردوستانه و ماده 25 اعلامیه جهانی حقوق بشر در تضاد است. در واقع، آمریکا از تحریم بهعنوان سلاحی برای ایجاد رنج در میان ملتها استفاده میکند؛ و این مصداق بارز تروریسم اقتصادی است.
تسنیم: آیا حق مقاومت ملتها در برابر سلطهطلبی و اشغال، در اسناد بینالمللی از جمله منشور ملل متحد و میثاقهای حقوق بشری به رسمیت شناخته شده است؟
بله، حق مقاومت از اصول بنیادین در حقوق بینالملل عرفی و قراردادی است. پس از جنگ جهانی دوم و موج استقلال کشورها، جامعه جهانی پذیرفت که ملتها حق دارند در برابر اشغال یا استعمار بیگانه مقاومت کنند. این حق در ماده 1 منشور ملل متحد و همچنین در قطعنامه 2625 مجمع عمومی تحت عنوان «اعلامیه روابط دوستانه میان کشورها» تصریح شده است.
حق تعیین سرنوشت و مقاومت در برابر سلطهگری، نه تنها حقی تاریخی بلکه حقی طبیعی و اخلاقی است. ملتی که استقلال خود را از دست بدهد، در واقع انسانیت خود را از دست داده است. از همین رو، مقاومت ملت فلسطین، یمن و دیگر ملتهای مظلوم، از نظر حقوق بینالملل کاملاً مشروع و موجه است.
تسنیم: با توجه به ساختار قدرت در شورای امنیت و حق وتوی کشورهای خاص، آیا میتوان از بیعدالتی ساختاری در نظام حقوق بینالملل سخن گفت؟
بدون تردید، یکی از بنیادیترین اشکالات نظام حقوق بینالملل معاصر، همین مسئله «حق وتو» است. منشور ملل متحد در مقدمه خود از برابری ملتها، صلح، عدالت و احترام متقابل سخن میگوید، اما بلافاصله در فصل هفتم امتیازی انحصاری به پنج کشور خاص ـ آمریکا، روسیه، چین، فرانسه و بریتانیا ـ اعطا میکند که به موجب آن میتوانند هر تصمیمی را، صرفنظر از میزان حمایت جهانی از آن، با یک رأی وتو متوقف کنند. این تناقض آشکار درون متن منشور، از دیدگاه حقوقدانان، نخستین نقض منشور توسط خود منشور است.
در عمل نیز میبینیم که این امتیاز موجب شده تا شورای امنیت از نهاد حافظ صلح و امنیت جهانی به ابزاری سیاسی در خدمت منافع قدرتهای بزرگ تبدیل شود. هرگاه موضوعی برخلاف منافع این کشورها مطرح شود، با وتو مواجه میگردد و هرگاه همسو با منافع آنها باشد، به سرعت تصویب میشود. بنابراین، بیعدالتی ساختاری نهتنها در سطح نظری، بلکه در عملکرد تاریخی این شورا مشهود است. این بیعدالتی باعث شده بسیاری از ملتها، از جمله ملتهای مظلوم فلسطین و یمن، از حداقل حمایت حقوقی بینالمللی نیز محروم بمانند.
تسنیم: نقش ایران در طرح گفتمان عدالتمحور و ضد استکباری در مجامع بینالمللی چگونه ارزیابی میشود؟
جمهوری اسلامی ایران از بدو تأسیس بر مبنای گفتمان «نه شرقی، نه غربی» بنا شد و این اصل، در واقع تبلور اندیشه استقلال و نفی سلطه است. در طول چهار دهه گذشته، ایران تنها کشوری بوده که با وجود فشارهای اقتصادی، سیاسی و نظامی گسترده، بر اصول عدالتمحور خود ایستاده است و به هیچ بلوک قدرتی وابسته نشده. همین رویکرد موجب شده تا ایران در سازمانهای بینالمللی به عنوان صدای ملتهای مستقل و ستمدیده شناخته شود.
