آذربایجان در کمین هویت ایرانی‌ها؛ بازی دیگران در زمین چوگان ایران
خبرگزاری تسنیم: آذربایجان همین که از اتحاد جماهیرشوروی جدا شد و نام کشور مستقلی به خود گرفت، سفت و سخت به دنبال ساختن هویتی برای خود برآمد؛ این کشور پس از آن که «تار» ایرانی را در پاریس به سرقت برد، در کمین نظامی گنجوی نشست.
به گزارش خبرنگار گروه "رسانه‌های دیگر" خبرگزاری تسنیم، آذربایجان، پرونده ثبت جهانی «چوگان» - ورزش باستانی ایرانی‌ها - را برای ثبت به یونسکو فرستاد تا به اسم خود در فهرست جهانی میراث ملموس این سازمان ثبت کند.
همسایه شمالی ایران، سال گذشته هم آه از نهاد ایرانی‌ها برآورد و در حضور نمایندگان سازمان میراث فرهنگی کشور در اجلاس جهانی یونسکو «تار ایرانی» را به نام خود در فهرست جهانی میراث ملموس این سازمان ثبت کرد. درست همان زمانی که نمایندگان ایران در حال ثبت جهانی آیین «قالی شویان اردهال کاشان» بودند. این دولت در سال 2007 هم پرونده ثبت جهانی جنگل‌های «هیرکانی» را که از آنها به قدیمی‌ترین جنگل‌های جهان یاد می‌شود به یونسکو فرستاد تا به نام خود در فهرست میراث طبیعی این سازمان ثبت کند. جنگل‌هایی که 90 درصد وسعت آن در جغرافیای ایران قرار دارد وتنها 10 درصد آن به آذربایجان متعلق است اما مدیران سازمان میراث فرهنگی وقت برخلاف رؤسای این سازمان در دولت دهم بموقع اعتراض خود را به کارشناسان یونسکو رساندند این سازمان پرونده ثبت آذربایجان را پس فرستاد.
جمهوری آذربایجان در حالی درخواست رسمی برای ثبت «چوگان بازی محلی قره‌باغ» را به یونسکو ارائه داده که تنها دستاویز آنها نام بردن اسم چوگان در اشعار خسرو و شیرین حکیم نظامی است. آنها پیش ازاین درخواست، طرح طولانی مدتی را برای ثبت حکیم نظامی به نام دولت آذربایجان شروع کرده‌اند.
* آذربایجان در کمین هویت ایرانی‌ها
آذربایجان همین که از اتحاد جماهیرشوروی جدا شد و نام کشور مستقلی به خود گرفت، سفت و سخت به دنبال ساختن هویتی برای خود برآمد. تلاش خزنده این دولت برای ساختن هویتی که از سرزمین اصلی و پدری‌شان توسط روسها به سرقت رفته است با ثبت جهانی تار ایرانی یکباره خود را نشان داد. این کشور پس از آن که «تار» ایرانی را جلوی دیدگان نمایندگان سازمان میراث فرهنگی در دولت دهم در پاریس به سرقت برد، در کمین نظامی گنجوی نشست. آذربایجان برای این‌که جای هیچ شک و شبهه‌ای به جای نگذارد، در نخستین اقدام خود کاشی‌هایی مزین به خط فارسی را از بدنه مقبره نظامی جدا کرد تا طرح ثبت مشاهیر ایرانی به نام خود را بدون هیچ مانعی شروع کنند.
مسأله‌ای که به اعتراض «محمدعلی نجفی» رئیس سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری کشور منجر شد. اعتراضی که نامه نویسی نجفی به یونسکو را در پی داشت. اما آذربایجانی‌ها عزم خود را برای این‌که نظامی گنجوی را به نام خود سند بزنند جزم کرده بودند.
