گردشگری مذهبی در قم؛ ظرفیتهای مغفول و زیرساختهای ناکافی
- اخبار استانها
- اخبار قم
- 01 آذر 1404 - 14:10
به گزارش خبرگزاری تسنیم از قم، شهری که نامش با زیارت، فرهنگ و تمدن گره خورده است، امروز در میانه فرصتها و کاستیهای حوزه گردشگری ایستاده است؛ شهری که بهرغم برخورداری از جایگاه ممتاز مذهبی و موقعیت راهبردی در شاهراه مواصلاتی کشور، هنوز نتوانسته است از ظرفیتهای بیبدیل خود در عرصه صنایعدستی و گردشگری بهرهبرداری مؤثر داشته باشد.
برخی آمارهای رسمی قم سالانه پذیرای بیش از 20 میلیون زائر و گردشگر است، اما میانگین ماندگاری آنان کمتر از 6 ساعت برآورد میشود؛ عددی که بهروشنی نشاندهنده ضعف در زیرساختهای اقامتی، تبلیغاتی و خدماتی است. در این میان، کارشناسان حوزه گردشگری و مدیران استانی هر یک از زاویهای به مسئله مینگرند. از یکسو از آمادگی برای واگذاری زمین به هنرمندان صنایعدستی و ایجاد بازارچه تخصصی سخن میگوید و از سوی دیگر، از نبود راهبرد، ساختار منسجم و فقدان برنامه اجرایی گلایه دارند. شهرداری قم در مسیر ساماندهی بافت تاریخی و احیای گذرهای فرهنگی گامهایی برداشته، اما به اذعان کارشناسان، این اقدامات هنوز به نقطهای نرسیده که بتواند چرخ اقتصاد گردشگری را در استان به حرکت درآورد.
مسئله آنجاست که قم، با وجود برخورداری از هزاران هنرمند صنایعدستی، آثار تاریخی ارزشمند، و جاذبههای طبیعی کمنظیر، همچنان از نبود بازارچه تخصصی صنایعدستی و فقدان ساختار منسجم در معرفی ظرفیتهای خود رنج میبرد. این گزارش در پی آن است تا از خلال گفتوگو با مدیران، کارشناسان و فعالان حوزه گردشگری، چرایی این عقبماندگی و چشمانداز پیش روی این شهر مذهبی را در مسیر تحقق «اقتصاد زیارت و گردشگری پایدار» واکاوی کند.
نیاز به بازارچه تخصصی و برنامهریزی عملیاتی
محمد آقازاده، ایجاد بازارچه صنایعدستی را یکی از نیازهای اساسی قم دانست و تأکید کرد: فقدان آن خسارتهای اقتصادی، فرهنگی و معنوی به همراه داشته است. صنایعدستی بخشی از هویت بومی و مذهبی استان را تشکیل میدهد و میتواند به عنوان سوغات فرهنگی، تأثیر ماندگار بر زائران و گردشگران داشته باشد.
استاد دانشگاه و کارشناس حوزه گردشگری، افزود: در گذشته شهرداری در سیاستگذاریها به بازارچهها توجه نداشت، اما طی 3–4 سال اخیر و در چارچوب چشماندازهای تا سال 1414، ورود موثرتری به احیای بافت تاریخی و فضاهای فرهنگی صورت گرفته است. قم با حدود 20 میلیون زائر و گردشگر سالانه، هنوز از ظرفیت صنایعدستی برای افزایش ماندگاری و رونق اقتصاد گردشگری بهرهمند نشده است؛ میانگین ماندگاری زائران حدود 6 ساعت است، در حالی که بازارچه تخصصی میتواند آن را افزایش دهد.
وی درباره مکانیابی مناسب گفت: اطراف حرم مطهر و بازار نو با سراهای تاریخی مانند سرای حاج عباسقلیخان، سرای شینها و سرای ملاحسین ظرفیت بالایی برای احداث بازارچه دارند که هماکنون بلااستفاده ماندهاند، همچنین زمینهایی در مسیر قم-تهران و مجموعه مهروماه قابلیت توسعه گردشگری دارند، اما برخی پروژهها متوقف شدهاند. داشتن بازارچههایی مانند شمسه و میدان امام خمینی(ره) در فاصله کوتاه از حرم، بدون بازده اقتصادی پایدار، نشاندهنده فقدان هدفگذاری بلندمدت است. قم نیازمند بازارچهای منسجم برای عرضه هنرهای بومی و پاسخگویی به نیاز زائران است که میتواند توسعه پایدار گردشگری مذهبی را رقم بزند.
