به گزارش خبرگزاری تسنیم از قم، در سال‌های اخیر بحران آب در ایران به یکی از مهم‌ترین چالش‌های زیست‌محیطی، اقتصادی و اجتماعی تبدیل شده است؛ موضوعی که بارها از سوی مسئولان و رسانه‌های رسمی از جمله تسنیم مورد توجه قرار گرفته و به‌عنوان هشدار جدی نسبت به آینده منابع آبی کشور مطرح شده است. بررسی گزارش‌ها نشان می‌دهد آب‌گیری سدها و ورودی رودخانه‌ها در سراسر کشور کاهش قابل توجهی یافته است و این مساله فقط محدود به استان‌های بزرگ مانند تهران نیست، بلکه استان‌های مرکزی و خشک‌تر نظیر قم نیز به شدت درگیر کمبود منابع آب هستند و در برخی موارد با قطع کامل منابع تأمین آب سطحی مواجه‌اند.

این کاهش بارندگی، همراه با افزایش برداشت از سفره‌های زیرزمینی در سال‌های گذشته، احداث بی‌رویه چاه‌ها، و استفاده فراگیر از منابع آبی برای کشاورزی پرمصرف، منجر به افت سطح ایستابی و تهدید جدی ذخایر آب زیرزمینی شده است.

در استان قم، که ذاتاً از شرایط اقلیمی خشک‌تری برخوردار است، این بحران در چند سال اخیر تشدید شده است؛ گزارش‌های محلی تسنیم از کاهش نزدیک به 30 درصدی حجم مخزن سدها و خروج سد 15 خرداد از چرخه منابع تأمین آب خبر داده‌اند، موضوعی که نشان‌دهنده وخامت اوضاع منابع آبی این استان است.  بر اساس داده‌های رسمی، ورودی رودخانه‌های اصلی و ذخیره سدهای تأمین‌کننده آب مصرفی استان به‌طرز قابل توجهی کاهش یافته و در مواردی به حداقل رسیده است، در حالی که نیاز به آب شرب و مصارف خانگی و خدماتی همچنان پابرجاست.

این بحران، علاوه بر تأمین آب شرب، بر فعالیت کشاورزی و بهره‌برداری از چاه‌ها نیز اثرگذار بوده و مسئولان با چالش‌های مدیریتی در زمینه تنظیم برداشت مجاز و کنترل مصرف مواجه‌اند. پیامدهای اجتماعی و اقتصادی این وضعیت، از جمله افزایش نظارت و محدودیت‌های قانونی برای برداشت غیرمجاز آب و ضرورت مشارکت شهروندان در مدیریت مصرف آب شرب، برجسته شده است. در مجموع، آنچه امروز در قم و سراسر کشور شاهدیم، بخشی از آثار تعمیق‌یافته تغییرات اقلیمی، سوءمدیریت منابع و عدم سرمایه‌گذاری مناسب در سازه‌ها و زیرساخت‌های پایدار آب است که نیازمند راه‌حل‌های فوری و مشارکتی در سطح ملی و محلی است.

در این راستا، خبرنگار ما، در گفت‌وگویی تفصیلی با مهندس محمد دانشور، معاون بهره‌برداری شرکت آب منطقه‌ای استان قم آخرین وضعیت رودخانه‌ها، سدها و منابع تأمین آب شرب استان را بررسی کرده و وی با اشاره به کاهش شدید ورودی‌ها و افت ذخایر آبی، بر ضرورت مدیریت مصرف و همراهی شهروندان تأکید کرده است.

تسنیم: وضعیت فعلی رودخانه‌های استان قم چگونه است و کدام یک در شرایط بحرانی قرار دارند؟

رودخانه‌های استان قم (قمرود و قره‌چای) عمدتاً در بالادست و خارج از مرز سیاسی استان قرار دارند. طی دو تا سه دهه گذشته، به دلیل کاهش روان‌آب‌ها و احداث تأسیسات مختلف در بالادست، این رودخانه‌ها با کاهش شدید جریان آب مواجه شده‌اند. در دهه‌های گذشته، به طور متوسط سالانه حدود 220 میلیون مترمکعب آب در رودخانه قره‌چای جریان داشت و حدود 177 میلیون مترمکعب نیز در رودخانه قمرود ثبت می‌شد. در مجموع، ورودی این دو رودخانه اصلی استان قم حدود 400 میلیون مترمکعب در سال بوده است.

