رسانهها غریبه نیستند؛ نقد، حق مردم است/ رانت خبری یا اطلاعرسانی رسمی؟
- اخبار استانها
- اخبار مرکزی
- 30 آذر 1404 - 08:02
به گزارش خبرگزاری تسنیم از اراک، رسانهها و خبرنگاران بهعنوان یکی از ارکان اصلی نظام اطلاعرسانی، نقشی اساسی در آگاهیبخشی، شفافسازی و انتقال مطالبات جامعه ایفا میکنند. فعالیت حرفهای و مسئولانه رسانهها، زمینهساز تقویت اعتماد عمومی و بهبود فرآیند تصمیمسازی و تصمیمگیری در سطوح مختلف مدیریتی است و به همین دلیل، جایگاه رسانه همواره در کانون توجه جوامع پویا قرار دارد.
در شرایط کنونی کشور که جامعه با مسائل و چالشهای متنوع اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی مواجه است، نقش خبرنگاران در انعکاس واقعیتها، طرح منصفانه نقدها و ایجاد ارتباط مؤثر میان مردم و مسئولان، اهمیتی دوچندان یافته است. رسانهها میتوانند با اطلاعرسانی دقیق و بهموقع، از بروز شایعات و برداشتهای نادرست جلوگیری کرده و به اقناع افکار عمومی کمک کنند.
بر همین اساس، توجه به اهمیت فعالیت رسانهها و ضرورت حمایت از خبرنگاران، بهعنوان سرمایههای اجتماعی کشور، امری اجتنابناپذیر است که براین اساس، خبرنگار خبرگزاری تسنیم استان مرکزی در گفتوگویی تفصیلی با «علی باستانی» خبرنگار و فعال رسانه ای استان مرکزی به بررسی جایگاه رسانهها، چالشهای پیشروی فعالیت خبرنگاری و نقش مؤثر رسانهها در توسعه و ارتقای سرمایه اجتماعی پرداخته است که مشروح آن در زیر می آید:
تسنیم: از وقتی که در اختیار خبرگزاری تسنیم قرار دادید از شما سپاسگزاریم، برای آغاز بحث بفرمایید به نظر شما اهمیت و جایگاه آزادی بیان و استقلال رسانه ها چیست؟
باستانی: رسانهها باید به صورت آزادانه و مستقل به اطلاعاتی که مورد محرمانه ندارد یا با امنیت ملی مرتبط نیست؛ دسترسی داشته باشند و هیچ محدودیتی در این خصوص برای رسانهها وجود نداشته باشد.
یک سری مسائل در کشور وجود دارد که ممکن است محرمانه باشند که بحث آن جداست. اما اینکه ما امنیتیسازی و محرمانهسازی کنیم یا مردم و رسانهها را غریبه بدانیم اصلاً قابل پذیرش نیست و همه رسانهها باید به یک میزان و به یک مقدار حق دسترسی را داشته باشند.
متأسفانه برخی اوقات میبینیم که یکسری از رسانهها بر دیگری ارجحتر دانسته میشوند و عملاً گفته میشود که کدام رسانه خبر را منتشر کند، درحالیکه این موضوع هیچگونه توجیهی ندارد. در حال حاضر بحث مصوبات کارگروه اضطرار مهمترین مسئله روز مردم اراک است و مردم دغدغه این موضوع را دارند، اما این کارگروه عملاً یک بیانیه منتشر میکند که اطلاعیه کارگروه از طریق فلان رسانه مشخص منتشر میشود. چنین خبرهایی باید ابتدا از سوی یک ارگان رسمی مثل روابط عمومی استانداری و یا اداره کل محیط زیست منتشر شود.
سوال اینجاست «این رانت اطلاعاتی چرا باید در اختیار یک رسانه قرار بگیرد؟» کارگروه اضطرار و سایر نهادهای رسمی، روابط عمومی دارند و میتوانند خبر را منتشر کنند تا رسانههای دیگر از کانال آنها خبر را بردارند و بازنشر کنند. ولی اینکه بگوییم فقط یک رسانه یا اینکه ما فقط به این رسانه اعتقاد داریم یا مردم فقط به این رسانه اعتماد کنند، کار درستی نیست و ستم و ظلم به فعالیت باقی رسانههاست.