درست در زمانی که تاریخ ایران باستان از کتب درسی دانش‌آموزان ایرانی خط می‌خورد این دولت آذربایجان بود که تندیسی از نظامی گنجوی در «رم» مرکز ایتالیا نصب کرد. تندیسی که توضیح کوچکی داشت. توضیحی که حکیم نظامی را شاعری غیرایرانی معرفی می‌کند. تاریخ‌سازی آذربایجانی‌ها کاملاً با برنامه پیش می‌رود. اساتید دانشگاه‌های مختلف این کشور در یکی از معتبرترین نشریه‌های کره در یادداشتی اقدام به تحریف تاریخ کرده‌اند. یادداشت‌هایی که اگر امروز نتواند چیزی را به اثبات برساند در قرن‌های آینده می‌تواند تاریخی تحریف شده را به خورد مخاطبان بدهد.
این مسأله به اعتراض بسیاری از جمله از «سیدعبدالمجید شریف‌زاده»، عضو امنای بنیاد فردوسی منجر شد. به گفته او آذربایجانی‌ها تا جایی پیش رفتند که حتی اشعاری به زبان فارسی و به نام حکیم نظامی سروده‌اند که نظامی در آن از تبار ترک خود دفاع کرده است. اشعاری که جز آذربایجانی‌ها کسی از آنها خبر نداشت. بی‌توجه به شواهد و مستنداتی که نشان می‌دهد حداقل مادر نظامی گنجوی «کرد» بوده است.
*چین وامارات هم به دنبال چوگان ایرانی بودند
پیش از آن‌که کشور آذربایجان به صورت چراغ خاموش پرونده ثبت جهانی چوگان را تهیه کند، چین و امارات هم تلاش‌هایی برای ثبت این ورزش کهن ایرانی انجام دادند که البته با اعتراض گروه‌های مختلفی از ایرانیان و فدراسیون چوگان کشور موفقیتی به دست نیاوردند. هرچند امارات متحده عربی با راه‌اندازی زمین و اصطبل چوگان، از این ورزش ایرانی برای خود جاذبه توریستی ایجاد کرده و کسب درآمد می‌کند. درست همان‌طور که با ساختن بادگیرهای ایرانی سعی می‌کند تا معماری ایرانی را به نام معماری عربی - اماراتی به گردشگران بی‌خبر از ماجرا القاء کند.
«حمزه ایلخانی» رئیس فدراسیون چوگان می‌گوید: تلاش جمهوری آذربایجان برای ثبت چوگان یک «فاجعه ملی» است.این کشور تجربه یک دستبرد موفق از ساز‌های سنتی ایران یعنی «تار» را هم در چنته دارد. برای همین است که ایلخانی می‌گوید اگر دولت ایران در فرصت باقیمانده که کمتر از یک ماه است نتواند کارشناسان یونسکو را متقاعد کند که بازی چوگان از 3 هزارسال پیش در ایران شروع شده و به کشورهای دیگر رسیده است، آذربایجان چوگان را به نام خود می‌کند تا با برگزاری جشنواره‌ها و برنامه‌های سالیانه میلیاردها دلار ارز را وارد چرخه اقتصادی خود کند.
ایلخانی اعتقاد دارد که این کشور حساب شده وارد این بازی شده است: «شاید زمانی که آذربایجان بخشی از ایران بوده در آنجا چوگان بازی می‌شده وگرنه در دوره معاصر، هیچ اثر و سند تاریخی قابل استنادی درباره چوگان ندارند و آنها با استناد به اشعار شاعر بزرگ ایران‌زمین حکیم نظامی و منظومه خسرو و شیرین سعی در ثبت این رشته به عنوان میراث معنوی خودشان در یونسکو دارند.»
به عبارت دیگر زمانی که فدراسیون چوگان در نامه نگاری‌های متعدد به رؤسای سازمان میراث فرهنگی در دولت نهم و دهم خواستار ثبت جهانی چوگان به عنوان قدیمی‌ترین ورزش سنتی ایران بوده‌اند. آنها تجربه موفقی هم داشتند. تار ایرانی را در میان بهت همگان ثبت کردند و هیچ واکنشی از سوی سازمان میراث فرهنگی وقت ندیدند.
