İran'ın Orta Asya Ülkeleriyle İlişkilerinde “Altın Çağ” Dönemi Başladı Mı?

Tesnim Haber Ajansı- Son aylarda İran'ın Orta Asya ülkeleri ile olan ilişkilerinde önemli ölçüde bir ivme kazandığı görülüyor.

İran Cumhurbaşkanı Seyyid İbrahim Reisi’nin 6. Hazar Denizi Ülkeleri Liderler Zirvesi’ne katılmak için Türkmenistan'ın Aşkabat’a gerçekleştirdiği ziyaret, İran İslam Cumhuriyeti’nin Orta Asya ülkeleriyle olan derin ilişkilerinin bir  göstergesidir.

Hazar Zirvesi’nin ardından İran Dışişleri Bakanı Hüseyin Emir Abdullahiyan, Twitter üzerinden yaptığı açıklamada, “Bugün (29 Haziran) Aşkabat'ta düzenlenen Hazar Denizi Liderler Zirvesi'nde Sayın Cumhurbaşkanı Reisi, Hazar Denizi'nin hukuki statüsüyle ilgili anlaşmanın hayata geçirilmesinin temel hatların çizilmesine bağlı olduğunu vurguladı. Ayrıca İran'ın transit konumu ve ülkemizin Hazar bölgesi, Umman Denizi ve Fars Körfezi'ndeki özel konumunu anlattı.” dedi.

Orta Asya; İhmal Edilen Bölge

11. ve 12. Tahran hükümetinin karnesine bakıldığında ülkenin en önemli diplomatik güç ve kaynaklarının Avrupa ülkeleriyle ilişkileri geliştirmek için kullanıldığını ve somut sonuçlar getirmediğini açıkça görüyoruz.
Ancak şimdi kuzey komşularının stratejik öneminin farkına varan yeni İran hükümeti, ülkeye birçok fayda sağlayacak bir yolda ilerliyor.

Orta Asya ülkeleriyle siyasi ve ekonomik ilişkilerin geliştirilmesi, Dışişleri Bakanlığı’nın dış politikayı çeşitlendirmeye yönelik attığı mantıklı adımlarından biridir.

Zirvenin sonunda ortak bildiri imzalandı. Hazar'a kıyısı olan devletlerin çalışmalarının temel ilkelerinin özetlendiği bildiride, Hazar Denizi'nin barışçıl kullanımı, Hazar ile ilgili tüm sorunların barışçıl şekilde çözülmesi, Hazar bölgesinde güvenlik ve istikrarın sağlanması, uluslararası hukuk ilke ve normlarına göre kıyı devletlerin transit geçiş hakkı yer aldı.
Beş taraflı işbirliğinin gerekliliği vurgulandığı bildiride İran, Türkmenistan, Rusya, Azerbaycan ve Kazakistan liderleri düzenli toplantılar yapılmasını desteklediler.

Ortak bildiriye göre, bir sonraki Hazar Denizi Ülkeleri Liderler Zirvesi ev sahipliğini İran’ın gerçekleştirmesine karar verildi.

Hazar Denizi; Ortak Çıkarların Merkezi

Hazar Denizi Ülkeleri Liderler Zirvesi ve bu bölgenin stratejik öneminden bahseden Reisi, “Hazar Denizi'ne kıyısı olan ülkelerle iyi ilişkilere sahibiz, ancak bu zirvede Hazar Denizi'nin Hukuki Statüsü Konvansiyonu’nun yanı sıra denizin güvenliğinin geliştirilmesi için barışçıl kullanımı, ülkeler arasında ulaşım, transit ve ticaret alanında işbirliği, Hazar Denizi'ndeki canlı kaynaklar ile çevrenin korunması ve tüm tarafların mutabık kaldığı Hazar Denizi’nin yabancı silahlı güçlerden arındırılması gibi konular değerlendirilecek.” ifadelerini kullandı.