آقازاده با اشاره به اشتغال و درآمد استان گفت: حدود 54 درصد اشتغال قم در بخش خدمات و عمدتاً گردشگری است، اما آمار دقیقی از درآمد گردشگری وجود ندارد و صنایعدستی در بودجه شهرداری کمتر از 1 درصد سهم دارد. نبود راهبرد مشخص، سیاستگذاری بدون برنامه اجرایی و فقدان سرمایهگذاری، مانع بهرهگیری از ظرفیتها شده است. استان بیش از 7 هزار هنرمند دارای پروانه و نزدیک به 9 هزار هنرمند بدون پروانه دارد که میتوانند در توسعه گردشگری و معرفی صنایعدستی نقشآفرین باشند. برخی صنایع مانند کاسهگری به دیگر شهرها منتقل شدهاند. استفاده از گردشگری تجربی، بیلبوردهای معرفی و ایجاد بازارچه نزدیک حرم، میتواند گردشگر جذب و اقتصاد استان را تقویت کند.
گردشگری قم در سایه ضعف تبلیغات
صادقی با اشاره به ظرفیتهای بینظیر مذهبی، تاریخی و طبیعی قم گفت: آیا زیرساختها و خدمات کنونی پاسخگوی نیاز زائران و گردشگران است؟ متأسفانه بسیاری از جاذبههای گردشگری قم، ازجمله موزهها و اماکن تاریخی، در روزهای تعطیل بستهاند یا تنها در ساعات اداری فعالیت دارند؛ در حالی که در صنعت گردشگری، تعطیلی مفهومی ندارد. هیچ تبلیغی در سطح شهر یا مسیرهای ورودی قم برای معرفی جاذبهها وجود ندارد؛ بهگونهای که زائران حتی از موزه آستان مقدس حضرت معصومه(س) در نزدیکی حرم هم بیخبرند.
کارشناس و راهنمای گردشگری با اشاره به مشکلات اقامت و حملونقل گفت: هزینه مراکز اقامتی از 800 هزار تومان آغاز میشود و خدمات حملونقل بیشتر به اطراف حرم محدود است. برای گردشگران طبیعتگرد نیز هیچ برنامهریزی یا خدماتی وجود ندارد. در یزد با یک اتاقک اطلاعات گردشگری، جاذبههای طبیعی و کویری معرفی میشوند، اما کویر قم با وجود ظرفیت بالا، فاقد خدمات و معرفی مناسب است. حتی حملونقل عمومی دروناستانی به روستاها نیز با محدودیت و هزینه بالا مواجه است.
وی نبود سامانه اطلاعرسانی و خدمات اضطراری برای گردشگران را از دیگر ضعفها دانست و گفت: خانههای تاریخی در فاصله چند دقیقهای از حرم نیز ناشناخته ماندهاند. باید به گردشگر همچون زائر نگاه کرد؛ زیرا بیشتر گردشگران برای زیارت به قم میآیند. سؤال اینجاست که چه امکاناتی فراهم کردهایم تا زائر چند روز بیشتر بماند؟ در حالی که میانگین اقامت کمتر از 5 ساعت است و حتی در اطراف حرم هیچ تبلیغ یا تابلوی راهنما وجود ندارد. در شهرهایی مانند یزد، خدمات گردشگری بهصورت شبانهروزی فعال است و گردشگر را در شهر نگه میدارد، اما در قم حتی سامانه حملونقل رایگان اطراف حرم نیز بهدرستی معرفی نشده است.
صادقی تبلیغات را اصلیترین عامل رونق گردشگری دانست و گفت: وقتی تبلیغی وجود ندارد، مسافری هم نمیماند. نبود مشتری باعث شده هتلداران برای جبران هزینهها، قیمتها را افزایش دهند.
وی افزود: در حالی که شهرهایی چون مشهد برای جاذبههایی مانند کوه سنگی تبلیغ گسترده دارند، جاذبههایی چون کوه خضر نبی در قم ناشناخته ماندهاند. حتی پارکهای آبی قم نیز به دلیل نبود تبلیغ، مورد استقبال قرار نمیگیرند.
قم؛ شهری با گنجهای پنهان گردشگری و ضعف در معرفی آنها
این کارشناس و راهنمای گردشگری اطلاعرسانی ضعیف در برگزاری جشنوارهها و نمایشگاهها را یادآور شد و گفت: اطلاعرسانی تنها در فضای مجازی انجام میشود و از ابزارهای شهری مانند بنر و پوستر استفاده نمیشود. گذرهای تاریخی قم میتوانند بهعنوان «گذر سوغات» فعال شوند و محل عرضه سوغات و خوراکیهای سنتی مانند سوهان و حلوا ارده باشند. گذر شاهزاده حمزه از این ظرفیت برخوردار است، اما اقدامی برای معرفی آن نشده است.
