حجت‌الاسلام مرتضی رجائی، رئیس مدرسه تربیت و حکمرانی شهید رجائی، در گفت‌وگو با خبرنگار حوزه و روحانیت خبرگزاری تسنیم به موضوع حکمرانی در سوره عصر پرداخت.

ظرفیت‌های سوره عصر برای حکمرانی مقاومتی

وی با اشاره به وارداتی بودن واژه حکمرانی و اینکه باید مفهوم خاص خودمان را تولید کنیم گفت: همان‌طور که رهبر انقلاب در بیانیه و پیامی که به مجلس خبرگان دوره ششم داشتند، حکمرانی ما اهدافش الهی و حکمرانی، بشری است. شاید عمومی‌ترین و کاربردی‌ترین تعریف همین تعریفی است که بگوییم حکمرانی، چگونگی حکومت کردن است.

رجائی درباره سوره مبارکه عصر گفت: مرحوم علامه طباطبایی در المیزان تاکید فرمودند که سوره عصر در عین کوتاهی، چکیده‌ای از همه معارف قرآن است. وقتی از این منظر نگاه می‌کنیم، گویا در این سوره با یک فرمول عمومی برای به حرکت واداشتن و به سمت رشد هدایت کردن جامعه انسانی مواجه می‌شویم.

وی در تطبیق نکته مذکور با شرایط فعلی جهان، تصریح کرد: در شرایط کنونی در فضای جهان اسلام و البته مقداری فراگیرتر در فضایی که جامعه جهانی در فضای استعماری و استکباری زندگی می کند، در شرایطی هستیم که یک نظام سلطه‌ای است که به دنبال حکمرانی جهانی است و می خواهد همه سرمایه‌های انسانی و همه سرمایه‌های موجود در هستی را به نفع خودش مصادره و استعمار کند.

مدرس مباحث تربیتی تأکید کرد: وقتی با مفهوم «خُسر» کار داریم، عطف به مفهوم سرمایه می‌شود؛ خسر اساسا وقتی معنا می‌شود که ما بگوییم یک سرمایه‌ای به نحو کامل از دست برود. در نقطه مقابل سلطه دو رویکرد کلی وجود دارد؛ یک واکنش این است که این سلطه را بپذیریم و با تسلیم در برابر این سلطه سعی کنیم یک حکومتی را به ظاهر مستقل داشته باشیم؛ اما در باطن، این حکومت قطعا تحت سلطه و سیطره آن نظام سلطه هست. راه دوم این است که در برابر آن سلطه بایستیم و مقاومت بکنیم. هر کدام از این دو راه طبعا یک حکمرانی خاص خودش را دارد.

رجائی درباره واژه «عصر» ابراز داشت: در روایات و در تفسیرها به گونه‌های مختلفی تفسیر کردند که بعضی منشأ روایی دارد؛ از جمله اینکه عصر، مربوط به عصر رسول الله است. به تبعش وقتی خداوند سوگند یاد می‌کند، به عصر رسول الله سوگند می‌خورد که انسان‌ها در خسر خواهند بود، مگر آن‌هایی که اهل رعایت این چهار مورد(مذکور در سوره عصر) باشند.

وی افزود: مفهوم برجسته مقابل خسر، رشد است؛ یعنی اگه بخواهیم خسر را بفهمیم، باید نگاه کنیم که مفهوم رشد چیست. آن موقع باید ببینیم که این خسر و خسران با چه مفاهیم دیگری در ادبیات قرآنی متناظر شده است. به فرموده بعضی از مفسران از جمله رهبر معظم انقلاب تأکید دارند و اشاره کردند که خسران به یک معنا ارتجاع و عقب‌گرد یا آن ارتدادی باشد که گاهی وقت‌ها انسان یا یک جامعه‌ی انسانی دچارش می شود، همان چیزی که جامعه اسلامی بعد از رسول الله دچارش شد که در روایت داریم که «ارتد الناس بعد النبی الا ثلاث».

