به گزارش خبرگزاری تسنیم از شاهرود، روستاهای ایران در سال‌های اخیر به یکی از کانون‌های اصلی توجه سیاست‌گذاران حوزه میراث فرهنگی و گردشگری تبدیل شده‌اند؛ جایی که آیین‌ها، خوراک‌ها و سنت‌های محلی نه‌تنها حامل هویت تاریخی هستند، بلکه می‌توانند موتور محرک توسعه پایدار باشند. در این میان، ثبت میراث ناملموس به‌عنوان یکی از ابزارهای مؤثر حفاظت فرهنگی، نقشی کلیدی در جلوگیری از فراموشی سنت‌ها و انتقال دانش بومی به نسل‌های آینده ایفا می‌کند.

بر اساس آمارهای رسمی، ایران تاکنون بیش از دو هزار عنصر میراث فرهنگی ناملموس را در فهرست ملی به ثبت رسانده و از این نظر در زمره کشورهای پیشرو جهان قرار دارد. این عناصر، طیفی متنوع از آیین‌های مذهبی، مهارت‌های سنتی، خوراک‌های بومی و مناسک اجتماعی را دربرمی‌گیرند که هر یک بازتاب‌دهنده شیوه زیست، باورها و روابط اجتماعی جوامع محلی هستند.

قلعه‌بالا؛ روستایی در مسیر ثبت ملی میراث ناملموس

در این چارچوب، روستای قلعه‌بالا از توابع شهرستان شاهرود به‌عنوان یکی از روستاهای هدف گردشگری، جایگاهی ویژه یافته است. این روستا که پیش‌تر نیز به‌واسطه ظرفیت‌های طبیعی و فرهنگی خود مورد توجه گردشگران قرار گرفته، اکنون با معرفی آیین‌ها و خوراک‌های سنتی، گام تازه‌ای در مسیر تثبیت هویت فرهنگی و افزایش جذابیت گردشگری خود برداشته است.

یکی از شاخص‌ترین جلوه‌های فرهنگی قلعه‌بالا، خوراک بومی موسوم به غذای دیگی است؛ غذایی که با شیوه‌ای کاملاً سنتی و بر پایه دانش چندصدساله محلی تهیه می‌شود. این غذا امروز به بخشی از تجربه زیست‌گردشگری در اقامتگاه‌های بوم‌گردی روستا تبدیل شده و نقش مهمی در معرفی فرهنگ غذایی منطقه به مسافران و گردشگران داخلی و خارجی دارد.

غذای دیگی و نذر عاشورا؛ جلوه‌های زنده فرهنگ بومی

در کنار خوراک بومی، آیین نذر روز عاشورا نیز از دیگر مؤلفه‌های هویتی قلعه‌بالا محسوب می‌شود؛ آیینی مذهبی و اجتماعی که هر ساله در دهم محرم با مشارکت گسترده اهالی برگزار می‌شود. این مراسم، علاوه بر بُعد اعتقادی، جلوه‌ای از همبستگی اجتماعی، تعاون محلی و پیوند نسل‌ها در قالب یک سنت زنده و پویا را به نمایش می‌گذارد.

ثبت ملی؛ پلی برای توسعه گردشگری و اقتصاد محلی

کارشناسان حوزه میراث فرهنگی معتقدند ثبت ملی چنین آیین‌ها و خوراک‌هایی، تنها اقدامی نمادین نیست، بلکه می‌تواند به تقویت اقتصاد محلی، ایجاد اشتغال در حوزه گردشگری روستایی و افزایش ماندگاری جمعیت بومی کمک کند. تجربه روستاهای موفق در این زمینه نشان می‌دهد که میراث ناملموس، در صورت مدیریت صحیح، به سرمایه‌ای پایدار برای توسعه تبدیل می‌شود.

از این جنبه، پیگیری ثبت ملی عناصر فرهنگی قلعه‌بالا را می‌توان گامی هدفمند در مسیر معرفی ظرفیت‌های کمترشناخته‌شده شرق استان سمنان دانست؛ اقدامی که نه‌تنها به صیانت از سنت‌ها و آیین‌های بومی می‌انجامد، بلکه می‌تواند نام این روستا را در نقشه گردشگری فرهنگی کشور پررنگ‌تر از گذشته مطرح کند.

محمدصادق رضویان، رئیس اداره میراث فرهنگی ،صنایع دستی و گردشگری شاهرود در همین رابطه، از پیگیری فرآیند ثبت دو عنصر فرهنگی روستای قلعه‌بالا خبر داد و اظهار داشت: این پرونده‌ها در حوزه میراث فرهنگی ناملموس تنظیم و به وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی ارسال شده‌اند.

وی با بیان اینکه روستای قلعه‌بالا به‌عنوان یکی از مقاصد هدف گردشگری منطقه شناخته می‌شود، خاطرنشان کرد: ثبت آیین‌ها و خوراک‌های بومی این روستا می‌تواند نقش مؤثری در تقویت گردشگری پایدار و معرفی هویت فرهنگی آن داشته باشد.

رضویان با اشاره به محتوای نخستین پرونده افزود: غذای دیگی به‌عنوان یک خوراک سنتی با قدمتی چندصدساله، از جمله جاذبه‌های خوراک بومی قلعه‌بالاست که امروز نیز در اقامتگاه‌های بوم‌گردی این روستا طبخ و به گردشگران ارائه می‌شود.