متأسفانه در چند دهه اخیر، میزان ورودی این رودخانه‌ها به کمترین سطح خود رسیده و در برخی سال‌ها عملاً به صفر نزدیک شده است؛ به‌گونه‌ای که عملاً عدد قابل‌توجهی از آب وارد استان نمی‌شود. بر همین اساس، وضعیت رودخانه‌های استان در چند سال گذشته بحرانی بوده است. اگرچه در برخی سال‌ها مانند سال‌های 1388 و 1398 به دلیل بارش‌های مناسب، شرایط ورودی‌ها تا حدودی بهبود یافت، اما این وضعیت پایدار نبود.

پس از این دوره‌های کوتاه‌مدت، با تداوم خشکسالی و تشدید شرایط بحرانی، رودخانه‌های استان مجدداً از وضعیت مناسبی برخوردار نبوده و همچنان در شرایط بحرانی قرار دارند.

کاهش بی‌سابقه ذخایر سدهای کوچک استان

تسنیم: میزان موجودی سدها و مخازن استان در حال حاضر چقدر است و روند پر شدن آن‌ها چگونه بوده است؟

در استان قم، سدهای کوچکی مانند سد کبار، سد سنجگان و سد شاه‌اسماعیل (امامزاده اسماعیل) وجود دارد که حجم مخزن آن‌ها کمتر از یک میلیون مترمکعب است و از نظر ذخیره آب، ظرفیت قابل‌توجهی ندارند.

با توجه به اینکه در سال جاری بارندگی مؤثری رخ نداده است، این سدها به کمترین میزان ذخیره خود طی چند سال گذشته رسیده‌اند. اما سدهای اصلی تأمین‌کننده آب استان، از جمله سد 15 خرداد و سد کوچری، خارج از مرز سیاسی استان قم قرار دارند. سد 15 خرداد در شهرستان دلیجان از استان مرکزی واقع شده است.

ظرفیت سد 15 خرداد حدود 192 میلیون مترمکعب است، اما در حال حاضر تنها حدود 15 میلیون مترمکعب آب در این سد باقی مانده است.

این میزان موجودی در واقع حجم مرده سد محسوب می‌شود؛ چرا که سطح آب پایین‌تر از دریچه‌های آبگیر قرار گرفته و عملاً امکان بهره‌برداری از این حجم وجود ندارد. افزون بر این، کیفیت این آب نیز به دلیل شوری بالا مناسب نیست.

تداوم روند کاهشی ذخایر از سال 1398 تاکنون

تسنیم: وضعیت فعلی ذخایر سدها در مقایسه با سال گذشته چگونه است؟

برای مقایسه وضعیت فعلی با سال گذشته، می‌توان دو شاخص اصلی یعنی میزان ورودی آب و حجم ذخیره مخزن را مورد بررسی قرار داد. از نظر حجم ذخیره، نسبت به سال گذشته حدود 22 درصد کاهش حجم در مخازن سدها ثبت شده است؛ در حالی که سال گذشته نیز نسبت به سال قبل از آن با کاهش ذخیره مواجه بودیم.

در واقع، روند کاهشی حجم ذخایر آبی استان از سال 1398 آغاز شده و این کاهش به‌صورت مستمر ادامه داشته است. این روند نه‌تنها استان قم، بلکه کل کشور و به‌ویژه حوزه فلات مرکزی ایران را تحت تأثیر قرار داده است. در حال حاضر، حجم ذخایر آبی استان به کمترین میزان خود در حدود 20 سال گذشته رسیده و شرایط منابع آب استان در وضعیت بسیار نگران‌کننده‌ای قرار دارد.

