به گزارش گروه بین الملل خبرگزاری تسنیم، شاید تا یک سال پیش کسی نمی‌توانست تصور کند که یکی از بزرگترین شرکت های صنایع دفاعی ترکیه، وارد بخش انرژی هسته‌ای شود. اما حالا این اتفاق روی داده و سلجوق بیرقدار داماد رئیس جمهور و طراح و تولید‌کننده پهپادهای بایکار و جنگنده بدون خلبان قزل الما، وارد صنعت رآکتورسازی شده است.

وزیر انرژی و منابع طبیعی ترکیه اعلام کرده که صنایع دفاعی پهپادسازی بایکار، با اختصاص یک کارگاه و آزمایشگاه بزرگ در بخشی خارج از صنایع دفاعی، در حال کار بر روی نمونه اولیه یک راکتور کوچک مدولار (SMR) 40 مگاواتی است.

دولت اردوغان در چند سال گذشته، تلاش کرده تا برای توسعه انرژی هسته‌ای، در ملاتیا و سینوپ، از روسیه، کره جنوبی و چین کمک بگیرد. اما این پروژه‌ها هنوز هم به بهره برداری نرسیده‌اند.

ارتباط انرژی هسته‌ای و بحران مالی

 ترکیه همچنان در یک بحران اقتصادی بی سابقه به سر می‌برد و دشواری‌های تامین ارز برای واردات انرژی، یکی از دلایل اصلی تداوم بحران مالی در این کشور است. پیشبینی شده که در سال 2026 میلادی، ارز تخصیصی به واردات انرژی در ترکیه به 65 میلیارد دلار برسد. البته به شرطی که قیمت نفت و گاز در بازارهای جهانی، به شکلی پیشبینی نشده، بالا نرود.

این پیشبینی خوشبینانه توسط دولت اردوغان در شرایطی صورت گرفته که افزایش تولید داخلی و به ویژه تولید برق از انرژی‌های تجدیدپذیر در ترکیه در هر دو بخش بادی و خورشیدی، یک صرفه جویی 12 میلیارد دلاری را به دنبال آورده است.

ترکیه می‌خواهد علاوه بر پیشرفت در این مسیر، در بخش انرژی هسته‌ای نیز تولیدات بیشتری را ثبت کند. علاوه بر همکاری با روسیه و کره جنوبی، خودکفایی در توسعه راکتورهای هسته‌ای کوچک را نیز تجربه کند.

آلپ ارسلان بایراکتار، وزیر انرژی و منابع طبیعی ترکیه، پیوستن صنایع دفاعی بایکار به جمع شرکت‌های توسعه‌دهنده فناوری راکتور کوچک مدولار (SMR) را اتفاق مهمی قلمداد کرده و به این اشاره کرده که افزایش بهره برداری از انرژی هسته‌ای بخش مهمی از چشم‌انداز 2050 انرژی ترکیه است.

در راستای این هدف، دولت قصد دارد در درازمدت 12 راکتور هسته‌ای بزرگ بسازد و 10 تا 15 درصد از کل برق خود را از انرژی هسته‌ای تولید کند.

در تکمیل این هدف، برنامه این است که با راه‌اندازی راکتورهای فشرده نسل بعدی به ظرفیت 5000 مگاوات برسد. پیش‌نویس قانون جامعی برای تنظیم انرژی هسته‌ای آماده شده که به شرکت‌های خصوصی ترکیه اجازه می‌دهد در صورت برآورده کردن شرایط فنی و ایمنی خاص، نمونه‌های اولیه رآکتور کوچک داخلی را توسعه دهند. به همین منظور، سازوکارهای حمایتی مختلفی برای تشویق سرمایه‌گذاری‌های تحقیق و توسعه هسته‌ای ایجاد خواهد شد.

سلجوق بیرقدار نیز که این روزها به خاطر آزمایش شلیک موشکی هوا به هوای جنگنده بدون خلبان قزل الما، یک بار دیگر نام او بر سر زبان افتاده، درباره راهبرد انرژی ترکیه می‌گوید: «اهمیت استراتژیک فناوری‌های هسته‌ای در زمانی که تقاضای جهانی انرژی به سرعت در حال افزایش است، رو به افزایش است. ترکیه هنوز در این زمینه به سطح شایسته نرسیده است. ما باید ظرفیت هسته‌ای خود را ایجاد کنیم و این فناوری را به طور مستقل توسعه دهیم. راه دستیابی به این هدف، آموزش هزاران مهندس در این زمینه است. ورود شرکت بایکار به حوزه رآکتور مدولار، بخشی از یک چشم‌انداز جدید است که از فناوری‌های دفاعی تا تولید انرژی امتداد دارد».  

