به گزارش گروه بین الملل خبرگزاری تسنیم، سیاست خارجی ترکیه در چند سال گذشته، با کش و قوس‌ها و چالش‌های عمده‌ای روبرو شده است. دولت اردوغان امیدوار بود با بازگشت دونالد ترامپ به کاخ سفید و به ویژه پس از تحولات سوریه، موقعیت منطقه‌ای و فرامنطقه‌ای بهتری پیدا کند. اما حالا، عملاً با مشکلات بسیاری مواجه شده که یکی از آنها، ماهیت تصمیمات و اقدامات رژیم صهیونیستی در خاورمیانه و همچنین در شرق مدیترانه است. 

در بخش پیشین این گزارش، به دیدگاه‌های تحلیلگران غربی درباره موقعیت کنونی سیاست خارجی ترکیه اشاره کرده و گفتیم که از نظر کارشناسان آمریکایی و اروپایی، میزان ادعاهای تاریخی و اهداف بلندپروازانه اردوغان، با قدرت واقعی این کشور انطباق ندارد.

به باور اندیشکده‌های غربی، یکی از مهمترین موانع بر سر راه جاه‌طلبی‌های منطقه‌ای اردوغان، نوع اقدامات رژیم صهیونیستی در منطقه است که با توافق ضمنی آمریکا و با سکوت و انفعال آنکارا روبروست.

ترامپ با دادن آنچه رئیس جمهور ترکیه آرزویش را دارد، به اردوغان کمک کرده تا دیدگاه خاورمیانه‌ای خود را به کرسی بنشاند: «دیده شدن در دیپلماسی منطقه‌ای و برخورداری از جایگاهی ارتقا یافته به عنوان شریک امنیتی آمریکا».

در حالی که دولت‌های قبلی آمریکا، تلاش ترکیه برای ایجاد منطقه نفوذ در عراق، سوریه و شرق مدیترانه را تهدیدی برای ثبات منطقه‌ای و منافع واشنگتن می‌دانستند، دولت ترامپ به ترکیه اجازه داده تا نفوذ خود را در سوریه گسترش دهد.

آمریکا عملاً نشان داده که مخالفت با حضور ایران در سوریه و ممانعت از شکل‌گیری فدرالیسم کُردی در سوریه را در راستای منافع ترکیه تعریف کرده است. با این حال، همه می‌دانند که دونالد ترامپ، یک شخصیت پیشبینی ناپذیر است و تضمینی وجود ندارد که حمایت او از ترکیه و اردوغان، در مقاطع بعدی نیز پایدار بماند.

از این گذشته، رژیم صهیونیستی با حضور اشغالگرانه هنوز تسلط نظامی در سوریه دارد. در دیگر سو، ترامپ به طور قابل توجهی برای حساسیت‌های بنیامین نتانیاهو در مورد نقش ترکیه در غزه، احترام قائل است. اما مشکلِ اردوغان، فقط رفتارهای رژیم صهیونیستی نیست و کشورهای عربی حاشیه خلیج فارس نیز نسبت به جاه‌طلبی‌های ترکیه محتاط هستند و می‌توانند با خودداری از حمایت مالی از سوریه، هدایت بودجه‌های بازسازی را به روشی پیش ببرند که شرکت‌های ترکیه را به حاشیه براند.

اهمیت این مساله، در درک این واقعیت نهفته است که اردوغان امیدوار بود برخورداری از امتیازات و مواهب بازسازی سوریه، اقتصاد شکننده، بدهکار، فرسوده و آسیب دیده ترکیه را تقویت کند.