افت شدید ورودی و خارج شدن سد 15 خرداد منابع تأمین کننده آب شرب

تسنیم: وضعیت ورودی سدها در مقایسه با سال گذشته چگونه بوده است؟

از نظر ورودی آب نیز کاهش قابل توجهی را شاهد هستیم. میزان ورودی که در سال گذشته به‌طور متوسط حدود 800 هزار مترمکعب در کل سال بود، امسال به حدود 200 هزار مترمکعب کاهش یافته است. این آمار نشان‌دهنده کاهش حدود 25 درصدی ورودی‌هاست؛ به بیان دیگر، میزان ورودی امسال به یک‌چهارم سال گذشته رسیده است.

این شرایط باعث شده است که سد 15 خرداد عملاً در سال جاری از دسترس خارج شود و دیگر نتوان از آن به‌عنوان یکی از منابع تأمین‌کننده آب استان استفاده کرد. در کنار سد 15 خرداد، سد کوچری به‌عنوان منبع اصلی تأمین آب شرب استان قم مطرح است که همان‌طور که مستحضرید، این سد یکی از اجزای سامانه انتقال آب بین‌حوضه‌ای سرشاخه‌های دز محسوب می‌شود. در حال حاضر وضعیت سد کوچری به این صورت است که از ظرفیت 207 میلیون مترمکعبی مخزن آن، حدود 90 میلیون مترمکعب آب ذخیره شده است.

کاهش ذخیره سد کوچری و افت محسوس ورودی‌ها

تسنیم: وضعیت ذخیره و ورودی سد کوچری نسبت به سال گذشته چگونه است؟

در سال گذشته، میزان ذخیره سد کوچری حدود 108 میلیون مترمکعب بود که بر این اساس، امسال حدود 16 تا 17 درصد کاهش ذخیره نسبت به سال قبل ثبت شده است. در بخش ورودی نیز شرایط مطلوب نیست؛ به‌طوری که سال گذشته حدود 13 تا 14 میلیون مترمکعب ورودی به این سد داشتیم، اما میزان ورودی امسال 4 میلیون مترمکعب به‌مراتب کمتر و در وضعیت مناسبی قرار ندارد.

این در حالی است که میزان ورودی فعلی با حجم مصرف موجود، چه در بخش شرب و چه در سایر مصارف، همخوانی ندارد. سد کوچری سدی است که صرفا مصارف شرب استان را تأمین می‌کند و مصرف عمده آب آن مربوط به شرب است. برنامه‌ریزی مربوط به برداشت آب از سدها، بر اساس ابلاغیه‌های شرکت مدیریت منابع آب کشور به شرکت‌های آب منطقه‌ای استان‌ها انجام می‌شود.

سهمیه برداشت آب شرب و وابستگی به تحقق بارندگی‌ها

تسنیم: سهمیه برداشت آب شرب استان قم در سال جاری چگونه تعیین شده است؟

بر اساس ابلاغیه‌ای که در سال گذشته صادر شد، استان قم مجاز بود حدود 102 میلیون مترمکعب آب از سد کوچری برای تأمین آب شرب برداشت کند. بر همین اساس، همین میزان آب به سمت استان قم منتقل و مورد استفاده قرار گرفت. اما در سال جاری، به دلیل کاهش شدید ورودی‌ها و افت حجم مخازن، این سهمیه به 95 میلیون مترمکعب کاهش یافته است.

میزان اعلام‌شده برای سال جاری حدود 7 درصد کمتر از سهمیه سال گذشته است. این کاهش سهمیه در شرایطی اعمال شده که تحقق آن منوط به پیش‌بینی‌های انجام‌شده درباره بارندگی‌ها و روان‌آب‌های ورودی به سد کوچری است.

نگرانی از آینده تأمین آب در صورت تداوم خشکسالی

تسنیم: در صورت عدم تحقق بارندگی‌ها، وضعیت تأمین آب استان چگونه خواهد بود؟

تحقق میزان پیش‌بینی‌شده ذخیره، مشروط به وقوع بارندگی و روان‌آب ورودی به سد کوچری است. در صورت عدم وقوع بارش، تأمین آب شرب استان با چالش جدی مواجه می‌شود. بر همین اساس، امیدواریم با لطف الهی، بارندگی‌ها در سال جاری محقق شود و روان‌آب‌های مورد نیاز تأمین گردد. در غیر این صورت، در سال آینده تأمین آب شرب استان قم با مشکلات جدی روبه‌رو خواهد شد.