باید همیشه ضرورت دسترسی آزاد به اطلاعات را برای رسانهها محترم شمرد
بنابراین همیشه باید ضرورت دسترسی آزاد به اطلاعات را برای رسانهها محترم بشمریم، اگر این کار انجام نشود یعنی مردم را غریبه دانستهایم، غریبه دانستن برخی از رسانهها سبب از بین رفتن انگیزه آنان و موجب میشود رانت اطلاعاتی و ارجحیت برخی رسانهها پایدار شود و ترویج پیدا کند و باقی رسانهها هم به این فکر بیفتند که با رانت و دوستی این امتیاز را به دست بیاورند. بنابراین بهترین راهکار، برگزاری نشستهای خبری یا انتشار رسمی اخبار از طریق روابط عمومی دستگاههای اجرایی است.
رسانهها باید بتوانند در اقناع افکار عمومی نقشآفرینی کرده و رسانههای بیگانه را ناامید کنند و اجازه ندهند آنها به هدف خود دست پیدا کنند، تفاوتی که بین رسانههای داخلی با رسانههای خارجی وجود دارد این است که رسانههای داخلی انتقاد را با نیت اصلاح و برطرف کردن مشکلات مطرح میکنند، در حالی که رسانههای خارجی همان موضوع را با هدف تخریب و ریشهکن کردن سیستم مطرح میکنند. بنابراین باید میدان بیشتری به رسانههای داخلی داده شود تا بتوانند آزادانه انتقادات و مسائل را مطرح کنند تا اعتماد مردم به رسانههای داخلی جلب شود.
به عنوان نمونه، در دوران جنگ تحمیلی 12 روزه رسانههای داخلی هم ضربات واردشده به دشمن و هم حملات دشمن را منتشر میکردند اما با رویکردی متفاوت که موجب تقویت روحیه مردم شود. رسانههای داخلی به حملات ایران ضریب میدادند و حملات دشمن را تضعیف میکردند اما باز هم حملات دشمن را کتمان نمیکردند.
یک طنزی در زمان جنگ ایجاد شده بود که ایران در پیام رسام ایتا اسرائیل را شکست داده و با خاک یکسان کرده است، این جو شاید طنز باشد اما عمق فاجعه را میرساند که یکسری از افراد در ایران چنین تفکری دارند و دلیل آن توجیهشان برای دنبال کردن رسانههای بیگانه است، این تجربه نشان میدهد که آزادی بیان رسانههای داخلی میتواند مانع سوءاستفاده رسانههای بیگانه از احساسات مردم شود.
اگر ارگان مربوطه جوابیه خود را در زمان مشخص اعلام کند و توضیحات مرتبط را با رسانه در میان بگذارد به رسانههای بیگانه اجازه سوء استفاده نخواهیم داد، بسیاری از مواردی که از سوی رسانههای بیگانه مطرح شده به دلیل اجازه ندادن به رسانههای داخلی است.
یک روزی به رسانههای داخلی اجازه انتشار تجمعات مردمی داده نمیشد و این موضوع موجب میشد که تصاویر و فیلمها از دوربین رسانههای بیگانه منتشر شود در حالی که این روند اکنون اصلاح شده به طوری که اکثر تجمعات ناشی از مطالبات کارگری، مسکن و آلودگی از طریق رسانههای داخلی منتشر میشود.
زمانی تجمعات آلودگی هوا یک مسئله امنیتی بود اما الان این جو برداشته شده و مردم در تجمعات اعتراضی حضور دارند و رسانهها منتشر میکنند، این کار موجب میشود میدان از رسانههای بیگانه گرفته شود و اجازه ندهیم آنها سوار بر احساسات مردم شوند.
مسئولان باید میدان را برای انتقادهای درست و بهجای رسانهها باز بگذارند
تسنیم: به نظر شما نگاه مسئولان باید به نقد و رسانه چگونه باشد؟
باستانی: ضرورت همراهی مسئولان با رسانهها همواره مورد تاکید مقام معظم رهبری قرار داشته است. به فرموده ایشان مسئولان باید میدان را برای انتقادهای درست و بهجای رسانهها باز بگذارند، چرا که انتقادپذیری ویژگی اصلی یک مسئول است. بنابراین مسئولی که انتقادپذیر نیست، باید جایگاه خود را ترک و استعفاء دهد.
