به گزارش خبرنگار اقتصادی خبرگزاری تسنیم، تونس در قلب شمال آفریقا و در چند قدمی قاره سبز، سال‌هاست که به عنوان یکی از لنگرگاه‌های ثبات و توسعه در منطقه مدیترانه شناخته می‌شود. کشوری که علی‌رغم وسعت سرزمینی محدود، به دلیل موقعیت ژئوپلیتیک ممتاز و برخورداری از استانداردهای بالای رفاهی و زیرساختی، همواره نقشی فراتر از مرزهای خود ایفا کرده است.

روابط تهران و تونس اگرچه طی دهه‌های اخیر فراز و فرودهایی را تجربه کرده، اما در دولت سیزدهم و با روی کار آمدن دولت «قیس سعید»، وارد فاز جدیدی از «هم‌گرایی راهبردی» شده است. نقطه عطف این مناسبات، حضور معنادار رئیس‌جمهور تونس در تهران برای ادای احترام به شهدای خدمت بود؛ پیامی روشن که نشان داد اراده سیاسی دو پایتخت بر عبور از دیوارهای بلند تحریم و فاصله جغرافیایی استوار گشته است.

با این حال، واقعیت‌های میدان اقتصاد نشان می‌دهد که مبادلات تجاری هم‌پای توافقات سیاسی رشد نکرده است. بن‌بست 10 ساله در تشکیل کمیسیون مشترک، چالش‌های لجستیکی در مسیر حمل‌ونقل دریایی و هوایی و البته سایه سنگین تحریم‌ها، از جمله موانعی هستند که دیپلماسی اقتصادی ایران در شمال آفریقا با آن‌ها دست و پنجه نرم می‌کند.

برای بررسی آخرین وضعیت روابط دوجانبه، فرصت‌های سرمایه‌گذاری مشترک و نقش تونس به عنوان «دروازه ورود کالای ایرانی به اروپا و آفریقا»، با «حسینیان»، سفیر جمهوری اسلامی ایران در تونس به گفت‌وگو نشستیم. او که کوله‌باری از تجربه دیپلماتیک در کشورهای عربی را به همراه دارد، در این مصاحبه تفضیلی از پایان انتظار یک دهه‌ای برای احیای کمیسیون مشترک اقتصادی خبر می‌دهد و راهکارهای عبور از بن‌بست‌های تجاری را تشریح می‌کند.

مشروح این گفت‌وگو در ادامه از نظر می‌گذرد:

تسنیم، جناب آقای سفیر، به عنوان مطلع بحث و برای آشنایی بیشتر مخاطبان و فعالان اقتصادی با فضای کشور تونس، لطفاً نمایی کلی از وضعیت جغرافیایی، ساختار اقتصادی و مزیت‌های نسبی این کشور در منطقه شمال آفریقا ترسیم بفرمایید.

حسینیان: برای ورود به بحث تجارت و اقتصاد، ابتدا لازم است کلیاتی را درباره مختصات این کشور عرض کنم. تونس با مساحتی بالغ بر 160 هزار کیلومتر مربع، کشوری در شمال آفریقا است که از نظر وسعت، تقریباً معادل یک‌دهم خاک جمهوری اسلامی ایران می‌باشد.

این کشور علی‌رغم مساحت نسبتاً کوچک، از موقعیت استراتژیکی در کنار دریای مدیترانه برخوردار است. تونس در همسایگی دو کشور مهم لیبی و الجزایر قرار دارد؛ به طوری که حدود 400 کیلومتر مرز مشترک با لیبی و قریب به 600 کیلومتر مرز مشترک با الجزایر دارد. همچنین نوار ساحلی طولانی این کشور با دریای مدیترانه که به حدود 1400 کیلومتر می‌رسد، دسترسی‌های دریایی ویژه‌ای را برای آن فراهم کرده است.

از نظر اقلیمی، تونس دارای آب‌وهوای مدیترانه‌ای و خاک بسیار حاصلخیز است. همین شرایط مساعد جوی و خاکی، بستر تولید محصولات کشاورزی راهبردی را فراهم آورده که شاخص‌ترین آن‌ها «زیتون» و «خرما» است. کیفیت و حجم تولید این دو محصول به گونه‌ای است که تونس را در رده‌های نخست تولیدکنندگان جهانی قرار داده است؛ به‌ویژه در حوزه زیتون که این کشور رسماً یکی از بزرگترین و مهم‌ترین تولیدکنندگان در سطح دنیا محسوب می‌شود.

