به گزارش خبرگزاری تسنیم از زاهدان، سیستان از منظر توسعه‌ای تا همین امروز نمایانگر تضادی تند بوده است؛ از یک سو نیازهای بنیادین زیربنایی و اقتصادی منطقه چشمگیر است و از سوی دیگر پروژه‌های بزرگ عمرانی که قرار بود تحول ایجاد کنند، به نیمه‌تمامی و خرابی منابع مالی تبدیل شده‌اند؛ پرونده‌‌هایی که به‌صورت نمادین میلیاردها تومان و صدها میلیون دلار را در خود بلعیده‌اند.

یکی از پروژه‌های شاخص این دوره، برنامه آبرسانی با لوله به 46 هزار هکتار از اراضی کشاورزی دشت سیستان است که حجم هزینه‌ها برای آن رقمی بسیار بالا ثبت شده و نتیجه قابل اتکایی برای بهره‌برداری پایدار به دست نیامده است؛ پروژه‌هایی که گستره‌شان فراتر از یک طرح محلی است و تبعات اقتصادی و اجتماعی گسترده‌ای دارند.

هنگامی که رقمی در حد صدها میلیون دلار برای اجرای یک پروژه منطقه‌ای هزینه می‌شود، پرسش‌های ساده اما سرنوشت‌ساز درباره اولویت‌ها و هزینه-فرصت مطرح می‌شوند؛ آیا اگر این منابع در طرح‌های مولدتر و کم‌ریسک‌تر مثل اشتغال‌زایی محلی، بازسازی زیرساخت‌های شهری یا تقویت کشاورزی خرد مصرف می‌شد نتیجه و بازده بهتری حاصل نمی‌شد؟

یکی از نواقص بنیادین در بسیاری از این پروژه‌ها کم‌توجهی به مطالعات پایه و سنجش دقیق پیش‌نیازهاست؛ پیش‌نیازهایی مانند تعیین منبع آب پایدار، ارزیابی تأثیرات زیست‌ حیطی و اجتماعی و ظرفیت واقعی زمین برای بهره‌برداری که در صورت بی‌توجهی، پروژه را از آغاز در مسیر شکست قرار می‌دهد.

ضعف دیگر نادیده گرفتن ظرفیت‌های محلی و علمی است. دانشگاه‌ها، مراکز تحقیقاتی و کارشناسان منطقه می‌توانند نقش تعیین‌کننده‌ای در بومی‌سازی طرح‌ها و کاهش ریسک‌ها داشته باشند؛ اما تکرار الگوی تصمیم‌گیری از بالا به پایین باعث شده نظرات تخصصی محلی یا مغفول بماند یا به‌صورت نمادین لحاظ شود.

ساختار اجرایی پروژه‌ها نیز پرسش‌هایی جدی برمی‌انگیزد؛ انتخاب پیمانکاران، روش‌های مناقصه، سیستم‌های نظارتی و چارچوب‌های تضمین کیفیت اغلب آن‌چنان شفاف و کارآمد نیستند که بتوانند از هدر رفت منابع جلوگیری کنند؛ نتیجه، شکل‌گیری شرایطی است که برخی از پروژه‌ها پیش از تکمیل متوقف می‌شوند یا صرفاً نیمه‌کاره رها می‌شوند.

تبعات محیط‌ زیستی و اجتماعی این شکست‌ها نیز ملموس است؛ فشار بیشتر بر منابع آب، فرسایش سرمایه اجتماعی اعتماد میان مردم و حکومت و تضعیف اقتصاد محلی که از نبود زیرساخت‌های پایدار آسیب می‌بیند همه از نتایج مستقیم و غیرمستقیم اجرای طرح‌های ناقص هستند.

در کنار این واقعیت‌ها، فقدان پاسخگویی و شفافیت در هزینه‌کردها موضوعی است که خواست عمومی را تشدید می‌کند؛ وقتی افکار عمومی از سرنوشت سرمایه‌های عظیم مطلع نمی‌شود، فضای شک و تنش افزایش می‌یابد و مطالبه برای بررسی‌ها و حسابرسی‌ها قوت می‌گیرد.

برای خروج از این چرخه معیوب، نیازمند بازنگری فوری در سازوکارهای تصمیم‌گیری و نظارت هستیم؛ توقف موقت طرح‌های در جریان تا تکمیل حسابرسی‌های فنی و مالی، اجرای پایلوت‌های علمی با مشارکت نخبگان محلی و تدوین معیارهای شفاف برای تخصیص و نظارت بر منابع از جمله گام‌های ضروری هستند.