مسئولان باید صبور باشند و مطالبات مردم را پاسخ دهند، حتی اگر این مطالبات با زبان تند یا نادرست بیان شود. کار رسانه مطالبهگری، پرسش و انتقاد است و اگر اطلاع کافی از یک موضوع ندارد، مسئول موظف به پاسخگویی است و حق ندارد آن رسانه یا مردم را متهم به انواع اتهامات کند، مسئولی که انتقاد را برنمیتابد؛ نباید بماند.
برخی مسئولان به جای پاسخگویی به مطالبات مردم و رسانهها، آنها را به انواع اتهامات متهم میکنند؛ از جمله اینکه رسانهای تشویش اذهان عمومی کرده، رسانهای نظم اجتماعی را به هم ریخته یا روان مردم را مختل کرده است. این در حالی است که چنین اتهاماتی از سوی مسئولانی مطرح شده که توانایی پاسخگویی به مطالبات مردم و رسانهها را ندارند و یا تمایلی به انتقادپذیری ندارند و برای فرار از انتقاد، انواع اتهامات را نسبت میدهند.
معمولا تندترین انتقادات در کشور نسبت به دولت و شخص رئیسجمهور مطرح میشود اما در 99 درصد موارد با آرامش تبیین و پاسخ داده میشود. حتی در مواردی که انتقادات مبالغهآمیز یا غیرمنصفانه است وزرا و رئیسجمهور با صبوری توضیح میدهند و هیچگاه منتقدان را به تشویش اذهان عمومی یا برهم زدن امنیت روانی مردم متهم نمیکنند.
بر این اساس، مسئولی که در برابر انتقاد رسانه یا مردم، آنها را متهم میکند، ضعیفترین مسئول تلقی میشود و اساساً در جایگاه خدمتگزاری مردم قرار ندارد. جایگاه مسئولیت متعلق به مردم است و مسئول باید با رفتار خوش، کلام ملایم و احترام به رسانهها و افکار عمومی در دل جامعه نفوذ کند.
وقتی مسئولی پشت میکروفون قرار میگیرد باید بداند جایگاه او برای مردم است و وظیفه دارد پاسخگوی مطالبات باشد و باید برای مردم و رسانه احترام قائل شود، رسانه وظیفه دارد پرسشگری و انتقاد کند و اگر اطلاع کافی از موضوعی ندارد، این مسئول است که موظف به ارائه توضیحات و پاسخگویی است.
مسئولی که مقابل انتقاد رسانه یا مردم، آنها را متهم کند، ضعیفترین مسئول است
تسنیم: به عنوان یک فعال رسانه ای فکر می کنید انتظار از دولت چهاردهم در حمایت از آزادی رسانهها و بیان چیست؟
باستانی: اصحاب رسانه در همه دولتها کار کردهاند و انواع و اقسام دولتها، استانداران و وزرا را به خود دیدهاند و هیچ فرقی بین آنها در بحث آزادی بیان و آزادی انتقاد نباید وجود داشته باشد. اما یکی از شعارهای اصلی دولت چهاردهم از روزی که روی کار آمد؛ بحث آزادی رسانهها و آزادی بیان بود. بنابراین انتظار بیشتری از دولت پزشکیان چه در سطح ملی و چه در سطح استانی بیش از سایر دولتها وجود دارد.
شاید کمتر دولتی در دو سه دوره اخیر در حدود 10 سال گذشته مانند دولت پزشکیان بر آزادی رسانهها، آزادی بیان و آزادی انتقاد تأکید کرده باشد. بنابراین انتظار از این دولت و مدیرانش در استانها خیلی بیشتر از سایر دولتهاست. اما متأسفانه در استان مرکزی علیرغم تأکیدات شخص رئیسجمهور، در بعضی مواقع شاهد هستیم که به منتقدین توسط برخی مسئولین حمله می شود و با انواع و اقسام فشارها قصد جلوگیری از انتقاد کردن را دارند. برخی مسئولین حتی پا را فراتر گذاشته و می گویند فلان رسانه به خاطر پول و کاسبی انتقاد و مطالبه گری می کند!
فشارهای ناروا و نسبت دادن اتهامهای مختلف به رسانهها از سوی برخی مسئولان مشاهده میشود. این در حالیست که آقای مسئول، ادارات و مدیران را تحت فشار قرار میدهد، این جو و محیط ایجاد شده اصلاً قابل پذیرش نیست. اگر تاب و تحمل انتقادپذیری ندارید، نباید در جایگاه مسئولیت بمانید. ما مسئول خوب زیاد داریم و جایگاه مسئولیت متعلق به مردم است و باید پاسخگو باشید.