حمزه ایلخانی یکی از 5 عضو مؤسس فدراسیون جهانی چوگان می‌گوید: «در اینجا دو نگاه ورزشی و فرهنگی وجود دارد. در بحث ورزشی، فدراسیون جهانی چوگان و تمام صاحبنظران دنیا این ورزش را ورزش تاریخی و اصیل ایرانی می‌دانند، اما در بحث فرهنگی و معنوی چند سال پیش چینی‌ها به دنبال ثبت این ورزش در یونسکو بودند که در آن زمان با تلاش‌های قابل تقدیر مرحوم دکتر احسان نراقی و دکتر میرفندرسکی و بازدید مسئولان یونسکو از زمین‌های چوگان اصفهان و شیراز، چینی‌ها مجبور به بازپس گرفتن درخواست خود شدند و این قضیه منتفی شد.»
ایلخانی که 10 سال از عمر خود را صرف تلاش برای ثبت جهانی چوگان کرده است، می‌گوید: دو بار با اسفندیار رحیم مشایی و رئیس عمارت آزادی در دولت نهم دیدار کرده تا مستندات تاریخی خود برای ثبت جهانی این ورزش را در اختیار میراث فرهنگی قرار دهد. تلاشی که بی‌نتیجه می‌ماند و توجه رئیس سازمان را به خود جلب نمی‌کند. تلاش‌های او در دولت دهم هم ادامه پیدا می‌کند، اما توجه حمید‌بقایی رئیس وقت سازمان هم به ارزش این بازی تاریخی جلب نمی‌شود.
دبیر فدراسیون چوگان برای ثبت جهانی چوگان دست به دامان رسانه‌ها می‌شود تا با ایجاد حساسیت در جامعه مسیر ثبت جهانی این ورزش هموار شود، اما این تلاش‌ها با اعتراض علی سعیدلو رئیس وقت سازمان تربیت بدنی رو به رو می‌شود.
به گفته ایلخانی، سعید لو تصور کرده بود فدراسیون بدون هیچ تلاشی قصد حاشیه‌سازی از طریق رسانه‌ها را دارد، اما وقتی در جریان کارها ونامه نگاری‌های انجام شده قرار گرفت، به عنوان رئیس سازمان تربیت بدنی مجدداً پیگیر جمع‌آوری اسناد و مدارک لازم جهت ثبت جهانی چوگان شد و نامه‌ای به بقایی ارسال کرد. بقایی نامه سعیدلو را هم بی‌پاسخ گذاشت. تلاش‌های یک ساله فدراسیون چوگان برای ثبت جهانی این ورزش درحالی با بی‌توجهی رؤسای پیشین سازمان میراث فرهنگی بی‌نتیجه ماند که آذربایجانی‌ها برای محکم‌کاری تصمیم گرفته‌اند یک مسابقه چوگان جهانی همزمان با اجلاس جهانی یونسکو برگزار کنند و قرار است جایزه بسیار بزرگی نیزداده شود.
این مسأله به اعتقاد حجت‌الله دهخدا دبیر فدراسیون چوگان انگیزه بسیاری ازکشورها را برای حضور در این رقابت‌ها افزایش می‌دهد. مسابقه‌ای که زمان زیادی تا شروع آن باقی نمانده است.
*تخریب سند هزار و 700 ساله چوگان بازی ایرانی‌ها
درست زمانی که روزنامه نگاران جمهوری آذربایجان به کمک دولت خود آمده بودند تا از وجود نقش‌هایی از بازی چوگان روی ظروف کشف شده در حفاری باستان‌شناسی خود دفاع کنند، افرادی هم در ایران در سال 90 به نقش برجسته بهرام گور در تنگ چوگان حمله بردند و گرز بهرام را تخریب کردند تا یکی از سندهایی که تعلق بازی چوگان در 1700 سال پیش به ایران را اثبات می‌کرد، از بین برود. این درحالی بود که آذربایجان سعی می‌کرد با اسنادی که به گفته باستان شناسان این کشور وجود بازی در قرن نهم هجری قمری (500 سال پیش) در شهر «بیلقان» آذربایجان را به اثبات می‌رساند، یکی از قدیمی‌ترین بازی‌های ایران را تصاحب کند.
