به گزارش خبرنگار حوزه و روحانیت خبرگزاری تسنیم،‌ اختتامیه همایش ملی علوم انسانی اسلامی در افق بیانیه گام دوم انقلاب در دانشگاه قم برگزار شد. در این مراسم چند تن از استادان حوزه به ایراد سخن پرداختند. یکی از این سخنران‌ها حجت‌الاسلام مهدی گرامی‌پور، استادیار گروه فقه و مبانی حقوق اسلامی دانشگاه قم بود که به تبیین مقاله‌اش با موضوع «روش اجتهادی در فهم متن و تولید نظریه علوم انسانی اسلامی با تاکید بر دیدگاه آیت‌الله خامنه‌ای رهبر معظم انقلاب» پرداخت.

بحران در علوم انسانی معاصر

وی گفت: علوم انسانی معاصر، همین علوم انسانی رایج غربی، به ویژه در جوامع اسلامی با نوعی بحران هویتی و روش شناختی مواجه هست. این بحران از یک‌سو ریشه در مبانی معرفتی و انسان‌شناختی برگرفته از سنت مدرنیته قبلی دارد و رهبر انقلاب، تعبیر علوم انسانی ذاتا مسموم را از این جهت دارند که این علوم انسانی ریشه در یک مبانی دارد که با مبانی اسلامی سازگاری ندارد. از سوی دیگر در ناتوانی این علوم در پاسخ‌گویی به مسائل بومی، فرهنگی و تمدنی جامعه اسلامی است.

گرامی‌پور تصریح کرد: نگاه کلان این علوم انسانی اسلامی، صرفا به معنای اسلامی‌سازی گزینشی نظریات غربی یا همان افزودن گزاره‌های دینی به علوم انسانی موجود نیست؛ بلکه ناظر به ایجاد یک نظام معرفتی مستقل در فهم انسان جامعه و تاریخ بر اساس جهان بینی توحیدی است. رهبر انقلاب تعبیر زیبایی دارند که اسلامی اندیشیدن در مسائل مربوط به انسان است. این در واقع ما را به این سمت می‌برد که یک نظام معرفتی مستقل در فهم انسان و تاریخ بر اساس جهان بینی توحیدی شکل بگیرد که این پروژه ذاتا نیازمند یک روش معتبر حجت آور و عقلانی است.

مفهوم اجتهاد

وی در باب اجتهاد خاطرنشان کرد:‌ نکته کلیدی که در دیدگاه رهبر معظم انقلاب وجود دارد این است که اجتهاد صرفا یک مهارت فنی برای استنباط احکام فقهی نیست؛ بلکه اجتهاد یک منطق جامع فهم دین، کشف واقع و صورت‌بندی نظریه بر اساس عقل نقل و واقعیت اجتماعی است.

استادیار دانشگاه قم بابیان اینکه روش اجتهادی در بحث تولید علوم انسانی اسلامی چهار ویژگی دارد، تصریح کرد: ویژگی اولش عقلانیت روشمند در فهم و استنباط هست. دوم، اتکای حجت‌مند بر وحی در کنار عقل هست که این هم از ویژگی‌های آن دستگاه اجتهادی است که نه عقل و نه نقل را نادیده می‌گیرد؛ بلکه تلفیقی از اینها را برای تولید استفاده می‌کند. نکته‌ی چهارم پیوند وثیق با تاریخ و اجتماع و توجه به شرایط عینی کنش انسانی است.

استاد حوزه خاطرنشان کرد: دستگاه اجتهادی صرفا فقه و اصول و احکام باید و نباید تولید نمی‌کند؛ بلکه حتی در واقع فهم کنش‌های انسانی و اجتماعی به وسیله این دستگاه صورت می‌گیرد و آن عرصه دیگری که این دستگاه اجتهادی می‌تواند ورود کند بخشی از علوم انسانی هست که بخش قابل توجهی از علوم انسانی به ویژه آن دسته از علوم انسانی که با معنا، ارزش، هنجار و تفسیر رفتار با تحلیل ساختارهای اجتماعی سر و کار دارند، قابلیت بهره‌گیری مستقیم از این منطق اجتهاد را دارند.

استاد مبانی فقه و حقوق، یکی از امتیازات بنیادین روش اجتهادی در منظومه فکری رهبر معظم انقلاب را پیوند زدن فهم متن با واقعیت اجتماعی و تاریخی دانست و تصریح کرد: این خیلی نکته مهمی است. البته این نکته توسط بزرگان دیگری مثل شهید صدر مطرح شده است. اینکه آیا زمان و مکان در فهم متن تاثیرگذار هست یا نیست، در واقع نظریه‌ای است که توسط شهید مطهری و حضرت امام هم مطرح شده است. چه بسا این گزاره که رهبر انقلاب مطرح می‌کنند ناظر به این است، منتها با یک صورت‌بندی گسترده؛ یعنی در واقع می‌خواهیم بگوییم که در این نگرش، متن دینی نه در خلأ تاریخی و اجتماعی، بلکه همواره در بستر شرایط عینی حیات انسان فهم می‌شود.

تفاوت‌های روش اجتهادی و هرمونوتیک‌های مدرن

گرامی‌پور تفاوت‌هایی را بین روش اجتهادی و هرمونوتیک‌‌های مدرن در علوم انسانی مطرح کرد که یکی از آنها در نسبت با حقیقت و امکان دستیابی به مراد متن هست.

پژوهشگر حوزوی تصریح کرد که معتقدیم روش اجتهادی به شدت ضابط‌مند، قاعده‌پذیر و عقلانی است و بر آن اصول مشخصی که در اصول فقه گفته شده مثل اصالة الظهور، جمع دِلالی، حمل عام برخاص، حمل مطلق بر مقید، این را ضابطه‌مند می‌کند و امکان کنترل تفسیر هم وجود دارد؛ برخلاف روش‌های هرمنوتیکی.

وی تفاوت دیگر را در نسبت با واقعیت اجتماعی و کارکرد نظریه‌ای عنوان کرد و گفت: روش اجتهادی به طور ذاتی به سمت تعیین تکلیف و جهت دهی به زندگی فردی و اجتماعی می‌رود؛ ولی اساسا رویکردهای هرمنوتیکی این‌طور نیستند و یکی از مهم‌ترین تفاوت‌ها تفاوتی است که در نسبت با وحی و منبع فرا تاریخی معنا می‌شود.

او افزود: در روش اجتهادی، وحی برای ما به عنوان یک معیار و شاقول مطرح است و به سمت تفسیر متنی که با گزاره‌های متقن در آیات و روایات تناقض داشته باشد نمی‌رویم؛ اما در هرمونوتیک مدرن معمولا متن به مثابه یک پدیده تاریخی صرف هست و آنها اساسا جایگاه هنجاری و فرا تاریخی برای هیچ گونه متنی قائل نیستند.

حجت‌الاسلام گرامی پور با اهمیت خواندن بحث سطوح گفتار و نوشتار در منطق اجتهادی تصریح کرد: هر متنی که به دست ما می دهند سطح مبانی و مقاصدی دارد. این نکته مهمی است که می‌گوییم علوم انسانی غربی را سطحی نگاه نکنید و صرفا به خروجی‌ها نگاه نکنید. هر نویسنده‌ای پشت سر این متنی که تولید می‌کند، گزاره‌های بنیادی و گزاره‌های هستی‌شناختی دارد. این فرد نگاهی به هستی و انسان دارد و ارزش‌هایش متفاوت است. اینها در تفسیرهر متنی باید مورد توجه قرار بگیرد.

خبرنگار: بابک شکورزاده

انتهای پیام/