تسنیم: با توجه به توضیحاتی که فرمودید، تونس از منظر جمعیتی و زیرساخت‌های خدماتی در چه وضعیتی قرار دارد؟ همچنین نزدیکی جغرافیایی این کشور به اروپا چه تأثیری بر مناسبات سیاسی و اقتصادی و نقش‌آفرینی آن در منطقه داشته است؟

حسینیان: جمعیت تونس بالغ بر 12 میلیون نفر است، اما اهمیت این کشور فراتر از آمار جمعیتی آن است. تونس به لحاظ زیرساخت‌ها، وضعیت مطلوبی دارد؛ به‌ویژه در حوزه پزشکی و سلامت که امکانات پیشرفته‌ای در اختیار دارد و در مقایسه با سایر کشورهای منطقه، در رتبه بسیار خوبی قرار گرفته و به نوعی قطب پزشکی منطقه محسوب می‌شود.

علاوه بر این، برخورداری از سواحل زیبا و آب‌وهوای مدیترانه‌ای، ظرفیت عظیمی را در حوزه توریسم ایجاد کرده است. این کشور سالانه میزبان حدود 10 میلیون گردشگر خارجی است و مقامات دولتی با برنامه‌ریزی برای توسعه زیرساخت‌های گردشگری، هدف‌گذاری کرده‌اند تا این رقم را به 15 میلیون نفر در سال افزایش دهند.

نکته حائز اهمیت دیگر، موقعیت ژئوپلیتیک تونس نسبت به قاره سبز است. فاصله این کشور تا جنوب اروپا و مشخصاً کشور ایتالیا، کمتر از 100 کیلومتر است. این مجاورت جغرافیایی باعث شده تا تونس از ابعاد فرهنگی، سیاسی و اقتصادی به شدت متأثر از اروپا باشد. وابستگی اقتصادی به حدی است که می‌توان گفت بیش از 85 درصد از حجم تجارت خارجی تونس با کشورهای اروپایی انجام می‌شود.

در واقع، تونس که در شمالی‌ترین نقطه قاره سیاه قرار گرفته، نقشی دوگانه و راهبردی دارد: از یک سو به عنوان دروازه ورود به بازار و عمق آفریقا شناخته می‌شود و از سوی دیگر، دریچه‌ای به سمت جنوب اروپا است. البته همین موقعیت خاص موجب شده تا این کشور به یکی از مسیرهای اصلی ترانزیت و مبادی امواج مهاجرت‌های غیرقانونی به سمت اروپا نیز تبدیل شود.

تسنیم: با توجه به تحولات اخیر در منطقه، مناسبات سیاسی میان تهران و تونس در چه سطحی قرار دارد؟ 

حسینیان: خوشبختانه در حوزه روابط سیاسی، ما در یکی از بهترین دوران‌های تاریخی میان دو کشور قرار داریم. نقطه عطف و اوج‌گیری این مناسبات به دیدار دوجانبه شهید آیت‌الله رئیسی و جناب آقای «قیس سعید» در حاشیه اجلاس سران مجمع کشورهای صادرکننده گاز در الجزایر بازمی‌گردد که زیربنای تحرکات جدید دیپلماتیک شد.

پس از حادثه جان‌سوز شهادت رئیس‌جمهور فقید و همراهانشان، شاهد یک اقدام معنادار و بسیار مهم از سوی تونس بودیم. جناب آقای قیس سعید از جمله معدود سران کشورهایی بودند که شخصاً برای شرکت در مراسم تشییع و ادای احترام به تهران سفر کردند. این حضور نه تنها یک پیام تسلیت، بلکه نشان‌دهنده عمق اراده سیاسی تونس برای تحکیم پیوندها با جمهوری اسلامی ایران بود.

این آمد و شدها و گفتگوهای متعاقب آن، گام‌های بسیار مثبتی را در فضای سیاسی رقم زده است. امروز در مسائل کلان بین‌المللی، اشتراک نظر بالایی میان دو پایتخت وجود دارد. به طور خاص در موضوع فلسطین، مواضع تونس و شخص رئیس‌جمهور قیس سعید بسیار شجاعانه، اصولی و تحسین‌برانگیز است. هم‌گرایی در این مواضع باعث شده است که الحمدلله در حال حاضر، روابط دو کشور در عالی‌ترین سطح سیاسی و در وضعیتی بسیار مطلوب و پایدار قرار داشته باشد.