ارزیابی بارش‌های سال جاری و تأثیر محدود آن بر منابع آبی

تسنیم: چالش‌های سال جاری تاکنون چگونه بوده و وضعیت بارش‌ها به چه صورت است؟

به‌جز بارش‌هایی که در روزها و هفته‌های اخیر رخ داده، به‌طور کلی در استان قم بارش قابل توجهی اتفاق نیفتاده است.

به‌صورت میانگین، میزان بارش ثبت‌شده در سطح استان قم حدود 30 میلی‌متر بوده است. این عدد مربوط به بارش‌های چند روز گذشته است. با توجه به اینکه از ابتدای مهرماه تاکنون بارش مؤثری در استان رخ نداده، همین میزان نیز نسبت به مدت مشابه سال قبل، با کاهش زیادی روبرو بوده است.

در برخی نقاط مانند وشنوه، میزان بارش حتی تا حدود 15 میلی‌متر نیز گزارش شده است، اما در مجموع و به‌صورت متوسط در کل سطح استان، همان حدود 7 میلی‌متر بوده است. اگر این میزان بارش با بارش‌های 12 ساعت اخیر جمع زده شود، همچنان رقم قابل قبولی نیست و نمی‌تواند تأثیر مؤثری در بهبود شرایط رودخانه‌ها یا تقویت منابع آب زیرزمینی داشته باشد.

پیش‌بینی وضعیت بارش‌ها و ابهام در اثرگذاری بارورسازی ابرها

تسنیم: پیش‌بینی‌ها درباره وضعیت بارندگی‌ها چگونه است و آیا بارورسازی ابرها می‌تواند مؤثر باشد؟

در خصوص بارورسازی ابرها، این موضوع همچنان محل بحث دارد و قطعیت علمی مشخصی درباره میزان تأثیر آن بر افزایش بارش‌ها وجود ندارد. تأثیرگذاری این روش در افزایش بارندگی همچنان با ابهام همراه است و به همین دلیل نمی‌توان نظر قطعی درباره کارآمدی آن ارائه داد.

پیش‌بینی‌هایی که درباره وضعیت بارندگی‌ها انجام شده، نشان‌دهنده شرایط مطلوب و امیدوارکننده‌ای برای استان قم نیست. در واقع، شرایطی که بتواند منجر به بهبود قابل توجه وضعیت آبی استان شود، در پیش‌بینی‌ها مشاهده نمی‌شود.

از سوی دیگر، استان قم چندین سال است که با خشکسالی هواشناسی مواجه است و این مسئله تأثیر مستقیمی بر کاهش روان‌آب‌ها و جریان رودخانه‌ها داشته است و در صورت وقوع بارش‌های در حد نرمال نمی‌توان انتظار روان‌آب قابل‌توجهی داشت.

اولویت تأمین آب شرب و ضرورت مدیریت مصرف

تسنیم: در پایان، چه توصیه‌ای برای عبور از شرایط فعلی دارید؟

به نظر من، اولویت اصلی در سال جاری تأمین آب شرب است. اگرچه بخش کشاورزی نیز اهمیت دارد، اما در شرایط فعلی، اولویت نخست تأمین نیازهای انسانی، به‌ویژه آب شرب است. این موضوع ضرورت مدیریت صحیح مصرف آب شرب را بیش از پیش برجسته می‌کند.

شهروندان باید با مدیریت و صرفه‌جویی در مصرف آب، همکاری لازم را داشته باشند تا بتوان منابع موجود را به‌درستی مدیریت کرد. هدف از این مدیریت آن است که بتوان با همین منابع موجود، تا سال آینده شرایط تأمین آب شرب استان را کنترل کرد و مشکلی در این زمینه برای شهروندان ایجاد نشود.