رئیس مدرسه تربیت و حکمرانی شهید رجائی ادامه داد: در بعضی روایت‌های دیگر عصر را عصر ظهور دانستند؛ یعنی عصری که مقدمه‌ساز و منتهی به ظهور هست. در این عصر، انسان و جامعه انسانی در خسر است، مگر انسان‌ها و جوامعی که این شرایط را داشته باشند و این فرمول را رعایت کرده باشند.

حکمرانی مقاومتی و سرمایه اجتماعی

دانش آموخته دکتری حکمرانی دانشگاه عالی دفاع ملی با بیان این نکته که سرمایه وجودی انسان، عمر اوست در این باره تصریح کرد:  سرمایه فردی فرصتی است که خداوند تبارک و تعالی به او داده تا در این مزرعه دنیا برای آخرتش تلاش بکند. این در مقیاس فردی است. در مورد حکمرانی، مهم‌ترین سرمایه‌ای که یک جمعی دارد و می تواند از آن حفاظت بکند، احتمالا درست این باشد که سرمایه اجتماعی یعنی هر اجتماعی یک سرمایه اجتماعی دارد که مشترک بین افراد آن جامعه است و با استفاده از آن سرمایه اجتماعی می تواند در شرایط عادی حرکت رو به رشد خودش را دنبال بکند و در شرایط بحرانی و در بزنگاه‌ها از آن سرمایه اجتماعی خرج بکند تا جامعه از هم نپاشد و بتواند بعد از بحران دوباره به شرایط عادی برگردد.

وی درباره سؤالی که ممکن است پیش بیاید که با توجه به اینکه بعد از رسول الله جامعه مؤمنین دچار خسران شدند چطور می‌شود فهمید که ایمان به عنوان اولین شرط و مقدمه و زیربنایی است که باید طی بشود تا این جامعه دچار خسران نشود، اظهار داشت: به نظر می‌رسد با استفاده از بعضی آیات دیگر قرآن و بعضی از بیان‌هایی که مفسران داشتند می‌شود فهمید که وقتی می‌گوییم «الا الذین آمنوا» آیات دیگری داریم که می‌فرماید «یا ایها الذین آمَنوا آمِنوا» یعنی ای کسانی که ایمان آورده‌اید، ایمان بیاورید. این نکته‌ها را کنار همدیگر بگذاریم، می‌شود این‌طور فهمید که جامعه مؤمنان جامعه‌ای است که در یک مرتبه‌ای ایمان آورده؛ ولی همین جامعه مخاطب آیه قرآن به خداوند تبارک و تعالی قرار می گیرد که ایمان بیاورید. این دو، تفاوتش احتمالا با استفاده از بعضی از روایت‌های اهل بیت فهمیده می‌شود که می‌فرمایند ایمان سه مرتبه دارد. یک مرتبه‌اش اقرار به لسان است؛ اما مرتبه دومش که مرتبه‌ی حساس و اصلی هست و هر جایی که علی الاطلاق واژه ایمان به کار می‌رود منظور، آن است، عقد قلبی است. آن چیزی که الان مطلوب هست و در این آیه قرآن سوره عصر به عنوان اولین گام حفظ سرمایه اجتماعی و به عنوان فرمول اولیه حکمرانی از آن حرف می‌زنیم، ایمان به معنای عقدالقلب است. این نکته مهمی است که باید توجه داشته باشیم که وقتی می‌فرماید «الا الذین آمنوا» و مخاطب آیات قرآن جامعه ایمانی هست، اون کسانی هستند که در حد زبانی ایمان دارند، ولی این ایمان نهادینه در قلب‌های‌شان تثبیت نشده است.