رویکرد حمایتی دادگستری استان مرکزی نسبت به رسانههای مطالبهگر
تسنیم: در ماه های اخیر شاهد رفتار حمایتی از دستگاه قضایی از رسانه ها در استان مرکزی بوده ایم، به طوریکه معاونت پیشگیری از وقوع جرم دادگستری کل استان مرکزی رسما اعلام کرد از منتقدان و رسانه های مطالبه گر حمایت می کند، نظر شما درباره این رویکرد چیست؟
باستانی: برخی مسئولان به جای پاسخ درست، متوسل به اقدامات قضایی و فشارها میشوند که غیرقابل پذیرش است. در همین زمینه معاونت اجتماعی دادگستری استان مرکزی اخیراً اطلاعیهای صادر و اعلام کرده است که از رسانههایی که به صورت شفاف و صادقانه مطالبهگری میکنند حمایت خواهد کرد و اگر این رسانهها مورد بیمهری برخی مسئولان قرار گرفتند، دادگستری از آنها حمایت میکند. وای بر مسئولی که کاری کرده تا دادگستری چنین بیانیه بی سابقه ای صادر کرده است.
دادگستری بیدلیل موضوعی را مطرح نمیکند و زمانی که اطلاعیهای صادر میکند، بر اساس مشاهدات و واقعیات است. چرا در دولت چهاردهم باید دادگستری از رسانهها حمایت کند؟ در درجه نخست این وظیفه مسئولان دولت چهاردهم در استان مرکزی است. اگر مسئولان وظیفه خود را به درستی انجام میدادند و از رسانهها و آزادی بیان حمایت میکردند، نیازی نبود که سیستم قضایی استان وارد ماجرا شود.
خوشبختانه دیدگاه خوبی در دستگاه قضایی حاکم است، دستگاه قضایی ما همیشه حتی با رسانهها و فعالان رسانه و سیاسی که انتقادات نابجا کرده یا تخریبهای نابجا داشتهاند باز هم مماشات کرده و فشار سنگین نمیآورد. اما اکنون مشاهده میکنیم که دادگستری استان مرکزی با یک رویکرد خوب و با رویکردی که به رسانهها اجازه انتقادپذیری میدهد؛ اعلام کرده است که از رسانههای مطالبهگر حمایت میکند.
این موضوع نشان میدهد مطالبهگری در سیستم قضایی نیز یک امر پسندیده تلقی میشود و هیچکسی تاکنون اعلام نکرده که نباید رسانهای باشد یا انتقادی مطرح شود. اما اکنون مشاهده میکنیم که برخی از مسئولان این انتقادات را برنمیتابند و میخواهند یا رسانه نباشد یا انتقادات وجود نداشته باشد، حتی در اختلاف نظر با برخی مدیران استانی نیز به این موضوعات حساسیت نشان داده میشود، چرا که برخی تصور میکنند همه مدیران باید با یک شخص همنظر باشند.
تسنیم: فکر می کنید اگر مسئولان با پیگیری درست، مطالبه قانونی و درست رسانه ها همراهی نداشته و آزادی بیان و فعالیت آنها را محدود به تعریف و تمجید صرف و نادیده گرفتن ضعف ها، مشکلات بکنند چه نتایجی به دنبال دارد؟
باستانی: این رفتارهای دیکتاتورمآبانه، این رفتارهای از سر غرور، سبب ضربه زدن به مردم میشود. اینکه شما با مسئولی اختلاف نظر داشته باشید، یک امر طبیعی است، اما برخی آن را امری فاجعهآمیز تلقی میکنند، قرار نیست با هر کسی که اختلاف نظر دارید و نمیتوانید انتقاد را بربتانید، برخورد کنید.
بعضی اوقات در در جلسات دیدهایم که طرفِ مسئول میگوید: من شما را به فلان نهاد نظارتی معرفی میکنم. این تهدیدها در جلسات وجود داشته است. کارمند یا فردی که گزارش تخصصی خودش را ارائه میدهد، به جای شنیده شدن، تهدید میشود که به نهاد نظارتی معرفی خواهد شد. با بگیر و ببند نمیتوان مسائل و مشکل مردم را حل کرد.