بنیاد فناوری اطلاعات و نوآوری (ITIF) در گزارش سال 2025 استدلال کرده که تولید رآکتورهای کوچک، می‌تواند در دو دهه آینده به یک صنعت مهم صادراتی استراتژیک تبدیل شود و انرژی بدون کربن و قابل اعتمادی را ارائه دهد. این صنعت به ویژه برای کشورهایی با تقاضای رو به رشد انرژی و اهداف کربن‌زدایی جذاب است.

ترکیه از کدام کشورها کمک خواهد گرفت؟

وزارت انرژی و منابع طبیعی ترکیه، در حال بررسی فناوری‌های مختلف رآکتورهای کوچکی است است که هنوز در مراحل اولیه در سراسر جهان هستند. هیاتی از مهندسین و محققین ترکیه به دانمارک رفته تا تجارب شرکت کپنهاگ اتمیکس را از نزدیک ببیند.

این شرکت به خاطر کار روی سیستم‌های راکتور مستقل با سوخت توریم شناخته شده است. ذخایر قابل توجه توریم ترکیه نشان می‌دهد که این منابع می‌توانند در آینده نقش استراتژیکی در تولید انرژی ایفا کنند. ذکر این نکته نیز لازم است که رآکتورهای مدولار کوچک هنوز در مرحله آزمایشی در سراسر جهان هستند. آنها توسط کشورها به عنوان فناوری هسته‌ای آینده در نظر گرفته می‌شوند زیرا هزینه کمتری دارند، ایمن‌تر هستند و سریع‌تر به کار گرفته می‌شوند. با این حال، نتایج در مقیاس تجاری در این زمینه هنوز محدود است.

در حال حاضر، کار بر روی رآکتورهای کوچک رآکتور 40 مگاواتی برای ترکیه مهم است. رآکتورهای کوچک در مقایسه با رآکتورهای بزرگ سنتی - که به سرمایه‌گذاری‌های عظیم، زمان ساخت طولانی و ریسک مالی بیشتری نیاز دارند - مستلزم هزینه سرمایه بسیار کمتری برای هر واحد است.

به دلیل طراحی ماژولار، رآکتورهای کوچک می‌توانند در کارخانه ساخته شوند، استاندارد شوند و سپس به محل منتقل شوند. همچنین باید به مزایای استقرار سریع‌تر و انعطاف‌پذیری بالاتر اشاره کرد.

رآکتورهای کوچک سریع‌تر از رآکتورهای بزرگ ساخته و راه‌اندازی می‌شوند. بنابراین برای کشورهایی که به دنبال افزایش تدریجی ظرفیت هستند یا برای مناطقی با شبکه‌های کوچک‌تر یا مناطق دورافتاده، مناسب‌تر هستند. یک کشور می‌تواند چندین واحد کوچک را در طول زمان، مطابق با رشد تقاضا، مستقر کند، به جای اینکه به یک رآکتور بزرگ و یک‌باره متعهد شود.

این امر ریسک را کاهش می‌دهد و امکان گسترش تدریجی را فراهم می‌کند. نیروگاه‌های هسته‌ای کوچک (SMR) انرژی پایه پایدار و کم‌کربن ارائه می‌دهند و برای کشوری مانند ترکیه با افزایش تقاضای برق، رشد صنعتی و جاه‌طلبی برای کاهش وابستگی به سوخت‌های فسیلی، می‌توانند نقش استراتژیکی ایفا کنند.

یک نیروگاه کوچک هسته‌ای 40 مگاواتی داخلی می‌تواند به یک بلوک سازنده برای زیرساخت انرژی هسته‌ای انعطاف‌پذیرتر، توزیع‌شده‌تر و مقاوم‌تر تبدیل شود.

برای ترکیه، با جاه‌طلبی برای رسیدن به ظرفیت هسته‌ای حدود 20 گیگاوات تا سال 2050 میلادی، چنین عملیاتی می‌تواند منجر به تعادل هزینه، رشد تقاضا و امنیت انرژی شود. البته در میدان عمل، همه چیز به همین اندازه مثبت و مطلوب نیست و باید به برخی چالش‌های مهم نیز اشاره کرد.