سیاست خارجی ایران مبتنی بر گفتوگو، احترام متقابل و مقابله با ظلم است. نمونه روشن آن موضعگیریهای رسمی کشور در قبال تجاوزات رژیم صهیونیستی و دفاع از حقوق ملت فلسطین است. امروز حتی در جوامع غربی، افکار عمومی به حقانیت مواضع ایران در زمینه استقلال و عدالت جهانی اذعان دارند. گفتمان ضد استکباری ایران، برخلاف تبلیغات رسانهای غرب، نهتنها تندروانه نیست، بلکه بر مبنای عقلانیت، شرافت انسانی و احترام به کرامت ملتها شکل گرفته است.
تسنیم: از دیدگاه حقوقی، عملکرد نهادهایی مانند شورای امنیت در قبال تجاوزها و نقض حقوق ملتهای مظلوم (فلسطین، لبنان، یمن، سوریه و...) را چگونه میتوان نقد کرد؟
شورای امنیت به لحاظ ساختاری موظف است حافظ صلح و امنیت بینالمللی باشد، اما در عمل این شورا تحت سیطره سیاسی قدرتهای بزرگ قرار دارد. ما بارها شاهد بودهایم که در برابر تجاوزهای رژیم صهیونیستی، قطعنامههای توقف جنگ یا محکومیت تجاوز، با وتوی آمریکا مواجه شده است. این یعنی نظام بینالمللی نهتنها در جلوگیری از جنایت ناتوان است، بلکه با سکوت یا وتو، به استمرار ظلم مشروعیت میبخشد.
نمونه دیگر، برخورد دوگانه شورای امنیت در قبال بحران سوریه است. تا زمانی که دولت قانونی سوریه در برابر گروههای تروریستی مقاومت میکرد، تحت تحریم و فشار بود، اما همینکه گروههای وابسته به غرب مرتکب جنایت میشدند، نهتنها محکوم نمیشدند، بلکه حمایت نیز میگرفتند. چنین رویهای نشان میدهد که سازوکار شورای امنیت به جای عدالت، تابع اراده سیاسی چند کشور خاص است. این همان چیزی است که مقام معظم رهبری از آن با تعبیر «نظام ظالمانه جهانی» یاد کردهاند.
تسنیم: جایگاه دیپلماسی حقوقی و استفاده از ظرفیت حقوق بینالملل در دفاع از ملتها در برابر اقدامات یکجانبهگرایانه چیست؟
دیپلماسی حقوقی از مهمترین ابزارهای ملتها برای مقابله با نظام سلطه است. ما باید از تمام ظرفیتهای حقوقی، از جمله شکایت در دیوان بینالمللی دادگستری، مکاتبه با گزارشگران ویژه سازمان ملل، و فعالسازی افکار عمومی جهانی بهره ببریم. مقام معظم رهبری نیز پس از جنگ 12 روزه غزه، بر ضرورت پیگیری حقوقی جنایات رژیم صهیونیستی تأکید کردند و فرمودند که «باید پرونده این جنایت در محاکم بینالمللی ثبت شود». این نشان میدهد که حقوق بینالملل، با وجود ضعفهایش، هنوز بستری برای مطالبه عدالت فراهم میکند.
ایران در سالهای اخیر توانسته از ابزار حقوقی برای تبیین منطق مقاومت و افشای ماهیت غیرقانونی تحریمها استفاده کند. هرچند برخی محاکم بینالمللی تحت نفوذ قدرتهای غربی هستند، اما استمرار شکایتها و روشنگریهای حقوقی، به تدریج افکار عمومی را علیه ظلم و تبعیض برمیانگیزد. ما باید از این ظرفیت بهعنوان مکمل مقاومت میدانی استفاده کنیم.
