به گزارش گروه بین الملل خبرگزاری تسنیم، در دو بخش پیشین این مطلب، دیدگاه اندیشکده‌های آمریکایی درباره چالش‌های سیاست خارجی ترکیه مورد بررسی قرار گرفت.

در بخش پایانی، به این موضوع اشاره می‌کنیم که برآیند چالش‌های سیاسی – اقتصادی دولت اردوغان در داخل و تناقض‌های کوچک و بزرگ در خارج چه محدودیت‌هایی برای ترکیه به وجود آورده است.

بر اساس نگرش کارشناسان شورای روابط خارجی آمریکا و تحلیلگران مجله آمریکایی فارین افرز، اهداف بلندپروازانه سیاست خارجی ترکیه در سالیان 2024 و 2025 میلادی، علاوه بر مخالفت رقبای منطقه‌ای، با چالش‌های اقتصادی نیز روبرو شد.

در سال 2025 میلادی، برخلاف پیشبینی و تصور اردوغان، ارسین تاتار به عنوان نامزد مورد حمایت آنکارا در انتخابات ریاست جمهوری بخش ترک نشین شمال جزیره قبرس شکست خورد و سیاست تحمیلی استقلال ترک‌ها، به شکست انجامید.

در سوریه نیز با وجود اظهارات خوشبینانه و اغراق‌آمیز مفسران نزدیک به حزب عدالت و توسعه، چالش‌های بزرگ یکی پس از دیگری پدیدار شدند که در راس این چالش‌ها، باید به تهدیدات رژیم صهیونیستی علیه سوریه اشاره کرد. علاوه بر این، تکلیف بیش از یکصد هزار نفر از شبه نظامیان کُرد تحت امر پ.ک.ک در شمال سوریه روشن نشده است.

در نتیجه تحلیلگران غربی به این جمعبندی رسیده‌اند که حتی اگر آنکارا و دمشق بتوانند با کردها به توافق برسند، رویای اردوغان برای آغاز قرن جدید ترکیه بر پایه‌های شکننده‌ای استوار است.

تناقض بزرگ، استراتژی بزرگ

به باور فارین افرز، پروژه ژئوپلیتیکی اردوغان بر یک ایده ساده استوار است: ترکیه باید فراتر از سطح یک قدرت متوسط عمل کند و رهبری خاورمیانه بزرگ را بر عهده داشته باشد!

درست به همین دلیل است که یک هفته پس از سقوط بشار اسد، اردوغان اعلام کرد: «ترکیه، بزرگتر از ترکیه است و به عنوان یک ملت، ما نمی‌توانیم نگاه خود را صرفاً به 782000 کیلومتر مربع محدود کنیم. ترکیه نمی‌تواند از سرنوشت خود به عنوان یک قدرت موثر بگریزد. کسانی که می‌گویند، لیبی یا سومالی چه ربطی به ما دارد، قدرت ترکیه را درک نمی‌کنند». 

اردوغان در طول سال 2025 میلادی، بارها وعده داد که با برنامه‌ها و اقدامات حزب و کابینه او، صد سالِ پیش رو، به نام قرن ترکیه ثبت خواهد شد. اما با وجود فشارهای داخلی و مشکلات فراوان، عملاً اقدام خاصی برای تحقق هدف بزرگ «قرن ترکیه» انجام نداده است.

به باور تحلیلگر شورای سیاست خارجی آمریکا، در سخنان اردوغان، لایه سنگینی از افسانه‌پردازی وجود دارد. در داخل کشور، دستگاه تبلیغاتی قدرتمند دولت اردوغان، کمپین «قرنِ ترکیه» را به راه انداخته و این ایده را رواج داده که ترکیه ناچار است به شکوه و عظمت برسد و امپراتوری عثمانی، که زمانی توسط نخبگان سیاسی ترکیه مدرن به عنوان یادگاری از زوال مورد تمسخر قرار می‌گرفت، حالا به عنوان الگویی از نظم و کثرت‌گرایی احیا شده است!

