به گزارش خبرنگار فرهنگی خبرگزاری تسنیم، احمدرضا بهرام‌پور عمران، پژوهشگر ادبی، در یادداشتی به مناسبت میلاد مبارک حضرت زهرا(س) و گرامیداشت روز مادر، نگاهی انداخته است به برترین شعرهایی که در دوره معاصر در وصف مادر سروده شده است. این یادداشت را می‌توانید در ادامه بخوانید:

گرچه در آثارِ قدما (ازجمله نظامی و عطار و سعدی و مولوی) نیز به جایگاهِ مادر توجه‌ یا اشاراتی شده اما مادرانه‌های به‌یادماندنی و متعدّد در شعرِ سدهٔ بیستم سروده‌ شده‌ است. و جالب‌ آن‌که اگر استثناها (به‌ویژه «ای وای مادرمِ» شهریار) را کنار بگذاریم، غالبِ این نمونه‌ها در قالب‌های دیروزی و سنتی سروده‌ شده‌ است.

از میانِ شاعرانِ سدهٔ چهاردهم بیش‌ترین مادرانه‌های درخشان را ایرج‌ میرزا سروده. البته از شهریار و بهار و یحیی دولت‌آبادی و (سرگُرد) نگارنده نیز نمونه‌های زیبا در اختیارِ ما است. در شعرِ اخوانِ ثالث و فروغ و مشیری نیز نمونه‌هایی در ستایش از مادر و توجه‌ به دغدغه‌ها و دل‌نگرانی‌های مادرانه می‌توان‌ یافت. نیما نیز چندین مادرانه سروده که به‌سبب تأخیر در انتشار کم‌تر به آن‌ها توجه‌ شده‌ است؛ از آن‌ جمله است قطعاتِ «مادر» و «مادر و وطن» در مجموعهٔ تازه‌منتشر شدهٔ «صدسالِ دگر». نکتهٔ دیگر آن‌که به‌سببِ بیداریِ حسّ وطن‌دوستی ایرانیان در یکی‌دو سدهٔ اخیر، توجه توأمان به مفاهیمِ «مادر» و «وطن» و هم‌انگاریِ این دو مفهوم در ترکیبِ «مامِ وطن» مضمونی مکرّر در شعرِ امروز است. شاعران حتی گاه قطعاتی با عنوانِ «مامِ وطن» نیز سروده‌اند (ازجمله: ادیبِ پیشاوری، ایرج‌میرزا، بهار، پورداوود و نیما).

همان‌گونه که آمد در عرصهٔ شعرِ مادر ایرج میرزا سرآمدِ دیگران است. او جز قطعه مشهورِ «داد معشوقه به عاشق پیغام» چندین قطعهٔ دیگر نیز درباره مادر سروده: «مهرِ مادر» (دو قطعه با این عنوان)، «مادر» (دو قطعه با این عنوان). دو قطعهٔ اخیر («مادر») نیز از زیباترین مادرانه‌های شعرِ فارسی است:

_ گویند مرا چو زاد مادر

پستان به دهن‌گرفتن آموخت

_ پسر رو قدرِ مادر دان که دائم

کشد رنجِ پسر بیچاره ‌مادر

ایرج‌ میرزا گرچه در قیاس‌ با بهار و عارف، کم‌تر به وطن‌دوستی مشهور است اما در کلیاتش نشانه‌هایی از این گرایش دیده‌ می‌شود. تعابیری هم‌چون «حبّ وطن» (دیوان، به‌اهتمامِ استاد محمدجعفرِ محجوب، نشرِ اندیشه، چ چهارم، 2536، ص107)، «مامِ وطن» (174)، «وطن‌پرست» (183)، «نوجوانانِ وطن» (183) و «وطن‌پرست‌نماها» از حسّاسیّتِ او به ایران حکایت‌ دارد. او جایی نیز سروده: «وطنِ ما به‌جای مادرِ ماست» (194)؛ که درحقیقت شکلِ گسترش‌ یافته ترکیبِ «مامِ وطن» است. قطعهٔ «سازشِ روس و انگلیس» (علیهِ منافعِ ایران) نیز از همین دغدغه حکایت‌دارد (192). 

سخن از مادر که به‌میان‌ می‌آید خواه‌ناخواه ذهنِ شاعر و زبانِ شعر به‌سوی عواطفِ رقت‌انگیز و تمهیداتِ رمانتیک سوق‌ می‌یابد.

یکی از تمهیداتِ تأثیرگذار در مادرانه‌های امروز، پایان‌بندی‌های غیرمنتظره و غافل‌گیرکننده ‌است. و نمونه‌ برجسته در این عرصه بی‌گمان «قلبِ مادرِ» ایرج‌میرزا و «ای‌ وای مادرمِ» شهریار است. از آنجا‌ که این دو قطعه مشهور خاص و عام است در ادامه به قطعه‌ای کم‌تر شنیده‌ شده اشاره‌ خواهد‌ شد.

شعر سروده یحیی دولت‌آبادی است. او که مردی فرهنگ‌پرور و از نخستین مروّجین مدرسه‌سازی و تعلیم و تربیت به‌سبکِ جدید‌‌ بوده، قطعه‌ای سروده با عنوانِ «مهرِ مادر» (1343 ه‍.ق): پسرِ بی‌پدری! برای به‌دست‌آوردنِ داراییِ مادر (که از قضا برای روزِ دامادی‌ِ خودِ پسر اندوخته‌ شده)، گلوی مادر را می‌فشرد و پیکرِ نیمه‌جانش را در چاهی رهامی‌کند:

از تهِ چاه به گوشش آمد

نالهٔ زارِ حزینی ناگاه:

آخرین گفته مادر این بود:

آه فرزند نیفتی در چاه!

(اردیبهشت و اشعارِ چاپ‌نشده، چاپخانه مسعودِ سعد، 1354، صص 11_110).

انتهای پیام/