آلودگی هوا دیگر مسئله امنیتی نیست؛ رسانهها میداندار شدند
در حال حاضر مهمترین دغدغه مردم آلودگی هواست، شما نمیتوانید آلودگی هوا را پنهان کنید یا بگویید وجود ندارد، چراکه مردم از میان دود رفتوآمد میکنند و به خانه و محل کارشان می روند. اطراف این مردم پر است از بیمارانی که یا آلودگی هوا عامل بیماری آن ها بوده و یا تشدیدکننده آن. متاسفانه این مسائل وجود دارد و قابل انکار نیست.
امیدوارم این رویه که به رسانهها حق بیان آزادانه داده میشود در تمامی نهادهای ما اجرا شود. امروز متأسفانه برخی مسئولین دولتی در خط اول فشار و سختگیری و عدم انتقادپذیری قرار گرفته اند؛ دولتی که شعارش آزادی بیان بود، دولتی که از روز نخست روی کار آمدن بر آزادی رسانهها و انتقادپذیری تأکید داشت، اما امروز متأسفانه باید بگویم که در همین دولت، در بعضی موارد شاهد این فشارها هستیم. امیدوارم با وساطت و بزرگمنشی مسئولان بالاتر این ماجراها پایان یابد.
نابسامانی اقتصادی و ضعف رسانهها در استان مرکزی
تسنیم: به نظر شما ضرورت استقلال رسانهها چیست و چقدر در عملکرد آنها موثر است؟
باستانی: برخی از رسانههای ما نیز متأسفانه آنقدر که باید و شاید مطالبهگری نمیکنند. یکی از آفتهای اصلی این موضوع وابستگی برخی رسانهها به برخی از نهادهای دولتی است. رسانهای که مستقل باشد میتواند راحت مطالبهگری کند، انتقاد کند و مسائل مختلف را زیر سؤال ببرد. اما تعداد چنین رسانههای مستقلی کم است و علت اصلی و دلیل اصلی این ضعف هم خود رسانهها نیستند.
وضعیت اقتصادی نابسامانی که متأسفانه امروز در رسانهها با آن مواجه هستیم، سبب شده رسانهها نتوانند چرخ مجموعه خود را بچرخانند. فشارهای شدید اقتصادی و عدم حمایت مسئولان موجب شده تنها چند رسانه وابسته به دولت باقی بمانند که آنها نیز دستشان بسته است. امروز اگر یک خبرگزاری جملهای یا مطلبی انتقادی نسبت به یک مسئول منتشر کند، یک ساعت بعد با فشار سنگین مواجه میشود. این نشان میدهد رسانه مقصر نیست، مقصر جای دیگری است.
در دهه هشتاد هفتهنامههایی مانند لاله سرخ و چندین هفتهنامه دیگر فعال بودند که قلم میزدند و هر مطلبشان موجی در میان مسئولان و جامعه ایجاد میکرد. اما امروز در استان مرکزی فقط تعدادی رسانه داریم، عدد داریم، ولی نقش فعال و تأثیرگذار رسانه بسیار کم است.
حضور پرتعداد انسان رسانه ها در عرصه اطلاع رسانی و تولید خبر
تسنیم: یک اتفاقی که امروز شاهد آن هستیم فعالیت انسان رسانه هاست شما این رویه را مثبت می دانید یا منفی و فکر می کنید فعالیت انسان رسانه ها چه تاثیراتی و چه پیامدهایی به دنبال خواهد داشت؟
باستانی: متأسفانه یا خوشبختانه، فضا به دست «انسانرسانهها» افتاده است؛ افرادی که تخصص رسانه، خبرنگاری و انتشار خبر ندارند. در چنین شرایطی خبرهای غیرتخصصی منتشر میشود، خبرهای دروغین یا بدون منابع قابل اتکا منتشر میشود و بعد باید برای تکذیب آنها تلاش کنیم. اگر نمیتوانیم به رسانههای رسمی خودمان برسیم، حداقل باید وضعیت این انسانرسانها را ساماندهی کنیم و نظارتی بر آنها وجود داشته باشد.
در هفته های گذشته یکی از انسانرسانهای اراک مسدود شد؛ چند پیج اینستاگرامی متعلق به یک فرد به دلیل مطالب منتشرشده مسدود گردید. این نشان میدهد که باید جلسات توجیهی برای این افراد برگزار شود تا چنین وضعیتهایی پیش نیاید. در کل، شرایط اطلاعرسانی استان مرکزی خوب نیست و نیازمند بازنگری جدی است.
انتهای پیام/711/