تسنیم: با وجود سطح عالی روابط سیاسی، به نظر می‌رسد مناسبات اقتصادی میان تهران و تونس همپای روابط دیپلماتیک رشد نکرده است. اصلی‌ترین چالش‌ها در مسیر توسعه تجارت دوجانبه چیست و چه اقداماتی برای تسهیل این روند صورت گرفته است؟

حسینیان: واقعیت این است که در حوزه اقتصادی با چالش‌های ساختاری مواجه هستیم که مهم‌ترین آن، بحث «لجستیک» و «بعد مسافت» است. همان‌طور که اشاره شد، تونس در فاصله بسیار اندکی (کمتر از 100 کیلومتر) با اروپا قرار دارد، اما فاصله جغرافیایی میان ایران و تونس بسیار زیاد است.

فقدان خطوط حمل‌ونقل مستقیم، اعم از هوایی و دریایی، همواره به عنوان یک مانع جدی عمل کرده است. البته در گامی مثبت برای شکستن این محدودیت، اخیراً پروازهای مستقیم را به صورت «چارتری» راه‌اندازی کرده‌ایم، اما تا پیش از این، فقدان خط کشتیرانی و پرواز مستقیم، هزینه‌ و زمان تجارت را افزایش می‌داد.

علاوه بر موضوع لجستیک، تحولات داخلی تونس نیز بر سبد مبادلات ما اثرگذار بوده است. به عنوان نمونه، تا پیش از سال 2011، ایران یکی از واردکنندگان اصلی «فسفات» از تونس بود. اما پس از تحولات موسوم به انقلاب در این کشور، میزان تولید فسفات در تونس به شدت کاهش یافت؛ به گونه‌ای که در حال حاضر به دلیل افت تولید داخلی، عملاً وارداتی از این کشور در این حوزه نداریم.

در مجموع باید اذعان کرد که علی‌رغم تمامی تلاش‌های صورت گرفته و رایزنی‌های دیپلماتیک، کماکان در حوزه اقتصادی با وضعیت ایده‌آل فاصله داریم. این بخش نیازمند اهتمام مضاعف و تلاش‌های بیشتری است تا بتوانیم از ظرفیت‌های موجود برای جهش در تعاملات تجاری بهره‌برداری کنیم.

تسنیم: با توجه به وقفه طولانی در تشکیل کمیسیون مشترک اقتصادی، چه برنامه‌ای برای احیای سازوکارهای دولتی جهت حمایت از بخش خصوصی و رفع موانع تجاری میان تهران و تونس دارید؟

حسینیان: یکی از چالش‌های ما در سال‌های گذشته، وقفه طولانی در برگزاری نشست‌های رسمی بود؛ به طوری که آخرین کمیسیون مشترک اقتصادی دو کشور حدود 10 سال پیش برگزار شده است. اما خوشبختانه با تلاش‌های دیپلماتیک صورت گرفته از سوی طرفین، مقدمات احیای این سازوکار فراهم شده و نشست‌های مقدماتی را آغاز کرده‌ایم.

طبق برنامه‌ریزی‌های انجام شده، ان‌شاءالله در ابتدای سال جدید میلادی، این کمیسیون مشترک پس از یک دهه تعطیلی، مجدداً تشکیل خواهد شد. در همین راستا، حدود دو الی سه هفته پیش، جلسه هماهنگی بسیار مهمی در تهران با حضور نمایندگان بیش از 40 نهاد ذی‌ربط و دستگاه‌های اجرایی برگزار شد تا نقشه راه این کمیسیون تبیین شود. امیدواریم در این نشست قریب‌الوقوع، جزئی‌ترین مسائل اقتصادی و موانع پیش‌روی تجار را بررسی و مرتفع کنیم.

تسنیم: آیا در حال حاضر برنامه‌ای برای اعزام رایزن بازرگانی به تونس دارید؟ تعاملات فعلی در سفارت چگونه مدیریت می‌شود؟

حسینیان: در شرایط فعلی، الزامی برای استقرار یک «رایزن اقتصادی» مستقل و مجزا نمی‌بینیم؛ چرا که تمامی امور مربوط به پیگیری پروژه‌ها، تعاملات تجاری و تبادل هیئت‌ها با جدیت توسط کارشناسان اقتصادی ما در سفارت در حال انجام است.