وی افزود: در تورهای گردشگری، گردشگران را به امامزاده شاهزاده حمزه برای خرید سوغات میبرم؛ مکانی زیبا و مناسب برای صرف ناهار و بازدید، اما متأسفانه چنین ظرفیتهایی مغفول ماندهاند.
صادقی با تأکید بر موقعیت ممتاز قم بهعنوان شاهراه 17 استان گفت: در مسیرهای منتهی به قم تبلیغی از جاذبههای استان وجود ندارد، در حالی که مسافران از کنار ظرفیتهایی چون حوض سلطان و دریاچه نمک میگذرند بیآنکه اطلاعی از آنها داشته باشند.
این کارشناس و راهنمای گردشگر ضعف در تربیت نیروی متخصص را نیز یادآور شد و حضور مدیران غیربومی را از مشکلات دیگر دانست و افزود: بسیاری از راهنمایان گردشگری پس از آموزش، در خارج از قم مشغول بهکار میشوند و شناخت کافی از جاذبههای استان ندارند. شهری با تمدن 7000 ساله نباید تنها با حرم شناخته شود. بسیاری از مسئولان شناختی از ظرفیتهای استان ندارند و حتی پس از چند سال خدمت، آگاهی کافی از قم پیدا نمیکنند. کما اینکه پرورش و صادرات خاویار در قم از دیگر ظرفیتهای ناشناخته استان است؛ غفلتی که مانع معرفی و رشد همهجانبه قم شده است.
تحول بافت تاریخی قم با رویکرد گردشگری و احیای بازار کهنه
محمد رمضانی، با اشاره به اقدامات مدیریت شهری در حوزه گردشگری، اظهار کرد: مسیر گردشگری قم در سالهای اخیر با همکاری شهرداری ساماندهی شده است، از جمله کفسازی بازار کهنه و مرمت بخشی از سقف فروریخته آن توسط میراثفرهنگی را میتوان نام برد.
معاون شهرسازی و معماری شهرداری قم با اشاره به ظرفیت تاریخی مسیر میدان میر تا میدان کهنه، شامل مسجد، بازار، کاروانسرای ملاحسین و مدرسه پامنار گفت: هدف ما تبدیل این محدوده به «گذر مسافر و گردشگر» است تا گردشگران ضمن استراحت، با تاریخ و صنایعدستی قم آشنا شوند. برای این منظور امسال 5 میلیارد تومان اعتبار جهت کفسازی و ساماندهی بصری بازار میدان کهنه اختصاص یافته است. شهرداری در اطراف حرم مطهر نیز اقدامات مهمی چون ایجاد پیادهراه ارم و بهسازی مسیرهای منتهی به حرم را انجام داده است.
وی با بیان اینکه در سالهای اخیر توجه ویژهای به هسته مرکزی شهر شده، تصریح کرد: همچنین پارکینگی در سرای ملاحسین احداث شده که قرار است کاربری آن متناسب با صنایعدستی و سوغات قم تعریف شود تا پیوندی میان این سرا و بازار کهنه برقرار گردد. پروژه پیادهروسازی خیابان آذر با اعتبار 70 میلیارد تومان اجرا شد، اما برای توسعه گردشگری و صنایعدستی همچنان به برنامهریزی منسجمتری نیاز داریم. تحقق توسعه پایدار مستلزم همکاری دستگاهها، از جمله میراث فرهنگی است. در صورت تحقق این همکاری، رونق و درآمدزایی در منطقه نیز ایجاد خواهد شد.
وی درباره بازار شمسه بیان کرد: قرار بود در این فضا شهربازی احداث شود که تاکنون عملی نشده، اما امکان بهرهبرداری از این محدوده 4 تا 5 هزار مترمربعی همچنان وجود دارد. تاکنون 7 باب مغازه تملک و بخشی از فضاها در انتظار تعیین تکلیف نهایی است. این پروژه دارای اعتبار ملی است و در برنامه داریم کاربریهای نوآورانه و متناسب با گردشگری برای آن تعریف کنیم.
رمضانی با اشاره به سابقه مدیریتی خود در منطقه مرکزی شهر اظهار داشت: احیای بافت تاریخی همواره از اهداف اصلی من بوده است. در همین راستا موفق شدیم سرمایهگذاری را از مناطق دیگر برای مرمت "سرای عباسقلی" جذب کنیم و اکنون عملیات با دقت و هزینه بالا در حال اجراست. در اجرای پروژهها به نظرات مردم توجه داریم. با وجود محدودیتها، پروژههایی مانند کفسازی خیابان آذر در کمتر از شش ماه و بدون اختلال محسوس در تردد اجرا شد. امیدواریم در آینده نیز بتوانیم اعتبارات بیشتری برای بهسازی بافت تاریخی و گردشگری شهر قم جذب کنیم.