Hazar Zirvesi'nde yaptığı konuşmada, Hazar Denizi'ni bir işbirliği olarak değerlendiren Cumhurbaşkanı Reisi, şunları kaydetti:

"İran İslam Cumhuriyeti, Hazar Denizi'ne kıyısı olan ülkelerin diğer ülke ve bölgelere erişmesi için Fars Körfezi ve Umman Denizi'ndeki uygun altyapıya sahip limanlarında imkanlarını sunmaya hazırdır.
Son aylarda Hazar Denizi'ndeki komşu ülkelerle yapılan görüşmelerin gündeminde petrol ve gaz swapı, elektrik, madencilik ve tarım ürünlerinin ihracatı gibi  konular  yer aldı ve iyi anlaşmalar sağlandı. Bunlar Hazar ülkeleryle ilişkilerde yeni bir stratejik işbirliği dönemi vaat ediyor."

İran, Türkmenistan İle Azerbaycan Arasında Gaz Köprüsü

İran'ın son günlerde Türkmenistan ile önemli anlaşmalar ve mutabakat zaptı imzaladığı bir durumda iki ülke, işbirliği anlaşmaları tam olarak uygulamaya ve Tahran ile Aşkabat arasındaki ekonomik ve ticari ilişkileri geliştirmeye karar verdi.

Bu nedenle Cumhurbaşkanı Reisi, Türkmenistan Devlet Başkanı Serdar Berdimuhamedov ile yaptığı görüşmede, "İki ülkenin iş insanlarına ticari vize kolaylığı sağlanması ve tüccarların seyahatlerinin artırılması, ikili ticari ilişkilerin genişletilmesine ve ticaret hacminin artırılmasına zemin hazırlayacaktır. Azerbaycan Cumhuriyeti'nin talebi üzerine
Türkmenistan'ın İran üzeriden gaz takasının miktarını yükseltmeye hazırız." dedi.

Tahran-Bakü İlişkilerinin Önemi

İran ve Azerbaycan Cumhuriyeti arasındaki ilişkiler her iki ülke için de büyük önem taşıyor ve bu iki ülke ülkeyi birbirinden uzaklaştırmak için yapılan tüm çabalara rağmen İranlı yetkililer ilişkileri akıllıca sürdürdü. Bu arada Siyonist Rejim denklemleri etkilemeye çalıştı ama başarısız oldu.

Cumhurbaşkanı Raisi, Aşkabat'ta Azerbaycan Cumhurbaşkanı İlham Aliyev ile gerçekleştirdiği görüşmede, İsrail rejiminin bölgedeki varlığının bir gerilim kaynağı olduğunu ve bölgenin güvenliğine zarar vermediğini bir kez daha vurguladı.

Cumhurbaşkanı Reisi, "Bölgede güvenlik ancak bölge ülkeleri ve Hazar ülkelerinin işbirliği ile sağlanabilir." diye konuştu.

Tahran ve Bakü arasında ihtilaf yaratmak için gösterilen düşmanca çabalara rağmen, geçtiğimiz yıl karşılıklı ilişkilerin geliştirilmesine yönelik önemli adımlar atıldığı unutulmamalı.

Azerbaycan Cumhurbaşkanı İlham Aliyev Aşkabat kentinde düzenlenen Hazar Zirvesi sırasında Cumhurbaşkanı Reisi ile yaptığı görüşmede ikili ilişkilerin ivme  kazanmasından duyduğu memnuniyeti dile getirerek, "Umarım görüşmemiz, iki ülke arasındaki ilişkilerin genişletilmesi ve işbirliği seviyesinin yükseltilmesi sürecini de güçlendirecektir." ifadelerini kullandı.

İran-Rusya İlişkilerinin Önemi

Tahran-Moskova ilişkilerinde öne çıkan önemli nokta ticaret ve enerji konularına ilişkin fikir paylaşımıdır.
Cumhurbaşkanı İbrahim Reisi, 6. Hazar Denizi Kıyısı Ülkeleri Zirve Toplantısı sırasında Rusya Devlet Başkanı Vladimir Putin ile bir araya geldi.