به عنوان مثال، بر اساس تجزیه و تحلیل‌ محاسباتی ناظران مستقل، راکتورهای کوچک اغلب به دلیل راندمان حرارتی پایین‌تر و عدم وجود اقتصاد مقیاس، هزینه‌های عملیاتی بالاتری در هر واحد در مقایسه با راکتورهای بزرگ دارند. در نتیجه، سودآوری یا رقابت‌پذیری هزینه، تضمین شده نیست. به همین خاطر، بسیاری از طرح‌های SMR در سراسر جهان در مراحل آزمایشی یا پیش از صدور مجوز باقی مانده‌اند و به عبارتی روشن، این فناوری هنوز تثبیت نشده و تعداد کمی از آنها سابقه طولانی مدت خود را اثبات کرده‌اند.

مزیت اقتصادی تنها در صورتی تحقق می‌یابد که استانداردسازی، محیط نظارتی پایدار و زیرساخت زنجیره تأمین وجود داشته باشد. در غیر این صورت، ممکن است درست مانند مگاپروژه‌ها، باز هم هزینه‌ها و تأخیرها دوباره تکرار شوند.

مقامات ترکیه قصد دارند، جزئیات همکاری در فعالیت شرکت بایکار در زمینه تولید نیروگاه‌های کوچک مقیاس را کاملاً محرمانه نگه دارند. اما کارشناسان این حوزه می‌گویند: بایکار بیش از همه، در این زمینه از دو مشاور آمریکایی کمک خواهد گرفت. همچنین قرار است برای کسب مشورت از چند شرکت از کانادا، چین و کره جنوبی، مذاکره صورت بگیرد. هدف مهم بایکار این است که در مدت زمانی کوتاه، در این زمینه به بومی‌سازی کامل برسد و هزینه تولید، پایین بیاید. 

در پایان باید گفت: به باور منتقدین، حرکت در مسیر بومی‌سازی و تولید داخلی رآکتورهای کوچک در ترکیه، نشانه‌ای از یک جاه‌طلبی‌ قابل توجه است. اما در عین حال، موانع و خطرات جدی متعددی در پیش رو وجود دارد که برخی از آنها ساختاری و برخی دیگر اقتصادی یا نظارتی هستند. به عنوان مثال، چارچوب نظارتی، صدور مجوز و ترتیبات نهادی، از اهمیت و حساسیت بالایی برخوردار است. انرژی هسته‌ای (به‌ویژه SMR) به یک مرجع نظارتی قوی، شفاف و مستقل با تجربه در زمینه ایمنی، صدور مجوز، نظارت، مدیریت پسماند و قوانین از رده خارج کردن نیاز دارد و پیمودن این فرآیند، سال‌ها طول می‌کشد و عدم هماهنگی نظارتی از بزرگترین چالش‌های استقرار SMR در سطح جهانی است.

از نظر فنی نیز باید گفت: ساخت حتی یک راکتور کوچک به یک زنجیره تأمین تخصصی نیاز دارد: فولاد درجه بالا، مخازن راکتور، مهندسی دقیق، سیستم‌های ایمنی، مدیریت سوخت، دفع زباله و غیره. توسعه این موارد در داخل کشور، زمان‌بر و سرمایه‌بر است. اتکا به قطعات خارجی ممکن است هزینه‌ها و وابستگی را افزایش دهد. بنابراین، نیروگاه‌های کوچک نمی‌توانند یک شبه جایگزین نیروگاه‌های بزرگ شوند. اما در طول 10 سال آینده، تاسیس ناوگانی از راکتورهای مدولار، می‌تواند افزایش ظرفیت معناداری را به همراه داشته باشد. به خصوص اگر با انرژی‌های تجدیدپذیر، بهره‌وری انرژی و سیاست پایدار همراه شوند.

در حال حاضر، این نوع از نیروگاه‌های کوچک هسته‌ای، در سطح جهان هنوز واحدهای اولین در نوع خود، یا نسل اولیه هستند. افزایش مقیاس آنها نیاز به سرمایه‌گذاری مکرر، استانداردسازی و تضمین کیفیت دارد.

برای ترکیه، جبران عقب‌ماندگی در این مسیر و رسیدن به تولید انبوه و پایدار، نیازمند تلاش‌های گسترده و مستمر، توسعه نیروی کار مهندسی و استفاده از همراهی و همکاری خارجی است.
انتهای پیام/