خبرگزاری تسنیم - پس از سقوط دولت اسد در دمشق، ترکیه تلاش کرده با اعزام هیئت‌ های بلندپایه امنیتی و گفت‌وگو با دولت جدید، جایگاه خود را بازتعریف کند. اما همزمان کشورهای دیگر با منافع متفاوت، عرصه را برای آنکارا تنگ کرده‌اند. در این یادداشت مولفه‌های اصلی این روند بررسی و راه‌ های احتمالی که ترکیه برای حفظ تأثیر خود دنبال خواهد کرد بررسی خواهد شد.

رقابت‌های اطلاعاتی و نگرانی‌های اسرائیل

عرصه فعالیت‌های اطلاعاتی و نظامی ترکیه در سوریه، به یکی از کانون‌های اصلی رقابت‌های جدید در منطقه تبدیل شده است. بر پایه گزارش‌های منتشرشده از سوی منابع غربی، آنکارا در هفته‌های اخیر تلاش‌هایی را برای استقرار سامانه‌های راداری پیشرفته در داخل خاک سوریه به‌ عمل آورده است. هدف از این اقدام، تحت نظر گرفتن و رصد پروازهای هوایی رژیم صهیونیستی عنوان شده و رسانه‌های اسرائیلی هشدار داده‌اند که چنین سامانه‌هایی توانمندی حمله به اهداف دوردست به‌ویژه در خاک ایران را کاهش می‌دهند. طرح اولیه ترکیه بر آن بود که پس از نصب و فعال سازی، سامانه‌ها به تدریج به نیروهای سوریه واگذار شود، و پرسنل فنی ترکیه آن را اداره کنند تا آنکارا بر اطلاعات جمع‌آوری‌شده نظارت داشته باشد. با این حال، دمشق در مذاکرات اخیر با آنکارا با این پیشنهاد مخالفت کرده است. گزارش‌ها حاکی است حکومت جدید سوریه به دلیل اختلاف بر سر کنترل داده‌های راداری، از پذیرش طرح استقرار سیستم‌های ترک خودداری کرده است.

این رقابت اطلاعاتی نشان می‌دهد که ترکیه در صدد تقویت حضور نظامی و اطلاعاتی خود در سوریه است، اما هم رژیم اسرائیل و هم دولت دمشق نگرانند که چنین اقدامی راهبردها و ملاحظات امنیتی آنان را به چالش بکشد. به‌ویژه رژیم اشغالگر قدس می‌کوشد از طریق میانجی گری و مشارکت دادن روسیه، از نفوذ آنکارا در جنوب سوریه کاسته تا خطوط پروازی پنهان برای حمله به ایران باز بماند. 

رقابت بر سر نفوذ سیاسی در دمشق

مسئله دیگر، رقابت بر سر نقش سیاسی و دیپلماتیک ترکیه در پایتخت سوریه است. ترکیه با امتیازدهی ‌‎های امنیتی و دیپلماتیک به دنبال یافتن جایگاهی جدید در سوریه است. در سفر اخیر هیئت سه‌ جانبه ترکیه (وزیر اطلاعات، وزیر دفاع و وزیر خارجه) به دمشق، بخشی از مذاکراتT حول آینده نیروهای دموکراتیک سوریه (شاخه پ‌ک‌ک مورد حمایت آمریکا) بوده است. آنکارا از یک‌سو تلاش دارد این گروه‌های کرد را که آن را تهدید امنیتی می‌داند، به حاشیه براند، و از سوی دیگر می‌خواهد خود را یکی از ضامن‌های امنیت منطقه‌ای سوریه نشان دهد.

اما هرگونه تقویت و تثبیت حضور نظامی یا امنیتی ترکیه در سوریه، به‌ ویژه در نیمه جنوبی این کشور، برای رژیم صهیونیستی به‌مثابه تهدیدی راهبردی محسوب می‌شود. براساس گزارش‌های منتشرشده در رسانه‌های اسرائیلی، مسکو نیروهای جدیدی را در جنوب سوریه مستقر کرده و سوریه با اطلاع آمریکا موافقت کرده است که مسئله توافق امنیتی با تل‌آویو را دنبال کند. حتی برخی منابع معتقدند رژیم اسرائیل، در عمل، حضور روسیه را به حضور ترکیه در مرکز و جنوب سوریه ترجیح می‌دهد، زیرا روس‌ها مانع گسترش نفوذ آنکارا در مناطق حساس مجاور جولان اشغالی می‌شوند. به‌عبارت دیگر، روسیه با اعزام تجهیزات و سرباز به نزدیکی مرز اسرائیل، نشان می‌دهد که جایگزین امنیتی ترکیه است. در این شرایط، نفوذ دیپلماتیک ترکیه در دمشق نیز تحت‌ الشعاع روابط راهبردی جدید مسکو، دمشق و تل‌ آویو قرار گرفته است.