در واقع، بدنه کارشناسی سفارت به صورت تمام‌قد در خدمت پیشبرد اهداف اقتصادی است و تمام هماهنگی‌های لازم برای تبادل هیئت‌های تجاری صورت گرفته که در ادامه به جزئیات این اقدامات و هیئت‌هایی که اعزام شده‌اند، اشاره خواهم کرد. فعلاً تمرکز ما بر بهره‌وری حداکثری از ظرفیت‌های موجود برای به ثمر نشستن کمیسیون مشترک است.

تسنیم: در حوزه دیپلماسی میدانی و تبادل هیئت‌های تخصصی، چه گام‌های ملموسی برداشته شده است؟ با توجه به تاکیدات مقامات ارشد کشور، اولویت‌های فعلی در حوزه صادرات کالا و خدمات فنی-مهندسی چیست؟

حسینیان: طی ماه‌های اخیر، تحرک خوبی در تبادل هیئت‌های عالی‌رتبه شاهد بودیم. سفر وزرای «تجارت» و «بهداشت» تونس به تهران و همچنین حضور فعال تجار تونسی در نمایشگاه ایران‌اکسپو، نشان‌دهنده علاقه وافر طرف مقابل به توانمندی‌های ایران است. در مقابل، هیئت‌های مختلفی از بخش خصوصی ایران، به‌ویژه در حوزه صنایع غذایی و روغن زیتون، به تونس اعزام شده‌اند.

نقطه ثقل این تحرکات، سفر چند ماه گذشته جناب آقای دکتر عراقچی به تونس بود. ایشان در دیدارهای صمیمانه و راهبردی با رئیس‌جمهور و وزیر خارجه تونس، تأکید ویژه‌ای بر اولویت مسائل اقتصادی داشتند و تکالیف روشنی را برای سفارت جهت پیشبرد این اهداف تعیین کردند. در همین راستا، بنده نیز در روزهای اخیر دیداری با وزیر بهداشت تونس داشتم که محور آن، توسعه تعاملات در حوزه‌های استراتژیک «دارو و تجهیزات پزشکی» بود.

حسینیان: ما باید با واقع‌بینی به موانع بنگریم. از یک سو، تحریم‌های ظالمانه علیه ایران و از سوی دیگر، قوانین گمرکی و اداری دست‌پاگیر در تونس، مسیر را دشوار کرده است که ما در حال رایزنی برای تسهیل این قوانین هستیم.

اما بخشی از چالش هم به «بی‌انگیزگی» برخی شرکت‌های داخلی بازمی‌گردد. تونس یکی از فعال‌ترین کشورها در برگزاری نمایشگاه‌های بین‌المللی است، اما متأسفانه بخش خصوصی ما به دلایلی چون دوری مسافت، هزینه‌های سفر و یا اشباع بودن بازار فروش داخلی‌شان، تمایل چندانی به حضور در این عرصه‌ها نشان نمی‌دهند.

بسیاری از تولیدکنندگان ما به دلیل اینکه محصولاتشان در داخل به راحتی به فروش می‌رسد، احساس نیازی به بازاریابی بین‌المللی نمی‌کنند؛ در حالی که تونس یک ویترین عالی برای معرفی کالای ایرانی به کل قاره آفریقا است. اگر این انگیزه در بخش خصوصی ایجاد شود، تونس بستری مهیا برای درخشش شرکت‌های ایرانی در حوزه‌های مختلف اقتصادی خواهد بود.

تسنیم: با توجه به موفقیت برقراری پروازهای چارتر میان ایران و تونس، برنامه سفارت برای تبدیل این پروازها به پرواز مستقیم و منظم و همچنین تسهیل سفر گردشگران تونسی به ایران چیست؟

حسینیان: یکی از محورهای مهم فعالیت‌های سفارت جمهوری اسلامی ایران در تونس، توسعه گردشگری از طریق معرفی ظرفیت‌ها و توانمندی‌های متقابل دو کشور است. ایران و تونس از پتانسیل‌های متنوعی در حوزه‌های فرهنگی، تاریخی، علمی، اقتصادی، پزشکی، صنعتی و گردشگری برخوردارند و ما تلاش کرده‌ایم این ظرفیت‌ها را به‌صورت هدفمند معرفی کنیم.