در سریال‌های تلویزیونی، کنفرانس‌های شبه‌دانشگاهی و حتی منوهای رستوران‌ها، مواردی مانند «لذت سلطان» را وارد فهرست می‌کنند تا دوران عثمانی به عنوان «عصر طلایی» به نظر برسد. حال آن که آن عصر، در نهایت با دسیسه‌های خارجی و خیانت داخلی به پایان رسید.

آصلی آیدین تاشباش تحلیلگر ترکیه‌ای مقیم آمریکا می‌گوید: «ممکن است اردوغان رویای رسیدن به سطح قدرت یک سلطان عثمانی را در سر بپروراند، اما ترکیه مدرن همچنان گرفتار اشکالات ساختاری مانده و در باتلاق مشکلات داخلی فرو می‌رود. به همین خاطر، حتی اگر آنکارا همچنان به عنوان یک بازیگر مهم در نظم منطقه‌ای و یک نیروی مسلط در سوریه به نظر برسد، باز هم قادر به بازگشت به زمانی نیست که به عنوان تنها قدرت مسلط در خاورمیانه شناخته شود».

ترکیه در دوران اردوغان، حضور منطقه‌ای خود را گسترش داده است. ردپای نظامی آن در سراسر قفقاز، شام و بخش‌هایی از آفریقا گسترش یافته و در عین حال قدرت دریایی خود را در شرق مدیترانه و دریای سیاه به نمایش گذاشته است. در طول دهه گذشته، آنکارا با آلبانی، الجزایر، جمهوری آذربایجان، بوسنی، اتیوپی، لیبی، نیجر، پاکستان، قطر، سومالی، سوریه و تونس قراردادهای همکاری دفاعی و امنیتی امضا کرده است.

در لیبی، ترکیه در حال انجام معاملات اقتصادی و ارائه پشتیبانی امنیتی، از جمله آموزش نیروهای انتظامی و ارتش است. در سال 2020، ترکیه از حمله نظامی جمهوری آذربایجان برای بازپس‌گیری سرزمین‌های ارمنستان حمایت کرد و پس از آن، شرکت‌های ترکیه‌ای نقش اصلی را در بازسازی و توسعه زیرساخت‌ها در مناطق تازه تصرف شده ایفا کردند.

ترکیه اکنون می‌خواهد روابط خود را با ارمنستان نیز عادی کند و یک پیمان اقتصادی منطقه‌ای ایجاد کند و در رقابت با ایران و روسیه، دسترسی مستقیم خود به بازار قفقاز و آسیای میانه را گسترش دهد.

صنعت دفاعی رو به رشد ترکیه همچنین به آنکارا در برابر متحدان اروپایی‌اش نفوذ و نقطه ورود به بازارهای آفریقا و آسیا را داده است. علاوه بر پهپادها، تولیدکنندگان خصوصی و دولتی در حال تولید مهمات، کشتی‌های جنگی، موشک‌ها، تانک‌ها و خودروهای زرهی بوده‌اند و به زودی اولین هواپیمای جنگی این کشور را نیز به این فهرست اضافه خواهند کرد.

حالا ترکیه در داخل دموکراسی را کنار نهاده، در دیپلماسی منطقه‌ای سیاست تنش صفر با همسایگان را فراموش کرده و بیشتر به استفاده از قدرت سخت روی آورده است. تشکیلات امنیتی ترکیه، که از زمان اعمال تغییرات قانون اساسی در سال 2018 تحت ریاست جمهوری متمرکز شده، ایده نظم منطقه‌ای به رهبری ترکیه را پذیرفته است.

ارتش ترکیه که زمانی دژی برای خویشتن‌داری بود، اکنون از مواضع اردوغان در عراق، لیبی، سوریه و شرق مدیترانه حمایت می‌کند. بیانیه‌های اخیر شورای امنیت ملی ترکیه، نقش و مسئولیت‌های تثبیت‌کننده ترکیه در این مناطق و همچنین آمادگی آن برای کمک به امنیت غزه را برجسته می‌کند.

