به گزارش خبرگزاری تسنیم از زنجان، مهدی نوربخش کارشناس ارشد زمین‌شناسی مهندسی و مسئول روابط‌عمومی اداره‌کل منابع طبیعی و آبخیزداری استان زنجان به مناسبت روز جهانی خاک یادداشتی با عنوان "خاک؛ ستون پنهان حیات و مسئولیتی مشترک برای آینده" تقدیم خبرگزاری تسنیم کرد.

به‌مناسبت دهم آذرماه، روز جهانی خاک، فرصتی فراهم می‌شود تا بار دیگر به یکی از ارزشمندترین، آسیب‌پذیرترین و اثرگذارترین اجزای طبیعت بنگریم؛ منبعی که حیات گیاه، جانور و انسان بر آن استوار است و در عین حال، کمترین سهم را از توجه و حفاظت دارد.

خاک حاصل هزاران سال دگرگونی، رسوب‌گذاری، هوازدگی و فرایندهای طبیعی است و بر پایه نظریه «بنت»، تشکیل هر سانتی‌متر آن به صدها سال زمان نیاز دارد. از همین‌رو از دست‌دادن خاک، از دست‌دادن سرمایه‌ای است که در یک عمر انسانی قابل جایگزینی نیست.

خاک تنها بستری برای رویش گیاهان نیست؛ بلکه نقشی بنیادین در چرخه آب، تولید اکسیژن و تنظیم اقلیم دارد. ساختار زنده و سالم خاک، شامل مواد آلی، ریشه‌ها و منافذ طبیعی، همچون مخزنی هوشمند عمل می‌کند؛ آب باران را در خود نگه می‌دارد، آن را آرام و تدریجی به سفره‌های زیرزمینی منتقل می‌سازد و از شکل‌گیری سیلاب‌های مخرب جلوگیری می‌کند.

در سرزمین‌هایی همچون ایران که با کمبود منابع آبی روبه‌رو هستند، حفاظت از خاک در حقیقت حفاظت از آب است. فرسایش خاک به معنای کاهش ظرفیت نفوذ آب، تشدید روان‌آب‌ها و کاهش تغذیه آبخوان‌هاست؛ فرآیندی که مستقیماً بر چشمه‌ها، قنوات، چاه‌ها و حتی کیفیت آب مصرفی مردم اثر می‌گذارد.

از سوی دیگر، خاک و پوشش گیاهی به‌عنوان یکی از بزرگ‌ترین مخازن طبیعی کربن شناخته می‌شوند. ذخیره کربن در خاک نقشی مهم در کاهش گازهای گلخانه‌ای و مقابله با گرمایش زمین دارد. زمانی که خاک تخریب می‌شود، کربن آزاد شده و در نتیجه دما افزایش می‌یابد. از طرفی، پوشش گیاهی متکی بر خاک حاصلخیز، دی‌اکسیدکربن را جذب و اکسیژن تولید می‌کند؛ بنابراین سلامت خاک با سلامت هوا و کیفیت تنفس ما پیوند مستقیم دارد. خاک سالم، سپر طبیعی زمین در برابر گرمایش، بیابان‌زایی و گسترش ریزگردهاست.

نقش مهم آبخیزداری

در کنار این ارزش‌ها، نباید نقش آبخیزداری را در حفاظت از خاک نادیده گرفت. طرح‌های آبخیزداری با ایجاد سازه‌های سازگار با طبیعت، کندسازی سرعت روان‌آب‌ها، تقویت پوشش گیاهی و افزایش نفوذ آب، نه‌تنها از فرسایش خاک جلوگیری می‌کنند، بلکه چرخه طبیعی آب را نیز بازآفرینی و پایداری زیست‌بوم را تضمین می‌سازند. در بسیاری از نقاط استان زنجان، نتایج اجرای پروژه‌های آبخیزداری، به‌صورت کاهش خسارات سیل، بهبود وضعیت مراتع و افزایش توان تولیدی اراضی مشاهده می‌شود.

وظیفه حفاظت از خاک تنها بر عهده دستگاه‌های دولتی نیست. همه بخش‌ها در برابر این سرمایه ملی مسئول‌اند. در بخش کشاورزی، رعایت الگوهای کشت پایدار، جلوگیری از شخم‌های شیب‌دار، مدیریت مصرف آب و استفاده از روش‌های تغذیه ارگانیک خاک ضروری است.

در بخش صنعت و معدن، جلوگیری از تخریب بی‌رویه مراتع، بازسازی اراضی استخراج‌شده، کنترل پسماند و رعایت حریم اکولوژیک اهمیت دارد.

در شهرسازی و توسعه شهری، انتخاب محل مناسب برای ساخت‌وساز، جلوگیری از تجاوز به اراضی حاصلخیز، مدیریت روان‌آب‌های شهری و ایجاد فضاهای سبز نقش کلیدی ایفا می‌کند. حتی شهروندان نیز با رفتارهای روزمره خود، ازجمله جلوگیری از تخریب اراضی، مشارکت در طرح‌های مردمی احیا و حفاظت از پوشش گیاهی، سهم مهمی در حفظ خاک دارند.

خاک پشتوانه امنیت غذایی

در نهایت باید پذیرفت که خاک، پشتوانه امنیت غذایی، ضامن پایداری منابع آبی، تولیدکننده اکسیژن و تنظیم‌کننده دمای کره زمین است. این منبع ارزشمند به‌سادگی از دست می‌رود اما هزاران سال زمان می‌برد تا دوباره ساخته شود. امروز، برای داشتن آینده‌ای ایمن‌تر و کاهش ریسک‌های زیست‌محیطی، همه ما—از کشاورز و صنعتگر تا مدیر شهری و هر شهروند ساده—مسئول حفظ خاک هستیم. حفاظت از خاک، نه یک انتخاب، بلکه ضرورتی برای ادامه حیات و تضمین زندگی بهتر برای نسل‌های امروز و فرداست.

انتهای پیام/