خوشبختانه نسبت به چند سال گذشته، در این زمینه دستاوردهای قابل‌توجهی حاصل شده است. از جمله این اقدامات می‌توان به برقراری پرواز چارتر میان ایران و تونس با همکاری شرکت هواپیمایی معراج و برخی آژانس‌های مسافرتی اشاره کرد. این پروازها ابتدا به‌صورت دو پرواز هفتگی آغاز شد و سپس به یک پرواز در هفته رسید.

در بازه زمانی سه‌ماهه تابستان تاکنون، بیش از 4000 گردشگر ایرانی به تونس سفر کرده‌اند و ضمن آشنایی با این کشور، تجربیات خود را در فضای مجازی با دیگران به اشتراک گذاشته‌اند که این موضوع نقش مهمی در معرفی تونس به افکار عمومی ایران داشته است.

در مقابل، ما در تلاش هستیم زمینه سفر شهروندان تونسی به ایران نیز فراهم شود. با توجه به محدودیت‌های پروازهای چارتر که امکان استفاده مسافران غیرایرانی را محدود می‌کند، پیگیری‌هایی در جریان است تا این پروازها به پرواز مستقیم و منظم هفتگی تبدیل شود. این اقدام علاوه بر افزایش ظرفیت جابه‌جایی مسافر، امکان سفر آسان‌تر، کوتاه‌تر و کم‌هزینه‌تر ـ با مدت پروازی حدود چهار ساعت و نیم ـ را برای شهروندان تونسی فراهم خواهد کرد تا آنان نیز بتوانند از ظرفیت‌ها و جاذبه‌های گردشگری ایران بهره‌مند شوند. 

تسنیم: با توجه به ریشه‌های عمیق فرهنگی و تاریخی ایران در تونس، رایزنی فرهنگی کشورمان چه برنامه‌هایی برای معرفی هویت ایرانی اندیشمندان و تقویت دیپلماسی فرهنگی میان دو کشور در دستور کار دارد؟

حسینیان: در حوزه فرهنگی، ایران و تونس از روابط بسیار خوبی برخوردارند. حضور ایرانیان در تاریخ تونس به قرون گذشته بازمی‌گردد و این پیوندهای تاریخی همچنان در لایه‌های مختلف فرهنگی این کشور قابل مشاهده است. بر اساس برخی آمارها، تعداد قابل‌توجهی از واژگان فارسی در لهجه تونسی وجود دارد و همچنین اسامی ایرانی و فارسی در تونس دیده می‌شود.

حتی نام برخی خیابان‌ها با عناوینی همچون اصفهان، تهران و شیراز در تونس وجود دارد و نام‌هایی مانند «شهرزاد» و «شیراز» در میان نام دختران تونسی به چشم می‌خورد. افزون بر این، اندیشمندان برجسته ایرانی همچون ابوریحان بیرونی، زکریای رازی و دیگر مفاخر علمی ایران در تونس شناخته‌شده هستند؛ هرچند در بسیاری موارد، ریشه ایرانی این دانشمندان برای عموم مردم مشخص نیست.

نام این اندیشمندان بر بیمارستان‌ها و مراکز علمی تونس دیده می‌شود که نشان‌دهنده تأثیر عمیق تمدن و دانش ایرانی در این کشور است. در همین راستا، رایزنی فرهنگی جمهوری اسلامی ایران در تونس اقداماتی را برای معرفی هرچه بهتر این مفاخر علمی و فرهنگی ایرانی انجام داده و برنامه‌هایی در این زمینه در دست اجرا دارد. 

تسنیم: با توجه به استقبال مردم تونس از آثار فرهنگی و هنری ایران، به‌ویژه در حوزه سینما، تئاتر و آموزش زبان فارسی، چه برنامه‌هایی برای گسترش این تعاملات و مقابله با تصویرسازی‌های نادرست رسانه‌های غربی درباره ایران در نظر گرفته شده است؟

حسینیان: تاکنون تبادلات فرهنگی گسترده‌ای میان ایران و تونس در حوزه‌های مختلف از جمله تئاتر، موسیقی، سینما و هنرهای نمایشی انجام شده است. هنرمندان، خوانندگان و بازیگران دو کشور در برنامه‌ها و رویدادهای فرهنگی متقابل حضور داشته‌اند که این تعاملات با استقبال خوبی از سوی مردم مواجه شده است.

