به گزارش گروه بین الملل خبرگزاری تسنیم، یک سال پس از سقوط دولت سوریه و به قدرت رسیدن هیات التحریر الشام، آوارگان سوری در کشورهای مختلف، هنوز هم وضعیت بلاتکلیف و نامعلومی دارند. در این میان، ترکیه در مقایسه با کشورهایی همچون عراق، لبنان، اردن و کشورهای دیگر، هنوز هم شاهد حضور نزدیک به 3 میلیون آواره سوری است. آن هم در شرایطی که بحران اقتصادی عمیق و گسترده، ترکیه را در بر گرفته و بسیاری از احزاب راست افراطی از جمله حزب ظفر به رهبری امید اوزداغ، حضور آوارگان سوری را به عنوان یکی از مهمترین دلایل تداوم بحران مالی ذکر می‌کنند.

مقامات ترکیه قبلاً به طور مداوم روی این موضوع مانور می‌دادند که آوارگان سوری از ظلم و ستم دولت گریخته‌اند و روزی که کشورشان آزاد شود، برخواهند گشت. اما حالا و در شرایطی که تیم جولانی با نام جدید احمد الشرع، عملاً یک سال است قدرت را در اختیار دارد، شواهد نشان دهنده این است که ساختار سیاسی و اجرایی برآمده از هیات التحریر الشام هنوز هم نتوانسته میلیون‌ها آواره سوری مقیم ترکیه را مشتاق به بازگشت کند.

از دید تحلیلگران و اندیشکده‌های خارجی، سوریه همچنان ناامن است و موضوعاتی همچون ویرانی شهرها، کمبود خدمات، ناامنی و فروپاشی اقتصادی، شرایط را برای بازگشت آوارگان نامساعد کرده و حتی پس از تغییرات سیاسی عمده در سوریه، بازسازی سال‌ها طول خواهد کشید.

از این گذشته، بسیاری از پناهندگان فاقد اسناد معتبر مالکیت واحدهای مسکونی تخریب شده هستند و این دردسر حقوقی، بازگشت را پرخطر و ناممکن کرده است.

بر اساس گزارش‌ رسانه‌ها و نهادهای مهاجرتی، بسیاری از پناهندگان سوری در ترکیه دارای شغلی هستند که اگر چه غالباً غیر رسمی است، اما امکان تامین معیشت را فراهم می‌کند.

گزارش مفصل بنیاد علوم و سیاست (SWP) به این اشاره کرده که آینده نامشخص و دشواری‌های ادغام مجدد، بازگشت را دشوار کرده است. به ویژه در مورد کسانی که سال‌ها در ترکیه زندگی کرده‌اند و فرزندانشان در آنجا متولد یا بزرگ شده‌اند.

از این گذشته، پای برخی موضوعات سیاسی – امنیتی و فرقه‌ای در میان است و بخش کثیری از آوارگان سوری مقیم ترکیه، هنوز هم اعتماد بالایی به ساختار سیاسی تحت امر احمد الشرع ندارند. 

کمیساریای عالی پناهندگان سازمان ملل متحد به بررسی وضعیت آوارگان سوری در ترکیه پرداخته و اعلام کرده که بازگشت آنها در یک سال اخیر، در سطح پایینی بوده است. چرا که بازگشت پایدار، نیازمند پیشرفت در بازسازی، ارائه خدمات اولیه، مسکن و امنیتی است. آژانس پناهندگی اتحادیه اروپا اعلام کرده از بین آن دسته از آوارگان سوری که پس از سقوط اسد به کشورشان بازگشته‌اند، تنها 25 درصد، از میان آوارگان مقیم ترکیه بوده‌اند. 

البته در این ماجرا، دولت ترکیه نیز سختگیری خاصی ندارد. چرا که حضور میلیون‌ها آواره سوری در ترکیه، عملاً به منبعی برای تامین نیروی کار ارزان تبدیل شده است. به همین دلیل، بسیاری از کارشناسان مهاجرت در ترکیه، بر این باورند که احتمال بازگشت گسترده آوارگان سوریه به کشورشان در کوتاه‌مدت غیرواقعی است. ولی ادغام در جامعه ترکیه یا حضور بلندمدتِ قانونمند، محتمل‌تر تلقی می‌شود.

اندیشکده‌ مرکز پیشرفت آمریکا نیز چنین دیدگاهی دارد و در گزارشی به این اشاره کرده که اکثر پناهندگان سوری در ترکیه باقی خواهند ماند. چرا که شرایط برای بازگشت امن و آبرومندانه هنوز وجود ندارد. اما تحقیقات میدانی در ترکیه، حتی از این هم تلخ‌تر است. به نحوی که یک نظرسنجی میدانی مرکز تحقیقات مهاجرت دانشگاه آنکارا، می‌گوید: تنها 2.1 درصد از پناهندگان سوری در ترکیه می‌گویند که قصد بازگشت به خانه را دارند.

