به گزارش گروه حوزه و روحانیت خبرگزاری تسنیم، حجت‌الاسلام والمسلمین احمد ابوترابی، رئیس مرکز دایرة‌المعارف علوم عقلی اسلامی وابسته به مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی(ره)، در همایش «تکریم پژوهشگران برتر علوم انسانی اسلامی» که در این مؤسسه برگزار شد، با تشریح پیشینه و ابعاد این طرح کلان علمی اظهار کرد: آغاز این حرکت بنیادین به اوایل دهه 80 بازمی‌گردد؛ زمانی که به توصیه حکیم فرزانه، علامه مصباح یزدی(ره)، تصمیم بر آن شد تا پروژه‌ای جامع در حوزه دایرة‌المعارف علوم عقلی اسلامی پایه‌گذاری شود. در همان مقطع، از شخصیت‌های برجسته علمی کشور و نیز چهره‌های صاحب‌نام داخلی و خارجی برای همکاری دعوت به عمل آمد، هرچند برخی با توجه به گستردگی کار و محدودیت منابع انسانی و امکانات، تحقق چنین هدفی را دور از دسترس می‌دانستند.

وی افزود: این نگاه بدبینانه عمدتاً مبتنی بر مقایسه با مراکز بزرگ دایرة‌المعارفی جهان بود؛ مراکزی که با هزاران عضو هیأت علمی و بودجه‌های کلان فعالیت می‌کنند و برای هر فیلسوف یا متفکر، ده‌ها پژوهشگر سال‌ها به تحقیق می‌پردازند. با این حال، راهبرد ما از ابتدا متفاوت تعریف شد و بر همین اساس، دایرة‌المعارف علوم عقلی اسلامی در قالب طرحی دو مرحله‌ای طراحی گردید.

حجت‌الاسلام ابوترابی با تبیین مرحله نخست این پروژه تصریح کرد: مرحله اول، مرحله‌ای مقدماتی و زیرساختی بود؛ مرحله‌ای که در آن، سامان‌دهی بنیان‌های علمی در دستور کار قرار گرفت. آسیب‌شناسی وضعیت فلسفه و علوم عقلی، شناسایی پراکندگی‌ها، تعارض‌ها و آشفتگی‌های مفهومی و نیز تلاش برای ارائه تصویری دقیق، منسجم و در عین حال موجز از مرز دانش در هر موضوع، از آغاز تاریخ اندیشه تا دیدگاه‌های معاصر ـ به‌ویژه دیدگاه‌های رایج در حوزه علمیه قم ـ از اهداف محوری این مرحله به شمار می‌رفت.

وی با تأکید بر رویکرد نظام‌مند و مهندسی‌شده این طرح گفت: در این پروژه، صرفاً با مجموعه‌ای از مدخل‌های پراکنده مواجه نیستیم؛ بلکه تلاش شد «درختی کامل از دانش» ترسیم شود؛ درختی که در آن، مفاهیم، اصطلاحات، نظریه‌ها، مکاتب فکری و نسبت‌ها و پیوندهای میان آنها به‌دقت تعریف و تنظیم شده است. این نقشه جامع، می‌تواند مبنای هر پژوهش عمیق و روشمند در آینده قرار گیرد.

رئیس مرکز دایرة‌المعارف علوم عقلی اسلامی با اشاره به دشواری‌های علمی این مسیر خاطرنشان کرد: در برخی رشته‌ها، همچون عرفان نظری، اختلاف‌نظرهای عمیق میان بزرگان این دانش وجود داشت؛ به‌گونه‌ای که گاه برای تعیین نسبت مفاهیم، تعینات، تجلیات و ارتباط مکاتب، چندین جلسه شورای علمی با حضور برجسته‌ترین اساتید برگزار می‌شد. همین حساسیت‌ها نشان می‌دهد که این طرح، صرفاً یک فعالیت گردآوری ساده نبوده، بلکه پروژه‌ای علمی، پیچیده و زمان‌بر به شمار می‌آید.

وی افزود: در این طرح، منابع علمی بر اساس معیارهایی دقیق درجه‌بندی شدند و از میان ده‌ها هزار منبع، تنها معتبرترین و اثرگذارترین آثار انتخاب گردید. همچنین تولید محتوا به‌گونه‌ای طراحی شد که خروجی آن، هم در قالب کتاب و هم به‌صورت نرم‌افزار و پایگاه داده قابل بهره‌برداری باشد؛ به نحوی که این سامانه، خود قابلیت تولید کتاب‌های موضوعی را از دل داده‌های موجود داشته باشد.

حجت‌الاسلام ابوترابی با اشاره به نسبت این دایرة‌المعارف با فناوری‌های نوین اظهار داشت: برخلاف برخی تصورات، این پروژه نه‌تنها تعارضی با هوش مصنوعی ندارد، بلکه یکی از غنی‌ترین منابع برای توسعه هوش مصنوعی در حوزه علوم عقلی اسلامی به شمار می‌رود. ساختارهای گرافی، شبکه مفاهیم و پیوندهای دانشی طراحی‌شده در این مجموعه، نمونه‌ای کم‌نظیر در سطح جهانی است و می‌تواند مبنای تحلیل‌های پیشرفته رایانه‌ای قرار گیرد.

وی افزود: در جلسات تخصصی مرتبط با سیاست‌گذاری هوش مصنوعی، صاحب‌نظران این حوزه بر ظرفیت منحصربه‌فرد این دایرة‌المعارف تأکید کرده و آن را الگویی نوین برای پیوند علوم انسانی و اسلامی با فناوری‌های نو دانسته‌اند.

رئیس مرکز دایرة‌المعارف علوم عقلی اسلامی در پایان با اشاره به دستاوردهای عینی این طرح عظیم علمی گفت: ثمره چند دهه تلاش مستمر پژوهشی، تولید بیش از 170 جلد کتاب تخصصی در حوزه علوم عقلی اسلامی است که هم‌اکنون آماده بهره‌برداری است. افزون بر آن، نسخه دیجیتال و پایگاه اینترنتی این مجموعه نیز در مراحل نهایی قرار دارد و به‌زودی رونمایی خواهد شد تا پژوهشگران، اساتید و دانشجویان بتوانند از این گنجینه کم‌نظیر علمی به‌صورت گسترده و روزآمد بهره‌مند شوند.

انتهای پیام/