ضرورت کنترل برداشت از چاه‌های کشاورزی در شرایط افت منابع آبی

تسنیم: وضعیت چاه‌های کشاورزی و برداشت آب در شرایط فعلی چگونه است؟

همان‌طور که پیش‌تر نیز عرض شد، آبی که در سال‌های گذشته از طریق دو رودخانه اصلی وارد استان می‌شد، چندین سال است که دیگر وجود ندارد. در حال حاضر، خروج آب از سفره‌های زیرزمینی و میزان تغذیه آن‌ها با یکدیگر تناسب ندارد و همین موضوع موجب افت سطح ایستابی شده است. ️بنابراین ضروریست برداشت از چاه‌های کشاورزی در حد مقادیر مندرج در پروانه بهره‌برداری صورت گیرد.

برداشت فراتر از مجوزهای صادرشده، مدیریت منابع آب را با مخاطره جدی مواجه می‌کند و می‌تواند شرایط را بحرانی‌تر کند. با توجه به نصب کنتورهای هوشمند حجمی در اغلب مناطق، در سال جاری نظارت و پیگیری کامل بر میزان مصرف آب انجام خواهد شد.

تشدید نظارت‌ها و برخورد قانونی با برداشت‌های غیرمجاز

تسنیم: در صورت عدم رعایت الگوی برداشت مجاز، چه اقداماتی انجام خواهد شد؟

در صورت برداشت مازاد بر پروانه بهره‌برداری، اقدامات قانونی از جمله قطع آب و پلمب چاه‌ها در دستور کار قرار دارد. پیگیری‌های لازم در خصوص تخلفات احتمالی، با جدیت انجام خواهد شد تا از تشدید خسارت به منابع آب جلوگیری شود.

این اقدامات در راستای حفاظت از منابع آبی و مدیریت پایدار آب استان انجام می‌شود.

هدف اصلی، جلوگیری از برداشت‌های بی‌رویه و حفظ حداقل منابع موجود برای مصارف ضروری است. در کنار بخش کشاورزی، مشارکت شهروندان نیز در مدیریت مصرف آب از اهمیت بالایی برخوردار است.

نقش شهروندان در مدیریت مصرف آب شرب

تسنیم: شهروندان چگونه می‌توانند در مدیریت مصرف آب سهیم باشند؟

مصرف آب شرب در استان قم اهمیت ویژه‌ای دارد و مدیریت صحیح آن نقش تعیین‌کننده‌ای در عبور از شرایط فعلی دارد. سال جاری سالی است که محدودیت‌های منابع آب در تهران بروز کرد و همچنان نیز ادامه دارد. در استان قم، به دلیل وجود ذخایر آبی از سال‌های گذشته، تاکنون با چنین محدودیت‌هایی مواجه نبودیم، اما این اندوخته‌ها اکنون به‌شدت کاهش یافته و رو به پایان است.

در صورت عدم وقوع بارندگی مناسب در سطح حوضه‌های آبریز قمرود، احتمال بروز چالش‌های مشابه آنچه در تهران رخ داد، در استان قم نیز وجود دارد. از این‌رو، شهروندان باید با صرفه‌جویی و مدیریت مصرف، نقش مؤثری در پیشگیری از بروز بحران ایفا کنند.

اقدامات پدافندی برای تأمین آب شرب در شرایط بحرانی

تسنیم: چه تمهیداتی برای تأمین آب شرب در شرایط کم‌آبی اندیشیده شده است؟

شرکت آب منطقه‌ای و شرکت آب و فاضلاب استان، اقداماتی را در این زمینه آغاز کرده و برخی برنامه‌ها نیز در دست اجراست. این اقدامات با رویکرد پدافندی و در راستای مقابله با کاهش منابع آب و افت بارندگی‌ها طراحی شده است.

در صورتی که منابع آب سطحی با محدودیت مواجه شود، پیش‌بینی‌هایی برای بهره‌گیری از برخی چاه‌های کشاورزی در شبکه توزیع شرب داخل شهری انجام شده است. این برنامه‌ها در سطح استان اجرا شده و همچنان در حال پیگیری است. در واقع، در شرایط اضطراری ناچار خواهیم بود به منابع آب زیرزمینی داخل شهر برای تأمین آب شرب استان تکیه کنیم.

انتهای پیام/