ارسلان بولوت از تحلیلگران مشهور ترکیه، در روزنامه ینی چاغ چاپ آنکارا نیز به اهمیت نقش رژیم صهیونیستی در چالش آفرینی برای ترکیه اشاره کرده و می‌گوید: «فوری‌ترین تهدید خارجی برای چشم‌انداز اردوغان، رقابت فزاینده ترکیه با اسرائیل است. اسرائیل که به شدت به دولت الشرع مشکوک است، به دنبال تداوم اشغال نظامی بر یک منطقه حائل به مساحت بیش از 100 کیلومتر مربع در داخل سوریه است. این رقابت، نیروهای نیابتی ترکیه و اسرائیل را در مسیر درگیری قرار داده است. در حالی که هر دو طرف تلاش می‌کنند نظم پس از اسد را به نفع خود شکل دهند، حضور نظامی و فعالیت‌های اطلاعاتی آنها به طور فزاینده‌ای همپوشانی دارد و خطر درگیری را افزایش می‌دهد. اگر چه ترامپ به طور نسبی به اردوغان کمک کرد تا حرف خود را به کرسی بنشاند. اما همراهی یک سیاستمدار دمدمی مزاج همچون دونالد ترامپ، تضمین قابل اتکایی برای ترکیه نیست و برتری نظامی اسرائیل در سوریه، چالشی مهم در برابر اهداف اردوغان است».

ارسلان بولوت، حتی سقوط جت حامل فرماندهان نظامی لیبی در  نزدیکی آنکارای پایتخت ترکیه را با رقابت پنهانی مرتبط دانسته و معتقد است که سرنگونی هواپیمای حامل فرماندهان لیبیایی که از ترکیه بازدید می‌کردند، ضربه‌ای به جایگاه قدرت منطقه‌ای ترکیه است. 

بولوت در ادامه می‌گوید: «نتانیاهو خطاب به ترکیه گفته بود: کسانی که تصور می‌کنند توان برقراری مجدد امپراتوری‌ها را دارند و می‌توانند بر سرزمین‌های ما تسلط پیدا کنند، رویای خود را فراموش کنند. این اتفاق نخواهد افتاد. حتی به آن فکر هم نکنید. ما مصمم به دفاع از خود هستیم و قدرت انجام این کار را داریم. از دید من، این سخن نتانیاهو و تاکید او بر لفظ امپراتوری، نشانه‌ای از آمادگی قابل توجه علیه ترکیه است».

ترکیه؛ بحران در داخل، ابهام در خارج

در گزارش مفصل مجله آمریکایی فارین افرز درباره رویکرد کنونی سیاست خارجی اردوغان در منطقه و جهان، به این اشاره شده که اردوغان، به دنبال هدف بلندپروازانه‌ای برای ایجاد یک نظم منطقه‌ای به رهبری ترکیه است. اما این هدف، با ظرفیت عینی ترکیه مطابقت ندارد.

اگر چه رفتار دونالد ترامپ در برابر اردوغان، در ظاهر خوب بوده، اما بعید است که مشی تند و سیاست خارجی عجولانه و نامنظم ساختار رئیس جمهور آمریکا، نفوذ ترکیه را در منطقه افزایش دهد.

از این گذشته، ترکیه با مشکلات داخلی زیادی روبروست. از جمله اقتصاد متشنج و بی‌ثبات، ناکارآمدی دولت و مخالفت‌های داخلی و خارجی فراوان و به ویژه رویکرد تهاجمی اسرائیل در برابر ترکیه. 

موضوع تنش آفرینی منطقه‌ای رژیم صهیونیستی بر سر راه ترکیه در تحلیل سیاسی آمیت سگال در وال استریت ژورنال نیز بازتاب یافته و گفته است: «اسرائیل، تمام رفتارهای ترکیه را با دقت رصد می‌کند. بر اساس شناختی که به دست آورده، همچنان با فروش جنگنده‌های اف 35 آمریکایی به ترکیه مخالف است و در صورت نهایی شدن این معامله، احتمال بروز جنگ، دور از ذهن نخواهد بود. چرا که جنگنده اف 35 نه تنها یک ابزار مهم دفاعی، بلکه یک عنصر استراتژیک است که می‌تواند مستقیماً بر موازنه‌های قدرت منطقه‌ای تأثیر بگذارد». 

اردوغان در طول سال 2025 میلادی، بارها وعده داد که با برنامه‌ها و اقدامات حزب و کابینه او، صد سالِ پیش رو، به نام قرن ترکیه ثبت خواهد شد. اما با وجود فشارهای داخلی و مشکلات فراوان، عملاً اقدام خاصی برای تحقق هدف بزرگ «قرن ترکیه» انجام نداده است.