وی ادامه داد: این غذا نه‌تنها بخشی از سبک زندگی مردم منطقه محسوب می‌شود، بلکه مهارت‌های پخت و شیوه تهیه آن نسل به نسل منتقل شده و واجد ارزش‌های فرهنگی و اجتماعی است.

رئیس میراث فرهنگی شاهرود درباره پرونده دوم بیان کرد: آیین نذر روز عاشورا دومین عنصر فرهنگی است که برای ثبت ملی معرفی شده و هر سال در دهم محرم با آداب و رسوم خاصی در روستا برگزار می‌شود.

وی اضافه کرد: در این آیین، غذای نذری با نیت خیرات اموات تهیه و میان مردم توزیع می‌شود و اجرای آن، جلوه‌ای از همبستگی اجتماعی و باورهای مذهبی اهالی قلعه‌بالا را به نمایش می‌گذارد.

رضویان با تأکید بر اهداف این اقدام تصریح کرد: ثبت این میراث ناملموس، علاوه بر صیانت از سنت‌ها، زمینه انتقال دانش و مهارت‌های بومی به نسل‌های آینده را فراهم می‌کند.

وی یادآور شد: توجه به میراث ناملموس می‌تواند به رونق اقتصاد محلی کمک کند و فرصت‌های جدیدی را برای فعالیت‌های فرهنگی و گردشگری در روستا ایجاد کند.

رئیس میراث فرهنگی شاهرود اظهار داشت: قرار گرفتن این پرونده‌ها در فهرست میراث ناملموس کشور، گامی مهم در معرفی ظرفیت‌های فرهنگی قلعه‌بالا در سطح ملی و حتی بین‌المللی خواهد بود.

وی در پایان عنوان کرد: برنامه‌ریزی برای حفاظت و ترویج این آیین‌ها و خوراک‌های سنتی با مشارکت جامعه محلی ادامه خواهد داشت تا توسعه گردشگری با حفظ اصالت فرهنگی همراه شود.

ایران پیشرو در عرصه میراث ناملموس جهانی

باید گفت:ارسال دو پرونده میراث ناملموس روستای قلعه‌بالا را می‌توان در بستر یک روند ملی و رو به گسترش در حوزه حفاظت فرهنگی تحلیل کرد؛ روندی که طی آن، ثبت عناصر ناملموس از سطح یک اقدام نمادین فراتر رفته و به ابزاری برای سیاست‌گذاری فرهنگی و توسعه محلی تبدیل شده است. افزایش شمار پرونده‌های ثبت‌شده در سال‌های اخیر نشان می‌دهد که توجه به آیین‌ها، خوراک‌ها و مهارت‌های سنتی به‌عنوان سرمایه‌های اجتماعی، در دستور کار جدی نهادهای متولی قرار گرفته است.

در سطح بین‌المللی نیز، جایگاه ایران در فهرست میراث ناملموس یونسکو بیانگر اهمیت این رویکرد است؛ موضوعی که نه‌تنها اعتبار فرهنگی کشور را ارتقا داده، بلکه نقش میراث ناملموس را در دیپلماسی فرهنگی و گردشگری برجسته‌تر کرده است. در چنین شرایطی، ثبت عناصر بومی روستاهایی مانند قلعه‌بالا می‌تواند حلقه اتصال میان سیاست‌های ملی و ظرفیت‌های محلی باشد.

بررسی تجربه‌های مشابه در دیگر مناطق کشور نشان می‌دهد که ثبت ملی آیین‌ها و خوراک‌های بومی، اغلب به افزایش توجه رسانه‌ای، رشد گردشگری فرهنگی و تقویت حس تعلق اجتماعی در میان ساکنان محلی منجر شده است. این روند، به‌ویژه در روستاهای هدف گردشگری، می‌تواند به متنوع‌سازی محصولات گردشگری و افزایش مدت ماندگاری گردشگران کمک کند.

میراث فرهنگی به‌عنوان سرمایه‌ای زنده برای هویت و توسعه پایدار

با این حال، کارشناسان بر این باورند که ثبت رسمی میراث ناملموس تنها نقطه آغاز مسیر حفاظت است و بدون برنامه‌ریزی برای آموزش، مستندسازی و مشارکت فعال جامعه محلی، این میراث در معرض تکرار سطحی یا حتی فراموشی تدریجی قرار خواهد گرفت. از این منظر، موفقیت ثبت پرونده‌های قلعه‌بالا در گرو پیوند میان ثبت اداری و اقدامات میدانی پایدار است.

از نگاه اقتصادی نیز، میراث ناملموس ثبت‌شده می‌تواند به خلق فرصت‌های جدید اشتغال در حوزه‌هایی مانند بوم‌گردی، خوراک محلی، صنایع دستی و رویدادهای فرهنگی منجر شود. چنین ظرفیتی، به‌ویژه برای روستاهایی که با چالش مهاجرت و کاهش جمعیت مواجه‌اند، فرصتی برای احیای اقتصاد محلی و حفظ جمعیت بومی فراهم می‌کند.

درنهایت، می‌توان گفت که ثبت ملی آیین نذر عاشورا و غذای دیگی در روستای قلعه‌بالا، فراتر از یک دستاورد فرهنگی، نشانه‌ای از تغییر نگاه به توسعه روستایی است؛ نگاهی که فرهنگ را نه یک میراث ایستا، بلکه منبعی زنده برای هویت‌بخشی، همبستگی اجتماعی و توسعه پایدار می‌داند و می‌تواند آینده گردشگری فرهنگی منطقه را تحت تأثیر قرار دهد.انتهای پیام/گزارش از علیرضا رحیمیان