به گزارش خبرگزاری تسنیم از گرگان، اگرچه آب شاهرگ حیاتی زندگی و پایه‌ای‌ترین نیاز انسان و طبیعت است و بدون آن، هیچ فعالیت کشاورزی، صنعتی یا روزمره‌ای پایدار نخواهد بود، اما در دهه‌های اخیر تغییرات اقلیمی، کاهش بارندگی‌ها و بهره‌برداری بی‌رویه از منابع آبی، کشور ما و به‌ویژه استان‌های کم‌باران و نیمه‌خشک را با تهدید جدی خشکسالی مواجه کرده است.

آنچه مسلم است اینکه پیامدهای این بحران تنها به کمبود آب محدود نمی‌شود بلکه کاهش کیفیت خاک، افزایش فرسایش، افت عملکرد محصولات و تهدید معیشت کشاورزان و امنیت غذایی را نیز در پی دارد. بنابراین مدیریت هوشمندانه آب و اصلاح روش‌های مصرف، دیگر یک انتخاب صرف نیست، بلکه ضرورتی حیاتی است تا بتوانیم از بحران خشکسالی عبور کنیم و امنیت غذایی، اقتصادی و محیط زیست را حفظ کنیم. در این میان استان گلستان نیز از آسیب کم بارشی و خشکسالی مصون نمانده و به‌ویژه در بخش کشاورزی، با چالش جدی کاهش منابع آبی مواجه شده که این موضوع، بخش کشاورزی استان را در شرایط شکننده‌ای قرار داده است.

کارشناسان تاکید می‌کنند که عبور از این بحران تنها با اصلاح الگوی کشت و مدیریت هوشمندانه مصرف آب امکان‌پذیر است و در این میان، توسعه سامانه‌های نوین آبیاری یکی از راهکارهای کلیدی محسوب می‌شود. به باور این صاحب نظران، اجرای سامانه‌های نوین آبیاری مانند قطره‌ای، بارانی و هوشمند، همراه با تسطیح لیزری زمین‌ها، نه تنها مصرف آب را کاهش می‌دهد بلکه بهره‌وری و عملکرد محصولات کشاورزی را نیز به‌طور قابل توجهی افزایش می‌دهد.

بر اساس آمارهای موجود، استفاده از این سامانه‌ها می‌تواند بهره‌وری آب را تا 40 تا 50 درصد و حتی در آبیاری قطره‌ای تا بیش از 90 درصد و عملکرد محصولات را 30 تا 40 درصد ارتقا دهد. با این حال، هنوز حدود 70 درصد اراضی مستعد استان با روش‌های سنتی آبیاری می‌شوند و تنها 30 درصد به سامانه‌های نوین مجهز شده‌اند. این فاصله نشان می‌دهد که استفاده غیرپایدار از منابع آب و ادامه کشت محصولات پرآب‌بر، وضعیت کم‌آبی استان را تشدید کرده و تهدیدی جدی برای پایداری کشاورزی محسوب می‌شود.

از سوی دیگر، اصلاح الگوی کشت نیز به اندازه توسعه آبیاری نوین اهمیت دارد در این باره کارشناسان معتقدند که جایگزینی محصولات پرآب‌بر مانند ذرت و برنج با گیاهان کم‌آب‌بر و مقاوم به خشکی، می‌تواند فشار روی منابع آبی را کاهش دهد چراکه گیاهان کم‌آب‌بر علاوه بر صرفه‌جویی در مصرف آب، با تثبیت ازت خاک، افزایش حاصلخیزی از طریق تناوب زراعی، کنترل طبیعی آفات و بیماری‌ها و سازگاری با خاک‌های شور و کم‌بازده شمال گلستان، مزایای چندگانه‌ای برای کشاورزی پایدار ایجاد می‌کنند.

به‌علاوه، ادغام دو رویکرد توسعه سامانه‌های نوین آبیاری و اصلاح الگوی کشت می‌تواند به شکل همزمان بهره‌وری آب و خاک را افزایش داده، ریسک کم‌آبی را کاهش دهد و فرصت‌های اقتصادی و معیشتی برای کشاورزان استان فراهم کند. این اقدام نه تنها تضمین‌کننده تداوم کشاورزی در شرایط خشکسالی است، بلکه به بهبود امنیت غذایی، کاهش فشار بر منابع طبیعی و توسعه پایدار منطقه نیز کمک شایانی می‌کند.