گرز بهرام از آن تخریب جان سالم به در نبرد. به گفته مرمتگران سازمان میراث فرهنگی در نهایت 80 درصد از گرز قابل مرمت بود. هرچند مرمت هم زخم‌های کاری این اثر ساسانی را حل نکرد و مرمت‌های غیر اصولی یک بار دیگر آه از نهاد همگان برآورد. در همان زمانی که جمهوری آذربایجان با زیر و رو کردن منظومه خسرو و شیرین نظامی و کتاب «ده‌ده‌قوردقورد» سعی می‌کرد شواهدی به دست بیاورد که در نهایت قدمت چوگان در این جمهوری به قرن ششم و هفتم برسد.
*پیــگیری سازمان مـیراث فرهنگی
وقت زیادی نمانده و فعالان حوزه ورزش و فرهنگ بیم آن دارند که آذربایجانی‌ها با برگزاری جام چوگان قاپ کارشناسان یونسکو را بدزدند و چوگان ایرانی را به نام خود ثبت کنند. مهدی حجت معاون میراث فرهنگی سازمان میراث فرهنگی کشور می‌گوید که اقدام‌های لازم برای جلوگیری از مصادره بازی «چوگان» که اصالت ایرانی دارد، در دست انجام است و سازمان میراث فرهنگی همه تلاش خود را برای جلوگیری از این کار انجام می‌دهد. ایلخانی هم می‌گوید که سازمان میراث فرهنگی باید نامه رسمی به یونسکو بنویسد تا از وقوع این اتفاق ناگوار جلوگیری شود. نامه‌ای که باید در همین روزها به برای یونسکو ارسال شود. مهدی حجت اعتقاد دارد که این بازی باید به نام دو کشور ثبت جهانی شوند.
*سخن آخر
سرزمین بزرگ ایران در فراز و نشیب‌هایی که پشت سرگذاشته هر روز کوچک‌تر شده و بخشی از جغرافیای خود را از دست داده است. جغرافیایی که امروز به کشورهای کوچکی تبدیل شده که به دنبال سهم خواهی از تاریخ و تمدن سرزمین اصلی هستند. بنابراین به نظر می‌رسد که سازمان میراث فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری کشور باید برنامه ویژه‌ای برای ثبت جهانی میراث‌های معنوی و ملموس- که کشورهای جدا افتاده از سرزمین اصلی به دنبال آن هستند- طراحی می‌کند. سرزمین‌هایی که خوب می‌دانند چگونه از این میراث بهره ببرند. برای مثال مراسم نوروز ایرانی به نام کشورهای زیادی از جمله ایران، افغانستان، ترکیه و... در فهرست جهانی یونسکو ثبت شده‌است، اما دراین میان، این کشور ترکیه است که می‌داند چطور با برگزاری جشن‌ها و جشنواره‌ها از نوروز استفاده کند. نوروزی که هرسال باشکوه‌تر از سال قبل در شهرهای مختلف ترکیه برگزار می‌شود. زمان که بگذرد، بدون شک اثبات تعلق این جشن ملی به ایران، با حجم بسیار زیادی از گردشگران دنیا که هر سال نوروز ایرانی را در ترکیه و به نام این کشور جشن می‌گیرند، بسیار سخت خواهد شد، حتی اگر پرونده مشترکی برای ثبت جهانی آن تهیه شده باشد و نام ایران هم در میان باشد.
منبع: ایران
انتهای پیام/
خبرگزاری تسنیم: انتشار مطالب خبری و تحلیلی رسانه‌های داخلی و خارجی لزوما به معنای تایید محتوای آن نیست و صرفا جهت اطلاع کاربران از فضای رسانه‌ای بازنشر می‌شود.