ملت تونس علاقه ویژه‌ای به سریال «یوسف پیامبر» دارند و این مجموعه تلویزیونی تقریباً هر سال در ماه مبارک رمضان از شبکه‌های تلویزیونی تونس پخش می‌شود. در همین راستا، سال گذشته تعدادی از بازیگران این سریال از جمله بازیگران نقش‌های حضرت یوسف (ع)، حضرت یعقوب (ع) و دیگر هنرمندان به تونس سفر کردند که با استقبال گرم و تشویق گسترده مردم این کشور روبه‌رو شدند.

همچنین اجرای نمایش «شاه لیر» به زبان فارسی در تئاتر مرکزی شهر تونس از دیگر رویدادهای فرهنگی مهم بود که با استقبال قابل‌توجه مخاطبان تونسی همراه شد و بازخوردهای مثبتی به همراه داشت. در حوزه سینما نیز فیلم‌های دو کشور در جشنواره‌های یکدیگر حضور فعال دارند؛ فیلم‌های ایرانی در جشنواره‌های تونس شرکت کرده‌اند و آثار تونسی نیز در جشنواره‌های سینمایی ایران، از جمله تهران، حضور داشته و حتی موفق به کسب رتبه و جوایز قابل‌توجهی شده‌اند.

یکی دیگر از محورهای مهم همکاری فرهنگی، آموزش زبان فارسی در تونس است. این آموزش‌ها هم در مرکز آموزش زبان رایزنی فرهنگی جمهوری اسلامی ایران و هم در برخی دانشگاه‌های تونس ارائه می‌شود و در حال حاضر بیش از 100 دانشجو در سطوح مختلف مشغول یادگیری زبان فارسی هستند. البته با وجود این پیشرفت‌ها، تا دستیابی به سطح مطلوب مورد نظر فاصله وجود دارد.

در عین حال، یکی از چالش‌های جدی در حوزه فرهنگی، انتشار اخبار نادرست و تصویرسازی‌های غیرواقعی از ایران در رسانه‌های غربی است که متأسفانه منبع اصلی دریافت اخبار برای بخشی از افکار عمومی تونس و سایر کشورها محسوب می‌شود. از این رو، تلاش ما بر این است که با اطلاع‌رسانی صحیح، معرفی واقعی ظرفیت‌های فرهنگی و اجتماعی ایران و تقویت ارتباطات مستقیم فرهنگی، تصویر واقعی و منصفانه‌ای از ایران به جامعه تونس ارائه شود.

تسنیم: با توجه به پتانسیل‌های کشاورزی و صنعتی دو کشور، چه مدل همکاری اقتصادی می‌تواند میان تهران و تونس شکل بگیرد که هم محدودیت‌های لجستیکی را پوشش دهد و هم بازارهای ثالث را هدف قرار دهد؟

حسینیان: ما در بخش خصوصی تلاش‌های گسترده‌ای را آغاز کرده‌ایم و هیئت‌های متعددی به‌ویژه در حوزه «صنایع غذایی»، «زیتون» و «روغن زیتون» میان دو کشور تبادل شده است. اگرچه تفاهمات اولیه و توافقات خوبی صورت گرفته، اما هنوز تا رسیدن به نقطه مطلوب و نهایی فاصله داریم و انتظار می‌رود فعالیت‌ها دوچندان شود.

یکی از راهبردهای اصلی ما که روی آن تمرکز داریم، مدل «تولید مشترک» در خاک تونس است. با توجه به تعرفه‌های گمرکی ترجیحی میان تونس با اتحادیه اروپا و کشورهای آفریقایی، این یک فرصت طلایی برای تولیدکنندگان ایرانی است.

ایده اصلی این است که ما بتوانیم مواد اولیه یا قطعات را از ایران به تونس منتقل کنیم و با بهره‌گیری از زیرساخت‌های این کشور، کالا را تحت عنوان محصول مشترک تولید کنیم. در این صورت، کالای تولید شده با برند مشترک، بدون محدودیت‌های فعلی و با سهولت بسیار زیاد، امکان حضور در بازارهای اروپایی و به‌ویژه بازارهای بکر قاره آفریقا را خواهد داشت. این مدل همکاری، کلید جهش صادراتی ایران از دریچه شمال آفریقا محسوب می‌شود.

انتهای پیام