آنچه مسلم است اینکه بدون اتخاذ راهبردهای علمی و هوشمندانه، ادامه روند کنونی می‌تواند پیامدهای جبران‌ناپذیری برای کشاورزی، اقتصاد و محیط زیست استان گلستان به همراه داشته باشد، بنابراین سرمایه‌گذاری در آموزش کشاورزان، توسعه زیرساخت‌های نوین آبیاری و برنامه‌ریزی برای تغییر الگوی کشت، ضرورت اجتناب‌ناپذیر این روزهای استان است.

نجم‌الدین امامی یک دکترای آب و خاک در این زمینه می‌گوید: با توجه به تغییرات اقلیمی و کاهش منابع آبی، تغییر الگوی کشت و مدیریت مصرف آب یه ضرورت است به همین خاطر مدیریت مصرف آب زراعی به عنوان یک اولویت راهبردی باید در دستور کار قرار بگیرد تا بر اساس آن، گیاهان علوفه‌ای کم‌آب‌بر در مناطق شمالی استان کشت شود تا به این ترتیب تولید پایدار در این خطه تضمین شود.

وی گیاهانی مانند ارزن، ماش علوفه‌ای، کلزا، خردل و باقلا علوفه‌ای را به دلیل نیاز کم به آب و مقاومت به خشکی، گزینه‌ مناسبی برای جایگزینی کشت‌ های پرآب‌بر اعلام می‌کند و معتقد است گیاهانی مانند گلرنگ علوفه‌ای با ریشه‌های عمیق، برای زمین‌های شمالی که خاک شور و کم‌بازده دارند، بسیار مناسب‌اند چون این گیاهان نه‌تنها مصرف آب را کاهش می‌دهند، بلکه با تناوب زراعی، ازت خاک را تثبیت کرده و حاصلخیزی را افزایش می‌دهند.

امامی بر توسعه آبیاری بارانی و تسطیح لیزری زمین‌ها، تاکید کرده و می‌گوید: آموزش بهره‌برداران برای آشنایی با مزایای کشت کم‌آب‌بر و تبدیل دامداری‌های سنتی به صنعتی برای تکمیل زنجیره ارزش در این راستان ضروری به نظر می رسد.

افزایش بهره‌وری آب در بخش کشاورزی و تولید محصولات، حمایت لازم از کشاورزان برای تجهیز به این سامانه‌ها را ضروری می‌کند زیرا براساس قانون،  85 درصد هزینه اجرای سامانه‌های نوین آبیاری در قالب یارانه بلاعوض باید در اختیار بهره برداران قرار بگیرد تا هرچه سریع‌تر اراضی باقی مانده به اجرای این سامانه‌ها تجهیز شوند، در غیراین صورت امنیت غذایی کشور بدلیل شرایط تغییر اقلیم و کاهش عملکرد در واحد سطح دچار چالش می‌شود.

مطابق آمارهای اعلام شده، تا پایان برنامه هفتم میزان مصرف آب بخش کشاورزی باید به 65 میلیارد متر مکعب کاهش یابد که این تنها با توسعه سامانه‌های نوین آبیاری دست یافتنی است. هرچند در سال زراعی گذشته به دلیل شرایط کمبود بارش، وزارت نیرو کمتر از تعهدات برنامه هفتم، آب در اختیار بخش کشاورزی قرار داد. اما بر اساس برنامه ابلاغی وزارت جهاد کشاورزی، در سال زراعی جاری 712 هزار هکتار از زمین‌های گلستان برای کشت محصولات پاییزه و بهاره اختصاص یافته است.

ابراهیم هزارجریبی رئیس سازمان جهاد کشاورزی گلستان در این رابطه می‌گوید: 250 هزار هکتار از زمین‌های کشاورزی این استان ظرفیت اجرای سیستم‌های آبیاری نوین را دارند که تاکنون 75 هزار هکتار از این زمین‌ها به این سیستم‌ها مجهز شده‌اند.

وی با اشاره به چالش خشکسالی در گلستان، بر لزوم سرمایه‌گذاری گسترده‌تر در مدیریت آب کشاورزی تأکید می‌کند و می‌گوید: با توجه به عقب‌ماندگی در تأمین بودجه، اجرای کامل طرح‌های آبیاری نوین که باید سال‌ها پیش تکمیل می‌شد اما همچنان در اولویت است.

