محمدرضا عراقچی، پژوهشگر حوزه فرهنگ عامه و عضو هیئت علمی دانشگاه بوعلی‌سینا، در گفت‌وگو با خبرنگار تسنیم در همدان، درباره جایگاه شب یلدا در فرهنگ ایرانی، با اشاره به اینکه اواخر آذرماه همواره برای ایرانیان رنگ و بویی خاص دارد، اظهار کرد: شب یلدا به عنوان طولانی‌ترین شب سال، نمادی از امید به روشنایی و عبور از تاریکی است و همین معنا، آن را به یکی از ماندگارترین آیین‌های فرهنگی ایران تبدیل کرده است.

وی با بیان اینکه پاییز در نگاه سنتی ایرانیان «فصل پختگی و دوام» به شمار می‌رود، افزود: در فرهنگ ما، بهار نماد جوانی و شتاب است، اما پاییز نشانه کامل‌شدن و ماندگاری؛ همان‌گونه که میوه‌های پاییزی مانند سیب، پرتقال و نارنگی دوام بیشتری دارند، این فصل نیز به ما صبر و تاب‌آوری را می‌آموزد و یلدا نقطه اوج همین نگاه است.

این پژوهشگر فرهنگ عامه با اشاره به گستره ایران بزرگ فرهنگی تصریح کرد: در بسیاری از مناطق ایران و سرزمین‌هایی که پیوند فرهنگی با ایران دارند، یلدا فقط بهانه‌ای برای خوش‌گذرانی نیست، بلکه فرصتی برای تقویت روابط اجتماعی است؛ روابطی که در گذشته اساس شادی و همدلی محسوب می‌شد.

عراقچی عنوان کرد: در آیین‌های یلدایی، انسان‌ها گرد هم می‌نشستند، گفت‌وگو می‌کردند و در کنار لذت بردن از جمع، دانشی هم منتقل می‌شد؛ خواندن شاهنامه، حافظ، سعدی، باباطاهر و حتی اشعار محلی، بخش جدانشدنی این شب بود. شعر به دلیل ایجاز و قابلیت حفظ شدن، می‌توانست مفهومی عمیق را در قالب یک بیت، جایگزین صفحات طولانی نثر کند؛ درست مانند ضرب‌المثل‌ها که عصاره تجربه نسل‌ها هستند.

وی با اشاره به تغییراتی که در سال‌های اخیر در شیوه برگزاری شب یلدا ایجاد شده است، گفت: طبیعی است کشوری با پیشینه تاریخی طولانی، آیین‌ها و مناسبت‌های بیشتری داشته باشد. باشکوه‌تر شدن برخی مراسم، اگر در چارچوب معنا و فلسفه اصلی یلدا باشد، نه‌تنها آسیب‌زا نیست بلکه می‌تواند به تداوم این سنت کمک کند.

عضو هیئت علمی دانشگاه بوعلی‌سینا با تأکید بر اینکه یلدا یک آموزشگاه غیررسمی است، بیان کرد: آموزش فقط محدود به مدرسه و کتاب نیست؛ بسیاری از آموخته‌های ما از رفتارها، مناسبات و آیین‌ها شکل می‌گیرد. یلدا به دلیل استواری بر عرف، اخلاق و انسان‌محوری ماندگار شده است؛ آیینی که مردم را به دیدار، آشتی، همدلی و حمایت از یکدیگر دعوت می‌کند.

عراقچی با اشاره به رسم‌هایی مانند «یلدانه بردن» برای تازه‌عروس‌ها، خانواده‌های داغدار یا نوزادان پاییزی، گفت: همه این آیین‌ها نشان‌دهنده محوریت روابط انسانی در شب یلداست. حتی در گذشته، یلدا بهانه‌ای برای آشتی دادن افراد و ترمیم روابط خانوادگی بوده است.

وی درباره واژه «یلدا» نیز تشریح کرد: یلدا به معنای زایش و تولد است و آن‌قدر این مفهوم در فرهنگ ما مبارک بوده که نام آن را بر دختران گذاشته‌اند. در برخی روایت‌ها، «یل» به معنای زرنگ و توانا و «دا» به معنای مادر آمده است؛ مادری که بتواند خانواده را از زمستان‌های سخت عبور دهد، نماد تدبیر و توانمندی بوده است.

این پژوهشگر فرهنگ عامه در پایان ابراز کرد: شب یلدا یادآور دورانی است که انسان برای بقا، صبر، برنامه‌ریزی و همبستگی اجتماعی را می‌آموخت و همین آموزه‌هاست که این آیین را تا امروز زنده نگه داشته است؛ آیینی که بیش از یک جشن، حامل یک جهان‌بینی فرهنگی است.

انتهای پیام/