تسنیم: نقش دانشگاهها و نخبگان حقوق بینالملل در تبیین علمی و مستند مفهوم «مبارزه با استکبار» برای جامعه جهانی چیست؟
دانشگاهها و نخبگان حقوقی در خط مقدم جهاد فکری علیه استکبار قرار دارند. مبارزه با استکبار فقط در میدان سیاست یا اقتصاد نیست؛ بلکه در حوزه اندیشه و آگاهی نیز معنا پیدا میکند. یکی از مصادیق استقلال، استقلال علمی است. اگر ما نتوانیم نظریههای بومی در حوزه حقوق بینالملل تولید کنیم و فقط مقلد ادبیات غربی باشیم، عملاً در عرصه فکری هم مستعمره خواهیم بود.
وظیفه اساتید دانشگاه و پژوهشگران این است که با مطالعه تاریخ معاصر و تحلیل مفاهیم عدالت، استقلال و مقاومت، دانشجویان را با فلسفه واقعی استکبارستیزی آشنا کنند. همانطور که رهبر معظم انقلاب در دیدار اخیر با دانشآموزان فرمودند: «نباید از تاریخ غفلت کنیم.» این یادآوری تاریخی، به نسل جوان هویت و بصیرت میبخشد. به همین دلیل، آموزش مفاهیم ضد استکباری در دانشگاهها و مراکز علمی، جزئی از وظیفه تمدنی ماست.
تسنیم: آیا میتوان جنبشهای عدالتطلب و ضد سلطه در کشورهای مختلف را مصداق اعمال مشروع اصل «حق تعیین سرنوشت» دانست؟
بله، این جنبشها دقیقاً مصداق حق تعیین سرنوشتاند، مشروط بر آنکه هدفشان مقابله با اشغال، استعمار و نژادپرستی باشد. اصل حق تعیین سرنوشت در منشور ملل متحد و قطعنامههای متعدد مجمع عمومی تصریح شده و به ملتها اجازه میدهد سرنوشت سیاسی، اقتصادی و فرهنگی خود را آزادانه تعیین کنند. از همین رو، مقاومت ملت فلسطین، یمن و سایر ملتهای مظلوم، در حقوق بینالملل مشروعیت کامل دارد.
در مقابل، هر حرکتی که با حمایت بیگانگان و برای خدمت به اهداف سلطهگران شکل بگیرد، از مشروعیت حقوقی برخوردار نیست. تفاوت جنبشهای اصیل مردمی با کودتاهای غربساخته در همین است. جنبشهای عدالتخواه با اتکا به مردم و ایمان شکل میگیرند، نه با دلار و رسانه. بنابراین، حقوق بینالملل باید این تمایز را به رسمیت بشناسد و از جنبشهای استقلالطلب و ضد استعماری حمایت کند.
تسنیم: در دنیای امروز چگونه میتوان با بهرهگیری از ابزارهای حقوقی، رسانهای و دیپلماتیک، پیام 13 آبان و گفتمان استقلالطلبی ملت ایران را در سطح جهانی بازتاب داد؟
یکی از پیشنهادات ارزشمند حضرت امام خمینی(ره) تشکیل «حزب مستضعفین جهان» بود؛ ایدهای که میتوانست ملتهای مظلوم را در یک جبهه فکری و فرهنگی متحد کند. اگر امروز این پیشنهاد در قالب شبکهای جهانی از نهادهای مردمنهاد، رسانههای مستقل و اندیشکدههای ضد سلطه تحقق یابد، میتوان پیام 13 آبان را به زبان جهانی ترجمه کرد.
ما باید از ظرفیت رسانههای نوین، مجامع علمی و دیپلماسی عمومی برای تبیین عقلانی استکبارستیزی استفاده کنیم. پیام 13 آبان، صرفاً محدود به ملت ایران نیست؛ بلکه پیام رهایی انسان از بند سلطه و بیعدالتی است. هرجا ظلم، اشغال و تحقیر ملتها وجود دارد، فریاد «مرگ بر استکبار» مصداق پیدا میکند. استمرار این پیام، ضامن بیداری ملتها و پاسداشت استقلال انسانها در قرن جدید خواهد بود.
گفتوگو: از احسان همتی
انتهای پیام/