در این میان، ایالات متحده نیز به‌طور ضمنی از این روند حمایت به عمل می‌آورد. بر پایه گزارش‌های منتشرشده از منابع منطقه‌ای، واشنگتن با مداخلات حساب‌شده خود عملاً چراغ سبزی به میانجی‌گری روسیه میان دمشق و تل‌آویو نشان داده است. این موضع، ادامه‌دهنده سیاستی است که پیش از این نیز در قالب حمایت از شکل‌گیری اتحادها و ائتلاف‌های منطقه‌ای  همچون پیمان سه‌جانبه اسرائیل، یونان و قبرس ، دنبال شده و هدفی جز مهار و محدودسازی نفوذ ترکیه در حوضه شرقی دریای مدیترانه نداشته است. در نگاه کلان تر، به نظر می‌رسد تل‌آویو و واشنگتن عزمی مشترک و هم‌سو برای تقویت حضور راهبردی خود در عرصه سوریه و مناطق پیرامونی آن، همزمان با کاستن از وزن و تأثیر آنکارا، از خود نشان می‌دهند. این هماهنگی، نمایانگر تلاشی ساختاریافته برای بازتعریف معادلات امنیتی در یکی از حسّاس‌ترین مناطق خاورمیانه است.

نقش روسیه در میانجی‌ گری منطقه‌ای

روسیه همچون گذشته بار دیگر نقش کلیدی و تعیین‌کننده در تحولات سوریه ایفا می‌کند، اما در این مرحله با رویکردی متفاوت و در چارچوبی گسترده‌ تر ظاهر شده است. آنچه این بار چشمگیر به نظر می‌رسد، همراهی و موافقت ضمنی ایالات متحده با نقش‌آفرینی مسکو است، به گونه‌ای که گویی این دو قدرت در جریانی کم‌ و‌ بیش همسو، منافع راهبردی خود را در این پرونده پیگیری می‌کنند و مسکو با موافقت ضمنی واشنگتن، در صدد میانجی‌گری برای عقد توافق امنیتی بین دمشق و تل‌آویو است.. روسیه ضمن انتقال نیروی نظامی به جنوب سوریه و فعال تر کردن حضور نظامی خود، به اسرائیل این اطمینان را داده است که نفوذ آنکارا قابل مهار است. 

می‌توان گفت که آمریکا و روسیه هرچند در بسیاری موضوعات منطقه‌ای اختلاف دارند، اما در مورد حاشیه‌نشینی ترکیه منافع‌ شان فعلا همسو شده است. آمریکا با استفاده از کانال‌های دیپلماتیک، و روسیه با سلاح و دیپلماسی، اکنون سهم ترکیه را در معادلات سوریه کاهش داده‌اند. بدین ترتیب، ترکیه به‌عنوان متحد سابق در سوریه و حامی گروه‌های مسلح مخالف اسد، به تدریج جای خود را به بازیگرانی می‌دهد که اولویت‌ های متفاوتی دارند.

گزینه‌های ترکیه برای بازتعریف نقش خود

با توجه به هماهنگی رقبای منطقه‌ای و بین‌ المللی، آنکارا برای حفظ منافع خود در سوریه، خود را نیازمند رویکردهای جدیدی می بیند. برخی تحلیل‌گران معتقدند ترکیه برای تثبیت نسبی جایگاه خود، باید بر ثبات، مشارکت اقتصادی و بازسازی سوریه متمرکز شود. اردوغان نیز بارها بر نقش کلیدی ترکیه در بازسازی سوریه تأکید کرده است. در این راستا آنکارا تلاش کرده است با حمایت از دولت جدید دمشق، همسان‌ سازی‌ تحریم‌ها و جذب سرمایه‌گذاری خارجی، خود را به عنوان شریک بازسازی سوریه معرفی کند. برای مثال، مذاکرات ترکیه با آمریکا جهت کاهش تحریم‌های اقتصادی و پذیرش سیاسی رهبری جدید سوریه در مجامع جهانی از جمله تلاش‌های آنکارا برای این هدف بوده است.

علاوه بر این اقدامات، حفظ حضور نظامی کنترل‌شده در شمال سوریه یکی دیگر از ابزارهای احتمالی باقی‌مانده برای ترکیه است. از آنجا که گروه‌های کُردی هنوز زیر فشار ترکیه در این مناطق هستند، آنکارا می‌تواند از این حضور برای حضور و اهرم فشار در مذاکرات آینده بهره ببرد.

از سوی دیگر، گسترش همکاری‌های اقتصادی و دیپلماتیک با کشورهای منطقه، از جمله روسیه و کشورهای خلیج فارس، به ترکیه کمک می‌کند سهم بیشتری از بازار بازسازی را به دست آورد و مشارکت در پروژه‌های زیرساختی و عرضه خدمات فنی_مهندسی می‌تواند منافع آنکارا را تضمین کند.

در نهایت، ترکیه در شرایط فعلی برای حضور در سوریه،  با اتخاذ سیاستی متوازن و انعطاف‌پذیر، به سمت توزیع منافع خود میان بازیگران رقیب خواهد رفت. همکاری محدود با روسیه در سوریه، همراهی با تلاش‌ های بازسازی با محوریت دمشق و نیز تلاش دیپلماتیک برای حفظ اعتماد بازیگران غربی، از جمله راهکارهایی است که به آنکارا امکان خواهد داد، جایگاه خود را در روندها تا حدودی حفظ کند. بدون تردید، فرایند حاشیه‌نشینی ترکیه در سوریه چالشی است که با راهبردهای فعلی نمی‌توان آن را به سرعت معکوس کرد؛ اما احتمالا آنکارا با اجرای  ترکیبی از سیاست‌های امنیتی، سیاسی و اقتصادی از تشدید این روند جلوگیری خواهد کرد.

ابوالفضل اجلی، کارشناس مسائل ترکیه خبرگزاری تسنیم

انتهای پیام/