وی افزود: به تعبیری این ایمان یک درختی است که اگر می خواهد در بحران ها آسیب نبیند باید ریشه داشته باشد. این ایمان ریشه‌دار که به فرموده مقام معظم رهبری در طرح کلی اندیشه اسلامی ایمان آگاهانه است؛ یعنی آن ایمانی ارزش دارد که آگاهانه و ریشه‌دار است. این ریشه چطور اتفاق می‌افتد؟ این یک فناوری می‌خواهد که همان چیزی است که رهبر معظم انقلاب سال‌ها است که به آن تأکید می‌کنند، فناوری اجتماعی تبیین است؛ یعنی اگر می‌خواهیم مفاهیم و مضامینی که داریم و ایمان در جانمان ریشه بدواند و اگر می‌خواهیم به سادگی در بحران‌ها مثلا در یک جنگی مثل جنگ دوازده روزه که می‌تواند یک هجمه‌ای از شبهات را درعرصه عمل وارد بکند، این اتفاق نیفتد، باید تبیین کرده باشیم. تبیین همان چیزی است که به فرموده رهبر معظم انقلاب سبب می شود که دل‌ها قانع و آرام بشود. ایشان در گفت‌وگوی تلویزیونی ششم آذر که با مردم داشتند، دوباره وارد عرصه تبیینی شدند؛ البته این تبیین فقط گفتار هم نیست؛ یک حدی از این تبیین عمل هم هست.

رجائی در ادامه به موضوع عمل صالح بعد از ایمان در سوره عصر، اشاره و بخش سوم ایمان را خاطرنشان کرد که عمل به جوارح است و تصریح کرد: رهبر معظم انقلاب در طرح کلی اندیشه اسلامی که پنجاه سال پیش مطرح فرمودند و این زیربنا و مانیفست اولیه و کلی ایشان برای پی‌ریزی حکمرانی مقاومتی مدّ نظرشان هم بوده، بحث کردند که نمی‌شود فقط بگوییم مؤمن هستیم، ولی در مقام عمل این ایمان را متبلور نکنیم؛ این ایمان حتما ایمان ناقصی است، اگر نگوییم ایمان نیست؛ چون ایمانی که ایمان باشد حتما باید به عمل منتهی بشود و در این سوره هم به این تأکید شده است.

فن‌آوری اجتماعی ناب

وی در بخش دیگری از سخنانش به راهپیمایی 22 بهمن اشاره کرد که تجدید عهدی است و کسانی که در فضاهای مختلف ممکن بود تحت تأثیر قرار بگیرند و نسبت به انقلاب سست شوند، از آن‌جایی که در نهایت ظلم ستیز هستند و علقه‌ای با آرمان‌های انقلاب اسلامی دارند در این راهپیمایی شرکت می‌کنند و باعث تضاعف ایمان می‌شود.

وی همچنین این راهپیمایی را فن‌آوری اجتماعی ناب توصیف کرد که ابتکاری از سوی امام خمینی(ره) و رهبر معظم انقلاب بود و افزود: اصل این راهپیمایی از تعالیم و نهادهایی مثل جماعت و نماز جماعت مثل مسجد است که وقتی حضرت امام می‌فرمایند مساجد سنگر است، سنگرها را حفظ بکنید؛ این مسجدها و این اجتماع‌ها و این کنار همدیگر قرار گرفتن‌ها باعث می‌شود که ظرفیت های ایمانی در همدیگر ضرب بشود.

حکمرانی و تبدیل ایمان به عمل صالح

دبیر علمی شورای اندیشه ورزی حکمرانی در قم با تأکید بر این نکته که حکمران‌ها در لایه‌های مختلف خودشان باید به این فکر کنند که چگونه می توانند ایمان‌های پراکنده‌ی افراد را به عمل صالح تبدیل کنند تصریح کرد: رهبر معظم انقلاب به عنوان دقیق‌ترین کسی که بالای سر ایستاده، این مسأله را راهبری می کند و حواسش به همه اینها بوده و همه اینها را خودش راهبری کرده است. گروه‌های جهادی را خیلی جدی گرفتند.

