بهمن زینعلی، استاد دانشگاه و کارشناس تاریخ تشیع، در گفت‌وگو با خبرنگار فرهنگی خبرگزاری تسنیم، با اشاره به پیچیدگی‌های زمانه امام هادی (ع) گفت: امامت امام هادی (ع) در سال 220 قمری آغاز شد؛ دورانی که سیاست عباسیان از تحولات شدید سیاسی و فکری برخوردار بود. ایشان در شرایطی به امامت رسید که خلافت عباسی با درگیری‌های داخلی و ظهور جریان‌های غیرشیعه، همچون معتزله و بعداً اشاعره، دست‌وپنجه نرم می‌کرد.

کارشناس مسائل تاریخ اسلام با بیان اینکه حکومت متوکل عباسی نقطه عطفی در سرکوب شیعیان بود، اظهار داشت: مأمون، معتصم و واثق سیاست‌های چرخشی داشتند، اما متوکل با تخریب قبور اهل بیت(ع) و ممنوعیت زیارت، به‌طور سیستماتیک شیعه را هدف قرار داد. این خلیفه حتی دستور داد که اگر کسی به کربلا برود، دستش را قطع کنند؛ سیاستی که نشان از ترس عمیق وی از تأثیرگذاری تشیع داشت.

او در این زمینه، به آیه 140 سوره آل عمران اشاره کرد: «وَلا تَحْسَبَنَّ الَّذِینَ قُتِلُوا فِی سَبِیلِ اللَّهِ أَمْوَاتًا»، و توضیح داد: این آیه، پایداری شیعیان را در برابر ظلم غیرقابل‌پیش‌بینی خلافت، تثبیت می‌کند.

زینعلی با تصریح اینکه امام هادی(ع) در برابر جریان‌های فکری منحرف، استراتژی علمی و هوشمندانه داشت، گفت: غلات با افراط درباره به ائمه(ع) و معتزله با انکار امامت، هر دو تهدید روحانیت شیعه بودند. اما امام(ع) با بیان وضوح موضع، جامعه را از گمراهی نجات داد.

او ادامه داد: این رویکرد با آیه 111 سوره النحل هم‌خوانی دارد: «وَمَا جَعَلَ عَلَیْکُمْ فِی الدِّینِ مِنْ حَرَجٍ»؛ یعنی دین، عقلانیت و توازن را می‌طلبد، نه افراط یا تفریط.

کارشناس تاریخ اسلام با اشاره به قیام‌های شکست‌خورده علویان، تحلیل کرد: شیعیان با وجود ظلم عباسیان، درگیر اقدامات احساسی می‌شدند؛ اما امام(ع) با رویکردی محتاطانه، تأکید بر صبر و تقوای سیاسی داشت. متوکل که حکومت نظامی داشت، از هرگونه شورش وحشت داشت، اما امام(ع) با حفظ شبکه وکلا، فشار را از سیاسی به علمی و فرهنگی تغییر داد.

او یادآور شد: این راهبرد الهام‌گرفته از آیه 55 سوره مائده است: «یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا أَطِیعُوا اللَّهَ وَأَطِیعُوا الرَّسُولَ وَأُولِی الْأَمْرِ مِنْکُمْ»؛ که اطاعت از اولوالأمر را در شرایط حساس تأکید می‌کند.

این محقق دینی در پاسخ به شیوه مقابله با خلفا، گفت: مأمون با تقریب علمای شیعه، سیاست دوگانه داشت؛ اما متوکل خشن‌ترین رفتار را پیش گرفت. امام(ع) در برابر این تحولات، همچون یک فرمانده، بسته به شرایط، از مذاکره تا مقاومت نهانی استفاده می‌کرد. حتی پس از متوکل، با ضعف خلفا، فعالیت‌های علمی را گسترش داد.

او تأکید کرد: این انعطاف‌پذیری، درسی برای رهبری در بحران است؛ همان‌طور که قرآن در آیه 286 بقره می‌فرماید: «لَا یُکَلِّفُ اللَّهُ نَفْسًا إِلَّا وُسْعَهَا».

زینعلی درباره رابطه امام(ع) با شیعیان اظهار داشت: محدودیت حضور در سامرا باعث شد ایشان شبکه وکلا را تقویت کند. این سیستم هماهنگی که پیش‌تر آغاز شده بود، در زمان ایشان به اوج کارایی رسید. این رویکرد، نه‌تنها ارتباط با شیعیان را حفظ کرد، بلکه با توزیع عادلانه خمس، نظم اجتماعی را تثبیت کرد.

او در پایان تأکید کرد: دوران امام هادی(ع) نمونه‌ای از مقاومت در برابر استبداد است. راهبردهای ایشان در مدیریت جریان‌های فکری و سیاسی نشان می‌دهد که هدایت دینی، حتی در سخت‌ترین شرایط، با حکمت و هوشمندی امکان‌پذیر است.

انتهای پیام/