به گزارش خبرنگار حوزه و روحانیت خبرگزاری تسنیم، آیت‌الله محسن اراکی، استاد درس خارج فقه و اصول حوزه علمیه قم، که سلسله دروس خارج فقه خود را به مباحث فقه هوش مصنوعی اختصاص داده است، در مقدمه این درس  به بررسی مفهوم هوش مصنوعی و مقدمات طرح بحث فقهی آن پرداخت و ابعاد مختلف آن را تبیین کرد. گزیده‌ای از مباحث این استاد عالی حوزه به شرح زیر است.

آیت‌الله اراکی با اشاره به نقش گسترده‌ی هوش مصنوعی در زندگی بشر امروزی گفت: بسیاری از نتایجی که از کاربرد این ابزار حاصل می‌شود در سعادت و شقاوت بعضی جوامع یا بسیاری از آنها و در پیشرفت و عقب‌ماندگی شان نقش دارد. این یک ضرورت و وظیفه فقها است که به مسائل آن بپردازند و احکام شرعی مربوط به آن را بیان کنند.

وی با اشاره به نظریه فقه خرد و کلان افزود: طبق روش و اعتقاد ما، فقه کلان، فقه استنباط احکام مربوط به فعل انسان کلان و فقه خرد، مربوط به استنباط احکام شرعی مربوط به انسان خرد است. زمانی‌که یک جامعه شکل می‌گیرد و دارای حاکمیت است یک انسان کلان به‌وجود می‌آید که از آن به جامعه تعبیر می‌کنیم؛  زیرا از این انسان کلان فعل واحدی سر می‌زند. جامعه فعل واحد دارد.

استاد حوزه علمیه منظور از وحدت جامعه را وحدتی نه فلسفی، بلکه قانونی دانست و گفت: وحدت قانونی یعنی رفتارها بر طبق قانون واحد شکل می‌گیرند. این وحدت جامعه بحث دقیق و مهمی است که مرحله اولش وحدت اعتباری است؛  به این معنا که عده‌ای از افراد دور هم جمع می‌شوند و یک حاکمیت و قوانین‌اش را به‌صورت توافقی قبول می‌کنند؛  این اعتبار است. فرق مبنای ما با مبنای اصالة الاجتماعیون، این است که ما می‌گوییم معنی این که فرد بخشی از جامعه می‌شود این نیست که شخصیت و اراده شخصی را از دست می‌دهد؛ بلکه با اراده خودش به جامعه متصل می‌شود و هر زمان بخواهد می‌تواند جدا شود. پس فقه فردی هم در کنار فقه کلان همچنان پابرجاست.

وی اضافه کرد: بنابراین ما یک فعل‌هایی داریم که فعل جامعه است و مقوله مصنوعی از افعال اجتماعی است؛ البته اینکه فعلی اجتماعی باشد منافاتی ندارد با اینکه باز هم جنبه فردی داشته باشد.

آیت الله اراکی، فقه هوش مصنوعی را احکام شرعی مترتب بر افعال مربوط به هوش مصنوعی دانست و افزود: یک مطلب تعریف واژه «هوش» و مطلب دیگر تعریف واژه «مصنوعی» و سپس ترکیب این دو واژه است. اینها مبادی تصوری بحث است. منظور از هوش، دستگاهی است که توانایی دریافت و نگهداری داده‌های شناختی و تبدیل آنها به داده‌ها نو را دارد. اعم از  اینکه هوش بشری یا هوش مصنوعی باشد. واژه «مصنوعی» نیز به این معناست که ساخت بشر و مصنوع بشری است.

وی با اشاره به ترکیب این دو واژه گفت: براساس کاربرد واژه «هوش مصنوعی» و از عنایت به تعریف‌های مختلف، این تعریفِ جامع و مانع به دست می‌آید که: «هوش مصنوعی، ابزاری فناورانه‌ای است که با دریافت و گزینش و تجمیع و تنظیم و ترکیب و تجزیه و تحلیل داده‌های شناختی، بشر را در ارائه معلومات جدید و دستیابی به پاسخ پرسش‌های مورد نیاز یاری می‌کند.» بنابر‌این تعریف، هوش مصنوعی دو عنصر اساس دارد، یکی کارکردهای هوش مصنوعی و دیگری نتایج حاصل از این کارکردها است.

استاد خارج فقه حوزه علمیه قم نتیجه این کارکردها را ارائه معلومات جدید و پاسخ به پرسش‌های مورد نیاز دانست و افزود: ارائه‌‌ معلومات جدید توسط هوش مصنوعی نیازمند اراده نیست. البته کاربر باید اراده داشته باشد تا از آن استفاده کند؛ اما دستگاه می‌تواند بدون اراده و به صورت خودکار همین کار را انجام دهد؛ پس ارائه معلومات به معنی استنباط و استنتاج نیست. زیرا در استنباط و استنتاج، عنصر اراده به شکلی نهفته است. ما می‌خواهیم بگوییم این نتیجه‌گیری، ابزاری است و مبتنی برمعادلات ریاضی است و مبتنی بر یک اراده استنباطی نیست. با این فرض دیگر نیازی نیست ببینیم معلومات هوش مصنوعی از کدام منبع تأمین می‌شود. فایده این بحث بعد که احکام فقهی آن را بررسی می‌کنیم مشخص خواهد شد.

خبرنگار: زهرا شعبان زاده

انتهای پیام/