وی افزود: حکمران و آن نظام حکمرانی اگر می‌خواهد سرمایه اجتماعی را حفظ بکند و استمرار بدهد باید به فکر تواصی به حق باشد. نمی‌شود در ساختار حکمرانی، مردم را به یک ناحق و باطل تشویق کنیم و بعد انتظار داشته باشیم که کلیت جامعه به سمت حرکت عمومی‌اش به سمت اهداف و آرمان‌های مطلوب باشد. مثلا در فضای رسانه اگر استفاده ابزاری از حضور بانوان جامعه برای تبلیغ یک کالا داشته باشیم نمی‌توانیم بگوییم حکمرانی دینی داریم. حکمرانی دینی رابطه‌اش مبتنی بر حکمرانی ولایت است. رابطه ولایی این‌طوری است که یک رابطه عمودی از بالا به پایین بین ولی با افراد جامعه وجود دارد و یک رابطه افقی بین افراد جامعه وجود دارد. افراد جامعه همدیگر را خواهر و برادر همدیگر می‌دانند و هیچ وقت هیچ کدام از ما اگر یک انسان شریفی باشیم به خودمان حق نمی‌دهیم که از خواهر خودمان استفاده ابزاری برای ترویج کالای دیگری بشود. چطور می‌توانیم از لبخند عشوه‌گرانه و دلبرانه یک زن استفاده کنیم برای اینکه یک جنسی فروخته بشود! این حکمرانی، حکمرانی بازاری است، نه حکمرانی ولایی. اینجا بازار و اقتصاد حکمرانی می‌کند.

رئیس مدرسه تربیت و حکمرانی شهید رجائی در ادامه تصریح کرد: جامعه ما به شرطی می‌تواند از خسران رها شود و سرمایه اجتماعی‌اش را حفظ کند و استمرار بدهد که علاوه بر توصیه به حق، تواصی به صبر هم داشته باشد. تواصی به صبر یعنی در آن بزنگاه‌ها و جاهایی که نیاز به مقاومت هست همه همدیگر را توصیه به مقاومت بکنند. توصیه دوباره به گفتار که نمی‌شود. اینجا نکته مهمی وجود دارد. رهبر معظم انقلاب در یک جایی در خطاب به جمع کارگزاران این‌طور می‌فرمایند مردم که تضمین دادند و این‌طور نیست که شما فکر کنید مردم همیشه پای کار مقاومت و انقلاب خواهند ایستاد و همیشه مقاومت می‌کنند؛ نه، این وابسته به عمل ماست. منظورشان از عمل ما، عمل کارگزاران و مسئولان نظام است. اگر ما درست عمل بکنیم آنها پای کار می‌ایستند. نمی‌شود مسئولانی در ساختار این حکمرانی بیایند و فناوری‌هایی را حاکم کنند که تبعیض آمیز و ناعادلانه است و اشرافی‌گری را ترویج می‌کنند و در عین حال ما انتظار داشته باشیم و در سر منبرها مردم را توصیه بکنیم به اینکه مقاومت داشته باشید.

وی با اشاره به اینکه مضمون سوره عصر به درد فضای حکمرانی مقاومتی می‌خورد، تصریح کرد: سرمایه اجتماعی جامعه در فضای مقاومت همان چیزی است که می‌تواند با آن مقاومت کند. ما تنها در صورتی می‌توانیم حکمرانی مقاومتی را حفظ بکنیم و ادامه بدهیم که ایمان‌های مردم را با تبیین حفظ بکنیم و تعمیق بخشیم. این ایمان‌های پراکنده را با فناوری‌های متناسبی به عمل صالح در مقام عمل برسانیم. حتما تواصی به حق و صبر واستقامت داشته باشیم تا ان‌شاءالله بتوانیم امیدوار باشیم که این مسیر، جریان حکمرانی پیش‌رونده و بالنده باشد.

خبرنگار: بابک شکورزاده

انتهای پیام/