حجت‌الاسلام حیدرعلی راشکی در گفت‌وگو با خبرنگار تسنیم در زهک با تسنیم با اشاره به وضعیت نابسامان پروژه‌های عمرانی در سیستان، طرح 46 هزار هکتاری را نمونه‌ای از پروژه‌های پرهزینه با خروجی نامشخص دانست و اظهار داشت: چرا با وجود ظرفیت‌های علمی بومی، طرحی با هزینه 850 میلیون دلاری بدون در نظر گرفتن تأمین منابع آبی و نظر نخبگان منطقه اجرا شد؟

امام جمعه زهک با انتقاد شدید از روند اجرای پروژه‌های عمرانی در منطقه سیستان، این منطقه را به «بهشتی برای پیمانکاران» تشبیه کرد که متأسفانه محل اجرای پروژه‌های ناتمام باقی مانده است.

وی با اشاره به هزینه‌های هنگفتی که در پروژه‌های گذشته منطقه صورت گرفته، به طور مشخص از طرح «نیم لوله» نام برد که با وجود صرف مبالغ بسیار زیاد، به ثمر ننشست.

امام جمعه زهک در ادامه به طرح جدیدتر آبرسانی با لوله به 46 هزار هکتار از اراضی کشاورزی دشت سیستان اشاره کرد و گفت: پس از شکست طرح نیم لوله، عده‌ای به این نتیجه رسیدند که طرح لوله‌کشی مزارع را اجرا کنند.

وی ادامه داد: پول بسیار زیادی برای این طرح هزینه شد؛ 850 میلیون دلار این عدد بسیار بزرگی است که با آن می‌شد اشتغال‌زایی بسیار خوبی در منطقه سیستان انجام و بسیاری از زیرساخت‌های منطقه اصلاح شود اما در عمل انگار این عدد زیر زمین دفن شد.

حجت‌الاسلام راشکی افزود: به هر دلیلی، در آن زمان بعضی از مسئولین مصلحت دانستند که بیایند و این طرح 46 هزار هکتاری را اجرا کنند.

وی تأکید کرد: بحث کارشناسی در مورد اصل طرح مطرح نیست و کارشناسان باید نظر بدهند، اما درباره فرآیند اجرا و طراحی سوالات اساسی وجود دارد؛ یکی از سؤالات ما این است که آبی که قرار بود در این لوله‌ها جاری شود، از چه منبعی باید تأمین شود؟ آیا از منبع «چاه» که به عنوان آب شرب است؟ اصلاً ما آوردی از هیرمند داریم که بر مبنای آن بیاییم چنین طرحی را اجرا کرده و چنین پول هنگفتی را هزینه کنیم؟

امام جمعه زهک با ابراز نگرانی از عدم نظارت کافی بر پروژ‌ه‌های منطقه سیستان، این پرسش‌ها را مطرح کرد: آیا نظارت خاصی نسبت به انجام این پروژه‌ها وجود داشته یا نداشته؟ چه کسانی این طرح را اجرا کردند؟ چرا در صورتی که ما در منطقه سیستان اداره تحقیقات کشاورزی داریم، در صورتی که ما اینجا دانشگاه عظیم داریم، در صورتی که اینجا پژوهشگاه داریم، نظر خیلی از اساتید، دانشمندان و نخبگان بومی ما را در این طرح نپذیرفتند؟

حجت‌الاسلام راشکی در پایان به اقدامات نمایندگان اشاره کرد و اظهار داشت: نمایندگان گفته بودند که ما طرح نظارت بر این پروژه و تحقیق و تفحص از این پروژه را در مجلس بردیم. منتظر هستیم تا نتایج این سخنان بیاید و ببینیم واقعاً این طرح چگونه اجرا شده است، چرا که ابهامات زیادی در این پروژه وجود دارد.

سیستان می‌تواند از این وضعیت گذر کند اما لازمه آن تحول در نگاه حکمرانی از پروژه‌محوری به ظرفیت‌سازی، از تصمیم‌گیری متمرکز به مشارکت محلی و از فرآیندهای غیرشفاف به پاسخگویی علنیاست؛ تنها در این صورت است که منابعی که امروز به‌نظر «دفن شده»‌  هستند، دوباره به سرمایه‌ای قابل‌ اتکا برای توسعه تبدیل خواهند شد.

انتهای پیام/