واگذاری زمین به هنرمندان برای توسعه گردشگری
فارسانی در این خصوص بیان کرد: از روزی که توفیق خدمت را داشتهایم، در هفته دوم حضورمان تفاهمنامهای با شهردار قم، در حضور وزیر میراثفرهنگی، گردشگری و صنایعدستی که به قم سفر کرده بودند، منعقد شد. در آن تفاهمنامه و در چارچوب چند بند مرتبط با توسعه اقتصاد زیارت و گردشگری، یکی از بندها ایجاد بازارچه تخصصی صنایعدستی و سوغات استان قم بود.
مدیرکل میراثفرهنگی، گردشگری و صنایعدستی استان قم با اشاره به حمایت از بخش خصوصی در این حوزه،از آمادگی برای واگذاری زمین به هنرمندان صنایع دستی خبر داد و اذعان کرد: راهبرد ما در بخش خصوصی کاملاً مشخص است و همینجا اعلام میکنم که 100 هکتار در حوزه گردشگری در محدوده عوارضی قم ـ تهران، آمادگی داریم 5 تا 10 هکتار زمین را به هنرمندان صنایع دستی واگذار کنیم. این آمادگی درحال حاضر وجود دارد و هنرمندان میتوانند فردا برای انجام امور اداری اقدام کنند.
وی ضمن بیان اینکه این منطقه به کمک استاندار بهعنوان منطقه نمونه گردشگری تعیین و قطعهبندی شده است، تصریح کرد: با وجود آمادگی برای واگذاری زمین، مشکل اصلی در حوزه صنایع دستی، نبود ساختار منسجم و تشکل واحد است. در واقع، ما در این حوزه نه تعاونی واحدی داریم و نه اتحادیهای متشکل و منسجم تشکیل شده است. در استان قم، راستهبازارها و کارگاههای متعدد صنایع دستی وجود دارد که هر کدام بهتنهایی یک ظرفیت گردشگری محسوب میشوند. کارگاهگردی و بازدید از این مراکز میتواند به رونق اقتصادی شهر کمک کند.
فارسانی در خصوص اینکه نیازمند یک برنامه مشخص و جامع هستیم و چه برنامهای داریم،تأکید کرد: برنامههای 1 ساله و 5 سالهای که تدوین، مصوب و توسط ریاست جمهور ابلاغ شده است، نه تنها برای استان قم، بلکه برای تمام 31 استان کشور لازمالاجراست.
مدیرکل ادارهکل میراثفرهنگی، گردشگری و صنایعدستی استان قم با ابراز خرسندی از هماهنگی بدسه مدیریتی استان گفت: استان قم اولین استانی است که در آن شاهد یکپارچگی و همدلی کامل بین تمامی ارکان شامل استاندار، شهردار، شورای اسلامی شهر و نمایندگان هستیم.
نتیجهگیری، قم با برخورداری از ظرفیتهای مذهبی، تاریخی و فرهنگی کمنظیر، هنوز نتوانسته است جایگاه واقعی خود را در گردشگری تثبیت کند. ضعف زیرساختهای اقامتی، خدماتی و تبلیغاتی، همراه با نبود بازارچههای تخصصی صنایعدستی و ساختار مدیریتی منسجم، موجب شده است میانگین ماندگاری زائران و گردشگران کمتر از شش ساعت باشد و فرصتهای اقتصادی استان مغفول بماند.
اقدامات اخیر شهرداری در احیای بافت تاریخی و ساماندهی گذرها و بازار کهنه، در کنار آمادگی میراث فرهنگی برای واگذاری زمین به هنرمندان صنایعدستی، نویدبخش گامهای مؤثر در توسعه گردشگری است، اما تحقق رونق پایدار نیازمند برنامهریزی جامع، هماهنگی میان دستگاهها و حمایت از بخش خصوصی است. معرفی آثار تاریخی و طبیعی، ایجاد بازارچههای صنایعدستی و تقویت تبلیغات شهری، میتواند ماندگاری گردشگران را افزایش دهد و به توسعه اقتصادی و فرهنگی استان کمک کند.
توسعه گردشگری قم نه تنها فرصتی برای رشد اقتصادی، بلکه عاملی مؤثر در حفظ هویت فرهنگی و مذهبی این شهر است. با تمرکز بر برنامههای بلندمدت و بهرهگیری از ظرفیتهای بالقوه، استان میتواند به قطب گردشگری مذهبی و فرهنگی کشور تبدیل شود.
انتهای پیام/