به گزارش خبرگزاری تسنیم از شیراز، سید مجید میررکنی، عضو هیئت مدیره انجمن هواشناسی ایران در یادداشتی که یک نسخه آن را در اختیار این خبرگزاری قرار داد، نوشت: 

اگر در گذشته به‌ طور سنتی سال را به دو «فصل تر» و «فصل خشک» تقسیم می‌کردیم، امروز شاهد چندین «دوره تر» و «دوره خشک» هستیم؛ دوره‌هایی کوتاه‌مدت، نامنظم و گاهی کاملاً غیرقابل‌پیش‌بینی.

این یادداشت، مروری است هشدار دهنده بر وضعیت کنونی بارش در استان‌های کشور، تأثیر تغییر اقلیم و لزوم توجه جدی به مدیریت آب و منابع طبیعی.

الگوی جدید بارندگی؛ از نظم تاریخی تا بی‌ثباتی امروز

در دهه‌های گذشته، بارش‌های ایران عمدتاً از نیمه پاییز آغاز می‌شد، در زمستان به اوج می‌رسید و در اوایل بهار فروکش می‌کرد. اما امروز:

در برخی استان‌ها، مانند گیلان، مازندران و گلستان، بارش‌ها به‌صورت پراکنده‌تر و گاه بسیار شدیدتر رخ می‌دهد.

در استان‌های غربی مانند کردستان، کرمانشاه و ایلام، بارش‌های مدیترانه‌ای گاهی دیرتر شروع شده و زودتر پایان می‌یابد.

مرکز و شرق کشور، از اصفهان و یزد تا خراسان جنوبی و سیستان‌وبلوچستان، با کوتاه‌شدن فصل بارش و افزایش فاصله میان سامانه‌های بارشی مواجه‌اند.

جنوب کشور شامل هرمزگان، بوشهر و خوزستان، همواره از بارش‌های کم‌رطوبت رنج برده‌اند، اما امروز بارش‌های ناگهانی و سیلابی بیشتری تجربه می‌کنند.

این تغییرات، تنها تفاوت‌های فصلی نیستند؛ این‌ها نشانه‌ای از بی‌ثباتی اقلیمی هستند.

پیامدهای استان‌به‌استان تغییر اقلیم

در شمال کشور (گیلان، مازندران، گلستان)، این استان‌ها همیشه پربارش بوده‌اند، اما اکنون بارش‌ها شکل متفاوتی پیدا کرده‌اند.

معمولا بارش‌های متمرکز و سنگین در مدت‌زمان کوتاه، که باعث سیلاب‌های ناگهانی می‌شود.افزایش رطوبت و خفگی هوای گرم تابستان، به‌ویژه در مازندران و گلستان احسای می‌شود. 

کاهش بارش‌های آرام و طولانی‌مدت که برای تغذیه سفره‌های آب زیرزمینی حیاتی است.

در غرب و شمال‌غرب (آذربایجان‌ها، کردستان، کرمانشاه) نیز بارش‌ها دیرتر آغاز می‌شوند و زودتر پایان می‌یابند.بارش‌های برفی که زمانی منبع اصلی رودخانه‌ها بودند، کاهش یافته‌اند.خطر خشکسالی‌های میان‌مدت افزایش یافته است.

در جنوب‌غرب هم (خوزستان، ایلام، لرستان) این استان‌های حیاتی برای منابع آب کشور با سیلاب‌های ناگهانی‌تر و شدیدتر مواجه‌اند.افزایش دما و افت رطوبت خاک، فرسایش و گردوغبار را تشدید کرده و نقش حیاتی برف در زاگرس برای پر کردن سدها، نسبت به دهه‌های گذشته کاهش یافته است.

همچنین در مرکز کشور( اصفهان، یزد، قم، سمنان، مرکزی) استان‌هایی که پیش‌تر دارای بارش‌های حداقلی بودند، اکنون روزهای خشک طولانی‌تر، شبنم کمتر و بارش‌های پراکنده‌تر و رگباری‌تر را تجربه می‌کنند؛ این یعنی کاهش تغذیه آب‌های زیرزمینی و افزایش تنش آبی.

در شرق کشور (خراسان شمالی، رضوی، جنوبی؛ سیستان‌وبلوچستان) نیز وزش بادهای خشک و افزایش دمای سطح زمین، زمان بارش را کوتاه کرده است.سامانه‌های بارشی قدرت نفوذ کمتری پیدا کرده‌اند.پدیده‌های گردوغبار و بادهای 120 روزه شدیدتر شده‌اند و خشکسالی مزمن در سیستان، پیوسته رو به افزایش است.

در جنوب کشور (هرمزگان، فارس، بوشهر) هم این مناطق شاهد پدیده‌ای دوگانه هستند و با کاهش بارش‌های سالانه مواجه‌اند، اما افزایش بارش‌های ناگهانی، شدید و سیلابی

این تغییرات فشار زیادی بر زیرساخت‌ها، سواحل، روستاها و حتی شهرهای بزرگ وارد کرده است.

چرا بارش‌ها نامنظم شده‌اند؟

پاسخ علمی این است: تغییر اقلیم و گرم‌شدن زمین.

اثر اصلی این پدیده در ایران به‌صورت چند روند دیده می‌شود که افزایش دمای هوا، تضعیف سامانه‌های بارشی مدیترانه‌ای، افزایش دوره‌های خشک میان‌ فصلی و کاهش بارش‌های برفی از جمله آنهاست.

هوای گرم‌تر، رطوبت بیشتری نگه می‌دارد. اما وقتی این رطوبت آزاد می‌شود، تبدیل به باران‌های شدید و سیل‌آسا می‌شوند.

 پیامدهای اجتماعی، اقتصادی و زیست‌محیطی

این تغییرات اکنون تأثیر مستقیم بر زندگی ما دارند و اثر آنها را در کمبود آب شرب در بسیاری از استان‌ها، کاهش تولید محصولات کشاورزی در استان‌هایی مثل خوزستان، فارس، کرمان و خراسان، افزایش فرسایش خاک در مناطق مرکزی و شرقی، افزایش ریسک سیل در استان‌های شمالی و جنوبی، کاهش کیفیت منابع آب زیرزمینی به دلیل افت سطح آب و نفوذ شوری و افزایش مهاجرت‌های اقلیمی از مناطق کم‌آب

مشاهده می‌کنیم.

چه باید کرد؟ راهکارهایی برای مدیریت ریسک و سازگاری

این وضعیت یک هشدار است، اما نه ناامیدی. بلکه دعوتی است به مدیریت بهتر و مصرف هوشمندانه‌تر با صرفه‌جویی و مدیریت مصرف آب خانگی، بازنگری در الگوی کشت، گسترش پوشش گیاهی، نوسازی شبکه آب شهری و روستایی و توجه به هشدارهای هواشناسی.

سخن پایانی

ایران سرزمین چهار فصل است، اما امروز این چهار فصل دیگر وابسته به تقویم نیستند؛ تحت‌تأثیر تغییرات جهانی و منطقه‌ای شکل تازه‌ای به خود گرفته‌اند. ما—از گیلان تا سیستان، از ارومیه تا بندرعباس—در یک نقطه حساس تاریخی قرار داریم.

اگر امروز آگاهانه، مسئولانه و علمی رفتار کنیم، فردا می‌توانیم این سرزمین را برای نسل‌های بعدی حفظ کنیم.

انتهای پیام/424.