هزارجریبی کمبود اعتبارات، ضعف زیرساخت‌ها و حمایت ناکافی از کشاورزان را از جمله مشکلات روند کُند تجیهز اراضی کشاورزی به سامانه آبیاری نوین می‌داند و می‌افزاید: ادامه این روند بهره‌وری کشاورزی استان را کاهش خواهد داد.

اما همانطور که گفته شد مطابق آمارهای اعلام شده گلستان در سال‌های اخیر به شدت با خشکسالی و کم بارشی دست و پنجه نرم می‌کند تا جایی که به باور مدیرعامل شرکت آب منطقه‌ای گلستان بیش از نیمی از سدهای استان خالی است و این یعنی امکان آبیاری به روش سنتی آن هم برای محصولات پرآب بر مهیا نیست.

ایرج حیدریان، مدیرعامل شرکت آب منطقه ای گلستان با تاکید بر اینکه بدون اصلاح الگوی کشت و تغییر رویکرد در استفاده از منابع، امکان عبور از بحران آب وجود ندارد، می‌افزاید: مدیریت مصرف در بخش کشاورزی یکی از اساسی‌ترین ضرورت‌های طرح سازگاری با کم‌آبی در استان است.

وی ادامه می‌دهد: در جلسه حکمرانی آب با حضور استاندار تصمیم گرفته شد از صاحب‌نظران حوزه مدیریت منابع آب و کشاورزی دعوت شود تا در کنار تشکل‌های کشاورزی، نظام صنفی و جوامع محلی درباره الگوی کشت با کشاورزان صحبت کنند چراکه این گفت‌وگوهای مستقیم می‌تواند زمینه ایجاد یک تغییر جدی در نگرش کشاورزی استان را فراهم کند.

حیدریان با بیان اینکه ادامه کشت‌های پرمصرف مانند سیفی‌جات و محصولاتی که مصرف آب بسیار بالایی دارند، دیگر برای استان قابل تحمل نیست، می‌افزاید: براساس محاسبات جدید، میزان منابع آب تجدیدپذیر کشور از 130 میلیارد مترمکعب به حدود 90 میلیارد مترمکعب کاهش یافته و این روند همچنان ادامه دارد.

وی ادمه می‌دهد: با توجه به اینکه 90 درصد آب کشور در بخش کشاورزی مصرف می‌شود، منطقی‌ترین رویکرد، مدیریت مصرف در همین بخش است بنابراین روش‌های نوین آبیاری برای استان گلستان یک نیاز فوری است.

به اعتقاد حیدریان الگوی کشت نباید دستوری باشد زیرا تجربه‌های گذشته نشان داده هر زمان تصمیم‌گیری در کنار مردم انجام شده و ادبیات مشترک میان دولت و کشاورزان ایجاد شده است، تغییر امکان پذیر بوده است به این ترتیب تنها راه عبور از بحران، همکاری دولت، تشکل‌های کشاورزی و مردم است.

وی اضافه می‌کند: برای رشد درآمد کشاورزان باید به سمت تشکیل تشکل‌های تخصصی و یکپارچه‌سازی اراضی رفت تا بتوانند با استفاده از روش‌های جدید، درآمد بیشتری نسبت به محصولات آب‌بر کسب کنند.

به گزرش تسنیم، بحران آب در گلستان دیگر نه تهدیدی بالقوه بلکه واقعیتی ملموس است که کشاورزی، اقتصاد و امنیت غذایی استان را تحت فشار قرار داده است. کارشناسان تأکید می‌کنند که تنها راه عبور از این بحران، اصلاح الگوی کشت، توسعه گیاهان کم‌آب‌بر و تجهیز اراضی به سامانه‌های نوین آبیاری است برای موفقیت در این مسیر نیازمند همکاری کامل دولت، کشاورزان و تشکل‌های تخصصی، حمایت مالی و تقویت زیرساخت‌هاست که اگر این اقدامات به سرعت و به شکل هماهنگ اجرا نشود، مدیریت منابع آب و تولید پایدار در گلستان در معرض تهدید جدی قرار خواهد گرفت.

گزارش: الهام رئوفی‌فر

انتهای پیام/