همین مطالعه نشان می‌دهد که در بین شهروندان ترکیه، بدبینی گسترده‌ای وجود دارد: حدود 90 درصد از ترک‌ها معتقدند که سوری‌ها برنخواهند گشت و تقریباً 89 درصد از بازگشت آنها حمایت می‌کنند.

بسیاری از پناهندگان - در طول سال‌های اقامت، زبان ترکی را آموخته‌اند و با زندگی اجتماعی و اقتصادی ترکیه سازگار شده‌اند. بنابراین، حتی در داخل کشور - در میان محققان ترکیه - این درک وجود دارد که اکثر پناهندگان سوری مایل به بازگشت نیستند و سیاست‌ها باید به جای انتظار بازگشت سریع، حضور یا ادغام طولانی مدت پناهندگان را در نظر بگیرند.

پایانِ درمان رایگان سوری‌ها در ترکیه

پیامدهای مالی بحران گسترده و همچنین، انتقادات احزاب راست افراطی کاری کرده که دولت اردوغان، درباره هزینه درمانی آوارگان سوری، تجدیدنظر کند. پیش از این، آنها می‌توانستند در موارد فوری و ضروری در درمانگاه‌ها، بیمارستان‌ها و مراکز خدمات درمان دولتی، به شکل رایگان درمان شوند. اما برای سال 2026 میلادی، تصمیم جدیدی گرفته شده و آنها از اول ژانویه تنها در صورت پرداخت ماهیانه موسسه تامین اجتماعی (SGK) از بیمه سلامت عمومی استفاده خواهند کرد. 

تعداد سوری‌هایی که تحت حمایت موقت در ترکیه زندگی می‌کنند، طبق آخرین اطلاعات به‌روز شده در 27 نوامبر توسط اداره مدیریت مهاجرت وزارت کشور، به 2 میلیون و 374 هزار نفر رسیده و تعداد سوری‌هایی که با اجازه اقامت در ترکیه زندگی می‌کنند تنها 76 هزار نفر است. این در حالی است که در سال 2021 میلادی، تعداد کل آوارگان سوری در ترکیه نزدیک به 4 میلیون نفر بود.

علی یرلی کایا وزیر کشور ترکیه در 1 نوامبر اعلام کرد: «تعداد سوری‌هایی که در یک سال گذشته داوطلبانه به کشور خود بازگشته‌اند به 550 هزار نفر رسیده است. در مجموع از سال 2016 میلادی بدین سو، 1 میلیون و 290 هزار آواره سوری، از ترکیه به سوریه بازگشته اند». با این حال، ترکیه هنوز هم کشوری است با بیشترین تعداد آوارگان سوری که بخش زیادی از آنها در سه استان ساکن شده‌اند: استانبول در غرب و دو استان غازی آنتپ و شانلی اورفا در جنوب و در مرز سوریه.

طبق آخرین داده‌های اداره مهاجرت ترکیه، استانبول هم اکنون پذیرای حضور 417 هزار نفر از آوارگان سوری تحت وضعیت حفاظت موقت است. در استان‌های دیگر نیز وضعیت از این قرار است: آنتپ 333 هزار نفر، اورفا 193 هزار نفر، آدانا 179 هزار نفر، حاتای 154 هزار نفر، مرسین 151 هزار نفر، بورسا 141 هزار نفر، قونیه 103 هزار نفر و آنکارا 98 هزار نفر. مساله اینجاست که در این شهرها، حضور آوارگان سوری که غالباً در منازل استیجاری زندگی می‌کنند، تورم در اجاره مسکن از مرز 45 درصد در سال، بالاتر رفته است.

مساله دیگر این است که تعداد آوارگان سوری دارای سن کمتر از 18 سال، 1 میلیون و 147 هزار نفر است. چنین چیزی به این معنی است که اولاً تامین امکانات آموزشی، ورزشی و فرهنگی برای آنها آسان نیست و دوم این که از تحرک بالاتری برخوردارند و از منظر مدیریت تعامل و تنش، می‌توانند نگرانی‌های بیشتری ایجاد کنند.

علاوه بر این آمارها، سوری‌های ثبت نشده‌ای نیز وجود دارند که مهاجران غیرقانونی محسوب می‌شوند. آنان همان افرادی هستند که به دلیل ورود غیرقانونی، نقض شرایط ورود، انقضای ویزا، کار بدون اجازه یا خروج غیرقانونی، فاقد وضعیت قانونی در کشور محل اقامت خود هستند.

طبق داده‌های اداره مهاجرت، تا تاریخ 27 نوامبر 2025 میلادی تعداد کل مهاجران غیرقانونی دستگیر شده در طول سال 142 هزار و 820 نفر بوده است. نکته مهم اینجاست که به طور معمول، بیشترین آمار حضور اتباع غیرقانونی در ترکیه مربوط به افغان‌ها است و سوری‌ها در رده دوم و اتباع ازبکستان، ترکمنستان، مراکش، عراق، مصر، سودان و یمن در رده های بعدی قرار دارند.
انتهای پیام/