مقامات ترکیه در گفتگوهای خصوصی، ترکیه را ضامن ثبات از قفقاز تا شام توصیف می‌کنند و بر همسویی این کشور با رژیم‌های دوست تأکید دارند. با این حال، تصویر داخلی دولت اردوغان در ترکیه، حاکی از ناکارآمدی و کاهش محبوبیت است و در منطقه و جهان نیز، بخشی از ائتلاف‌های مستحکم نیست.

اردوغان تلاش کرد ترکیه را به عنوان کشوری نمایش دهد که می‌تواند تمام مشکلات سوریه را حل کند. اما واقعیت این است که انباشت مشکلات ناشی از سال‌ها سیاست پولی نامتعارف، ترکیه را با تورم سرسام‌آور و واحد پول آسیب‌دیده مواجه کرده و در نتیجه، ترکیه به سادگی فاقد ظرفیت اقتصادی برای تأمین هزینه‌های بازسازی سوریه یا هر پروژه بزرگ منطقه‌ای دیگر است.

به همین دلیل، در حال حاضر محدودیت‌های مالی ترکیه، دولت جدید سوریه را مجبور کرده تا برای تأمین نیازهای فوری بودجه، مانند حقوق و مستمری، به قطر و عربستان سعودی روی بیاورد.

علاوه بر مشکلات اقتصادی، کاهش محبوبیت حزب اردوغان نیز، بر سیاست منطقه‌ای این کشور، اثر گذاشته است. چرا که از نظر سیاسی، پایگاه سیاسی – اجتماعی اردوغان به شکل نمایانی ضعیف شده و مخالفان در انتخابات شهرداری 2024 پیروز شدند و حزب اردوغان تنها 35 درصد آرا را به دست آورد که بدترین عملکرد آکپارتی در دو دهه گذشته بوده است.

در همین حال، دستگیری اکرم امام‌اوغلو شهردار استانبول، به عنوان راهکاری برای حذف رفیق قلمداد شد و چنین تصویری از اردوغان ساخته است: سیاستمداری که به پیروزی خود در انتخابات اطمینان ندارد و دستگاه قضا را به چماقی برای سرکوب مخالفان خود تبدیل کرده است. در نتیجه، کاهش حمایت از حزب اردوغان در نهایت آرمان‌های منطقه‌ای او را محدود می‌کند. آن هم در شرایطی که رژیم صهیونیستی، عملاً ترکیه را در سوریه و شرق مدیترانه با محدودیت روبرو کرده است.

اندیشکده‌های غربی با اشاره به اهمیت روابط آمریکا و رژیم صهیونیستی و اولویت‌های مدنظر مقامات آمریکایی، به این جمعبندی رسیده‌اند که با وجود اشارات مکرر اردوغان به اهمیت دوستی او با رئیس جمهور آمریکا، باز هم معادله ترامپ – نتانیاهو، از امکان و امتیازات بیشتری برای اثرگذاری بر تصمیمات ترکیه برخوردار است.

ترکیه‌ای که درگیر فعالیت‌های اسرائیل در سوریه است، نمی‌تواند دستور کار گسترده‌تر خود را در منطقه به طور کامل دنبال کند. مجبور خواهد شد منابع نظامی، دیپلماتیک و مالی را به جای ایجاد اتحادها و نهادهایی که برای پیشبرد یک دیدگاه منسجم اقتصادی و سیاسی ضروری هستند، به سمت مهار اسرائیل معطوف کند.

بنابراین در خوشبینانه‌ترین شرایط، ترکیه یک قدرت میانه متعادل‌کننده بین قدرت‌های جهانی، یک واسطه دیپلماتیک و یک بازیگر منطقه‌ای با محدودیت‌هایی خواهد بود، نه یک هژمون منطقه‌ای مسلط. 
انتهای پیام/