سوریه میدان رویاهای اردوغان

در گزارش فارین افرز به این اشاره شده که حالا سوریه عملاً، به آزمایشگاهی برای جاه‌طلبی‌های منطقه‌ای ترکیه تبدیل شده است. ترکیه بخش‌های بزرگی از شمال سوریه را کنترل می‌کند و مدارس، بیمارستان‌ها و دادگاه‌های بسیاری ساخته است.

هیئت تحریر الشام، گروهی که اسد را سرنگون کرد، مدت‌هاست که از حمایت ترکیه برخوردار است. از زمانی که هیئت تحریر الشام و رهبر آن، احمد الشرع، کنترل دمشق را به دست گرفتند، ترکیه با آموزش و تجهیزات امنیتی، مدیریت مرزها، کمک‌های بشردوستانه، تجهیزات و بذرهای کشاورزی و کارهای تعمیراتی فوری در شبکه انرژی سوریه به رژیم جدید کمک کرده است.

شرکت‌های ترکیه‌ای شروع به پیشنهاد مناقصه برای پروژه‌های ساختمانی، انرژی و جاده‌ای در داخل سوریه کرده‌اند. آنکارا حتی با موفقیت واشنگتن، ریاض و پایتخت‌های اروپایی را برای لغو تحریم‌های دوران اسد به عنوان میانجی و لابی‌گر به کار گرفته است.

ظهور یک رژیم تحت الحمایه آنکارا در سوریه، راه را برای اردوغان هموار کرده تا روند صلح پ.ک.ک را نیز مدیریت کند.بدون شک، بخشی از مذاکراتی که اردوغان در اواخر سال 2024 عبدالله اوجالان رهبر زندانی پ.ک.ک آغاز کرده با هدف جذب رأی‌دهندگان کُرد در انتخابات داخلی بوده است.

برکناری اسد در دمشق، دستیابی به توافق را امکان‌پذیرتر جلوه داد. حالا ترکیه امیدوار است تا با ادغام شبه نظامیان کُرد موسوم به «قسد» یا نیروهای دموکراتیک سوریه در ارتش دمشق، شرایط مطلوبی به دست بیاورد. ولی اختلافات بین نهادهای اقماری پ.ک.ک و دولت احمد الشرع بر سر کنترل منابع آب و درآمدهای نفتی، میزان خودمختاری سیاسی منطقه تحت کنترل کردها و شرایط ادغام قسد در ارتش سوریه همچنان ادامه دارد و هزینه شکست مذاکرات برای طرفین، در سطح بالایی خواهد بود.

البته علاوه بر موضوعات داخل ترکیه و سوریه، یکی دیگر از مهمترین اهداف اردوغان و دولت باغچلی از صلح با پ.ک.ک، هدف استراتژیک بزرگتری برای مهار ملی گرایی سفت و سخت ترکی و بنا نهادن نوعی اتحاد ترکی-کردی-عربی به عنوان پایه و اساس ثبات منطقه‌ای است.

این هدف به اردوغان - باغچلی اجازه می‌دهد تا خاطره امپراتوری چند قومی عثمانی را زنده کنند. خود اردوغان درباره هدف مزبور گفته است: «تاریخ پر از نمونه‌های بی‌شماری از موفقیت‌هایی است که ما در داخل و خارج از کشور، بر اساس اتحاد ترک‌ها، کردها و اعراب به دست آوردیم»

اردوغان اکنون امیدوار است یک مدل حکومت چند قومیتی غیرلیبرال تحت رهبری قوی سنی را به نمایش بگذارد. اسلام‌گرایان ترکیه معتقدند که این کلید موفقیت و طول عمر امپراتوری عثمانی و نقص جمهوری سکولار ترکیه بود.

بنابراین، حل و فصل در سوریه نه تنها به ترکیه مرز جنوبی امنی می‌دهد و آرزوهای استقلال کردها را مهار می‌کند، بلکه اثباتی بر مفهوم نظم منطقه‌ای به رهبری ترکیه نیز خواهد بود.

با این حال، اگر مذاکرات با کردها در ترکیه یا سوریه متوقف شود، کل ساختار شروع به لرزیدن می‌کند. بی‌ثباتی در شمال سوریه ادعای آنکارا مبنی بر نظم آفرینی ترکیه را تضعیف می‌کند.

ادامه دارد...

انتهای پیام/