Görüşmede Reisi, İran-Rusya ilişkilerine değinerek,  “İki ülke WSAP dahil olmak üzere enerji alanlarında işbirliği için uygun kapasitelere sahiptir.  Ayrıca Kuzey-Güney Ulaşım Koridoru'nun iki tarafın desteğiyle güçlendirilmesi lazım. İran ve Rusya arasındaki bankacılık ve parasal işlemlerinin güçlendirilmesi için gerekli mekanizmaların güçlendirilmesi elzemdir.” dedi.

Reisi sözlerine şöyle devam etti:

“Vardığımız anlaşmalara hayata geçiriliyor. Bu çok iyi, net bir şey. Bu, iki devletimizin iradesinin iki ülke arasındaki ticari ve ekonomik ilişkileri geliştirmeye yönelik olduğunu gösteriyor. Ticari ve ekonomik bağlarımızı hiçbir şey durdurmadı, hiçbir şey de durdurmayacak."

İran ve Rusya'nın Hazar Denizi bölgesindeki işbirliğinin ikili ilişkilerde önemli bir alan olduğunu kaydeden Raisi, “Hazar Denizi’nde ulaşım, transit ve diğer konularda işbirliği yapabiliriz. Balıkçılık, turizm ve Hazar’ı ilgilendiren tüm alanları kastediyorum.” ifadesini kullandı.

Putin de enerji ve SWAP alanında işbirliği teklifini memnuniyetle karşıladı ve  "Son aylarda iki ülke arasındaki ticaret rakamları önemli ölçüde arttı ve bu eğilim böyle devam etmeli." dedi.
Vladimir Putin ayırca, Cumhurbaşkanı Reisi'den İslam İnkılabı lideri Ayetullah Hamanei'ye sıcak selamlarını iletmesini istedi.

Orta Asya Ülkeleri Liderinden İran’a Önemli Ziyaret

Geçtiğimiz günlerde  kuzey komşulardan İran'ı ziyaret eden ilk lider Tacikikistan Cumhurbaşkanı İmam Ali Rahman oldu, ardından Türkmenistan Devlet Başkanı Serdar Berdimuhammedov, Kazakistan Cumhurbaşkanı Kasım Cömert Tokayev ve Rusya Dışişleri Bakanı Sergey Lavrov  Tahran'a geldi.

Bu, bölge ülkelerinin İran'ın dış politikasında izlenen bölgesel tutumunun önemini doğru anladığı anlamına geliyor. İran ile etkileşimin siyasi ve ekonomik faydalar getirdiğini çok iyi biliyorlar.

Orta Asya ülkeleri ile işbirliği kapasiteleri hakkında İran Dışişleri Bakanlığı Ekonomik Diplomasiden sorumlu Bakan Yardımcısı Mehdi Saferi, “Tacikistan, Kırgızistan, Kazakistan, Özbekistan ve Türkmenistan, İran'ın Çabahar Limanı projesine katılmak istediklerini dile getirdiler ve uzman heyetleri bölgeyi ziyaret etti.” demişti.

Bunlar, İran İslam Cumhuriyeti'nin bir kez daha bölgede transit geçiş noktası konumunu kazandığını gösteriyor.
Son günlerde Kazakistan-Türkmenistan-İran-Türkiye Demiryolu Hattı'nda ilk ihracat treni Kazakistan'dan Türkiye'ye doğru yola çıktı. Uluslararası Kuzey-Güney Ulaştırma Koridoru’nda  (INSTC) önemli hamleler yapıldı.

Bölgesel ekonomik işbirliğini geliştirmek için kurulan Avrasya Ekonomik Birliği (AEB), Şanghay İşbirliği Örgütü (ŞİÖ) ve Ekonomik İşbirliği Teşkilatı (EİT) ticaret açısından İran için büyük önem taşıyor.

İran İslam Cumhuriyeti'nin Orta Asya ve Kafkasya ülkeleriyle siyasi, ekonomik ve kültürel ilişkilerini geliştirmedeki önemli kapasiteleri uzun süre ihmal edildi. Şimdi bu bölgenin önemini net bir şekilde anlayan Reisi hükümeti, İran'ın bölge ve dünyadaki gücünü ciddi şekilde artırabilecek ilişkiler geliştirmeyi amaçlıyor.