شب قدر، کدام شب است؟
در این که «لیلة القدر» در ماه رمضان واقع است، تردیدى نیست، چرا که جمع میان آیات قرآن همین معنا را اقتضا میکند، زیرا از یک سو میگوید: قرآن در ماه رمضان نازل شده [5] و از سوى دیگر میفرماید: در شب قدر نازل گردیده است.[6] ولى در این که کدام شب از شبهاى ماه رمضان است، گفت وگو بسیار است و مشهور روایات این است که در دهه آخر ماه رمضان و شب بیست و یکم یا بیست و سوم است، بنابراین در روایاتى میخوانیم که در دهه آخر ماه مبارک پیامبر اکرم صلى الله علیه و آله تمام شبها را احیا میداشت و مشغول عبادت بود و در روایتى از امام صادق علیه السلام آمده است: «شب قدر شب بیست و یکم یا بیست و سوم است». حتى هنگامى که راوى اصرار کرد: کدام یک از این دو شب است و گفت:اگر من نتوانم هر دو شب را عبادت کنم کدام یک را انتخاب نمایم؟! امام تعیین نفرمود و افزود: چه آسان است دو شب براى آنچه میخواهى (برای شما، مقدر شود). [7]
کُنْتُ عِنْدَ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام فَقَالَ لَهُ أَبُو بَصِیرٍ جُعِلْتُ فِدَاکَ اللَّیْلَةُ الَّتِی یُرْجَى فِیهَا مَا یُرْجَى؟ فِی إِحْدَى وَ عِشْرِینَ أَوْ ثَلَاثٍ وَ عِشْرِین ... فَرُبَّمَا رَأَیْنَا الْهِلَالَ عِنْدَنَا وَ جَاءَنَا مَنْ یُخْبِرُنَا بِخِلَافِ ذَلِکَ مِنْ أَرْضٍ أُخْرَى ... مَا أَیْسَرَ أَرْبَعَ لَیَالٍ تَطْلُبُهَا فِیهَا ... أَحْیِهِمَا إِنِ اسْتَطَعْتَ إِلَى النُّور. [8]
نزد امام صادق صلوات الله علیه مشرف بودم، ابو بصیر خدمت حضرت عرض کرد: فدایتان شوم! آن شبی که در آن [مردم] امیدوارند - یعنی شب قدر - کدام شب است؟ حضرت فرمودند: شب بیست و یکم یا شب بیست و سوم ... .(در ادامه راوی سوال دیگری مطرح میکند) گاهی ما هلال ماه را در شهر خود رویت میکنیم ولی فرد دیگری از جای دیگری میآید و به ما خبر میدهد که در منطقهی دیگری، رؤیت متفاوت بوده (در رؤیت هلال اختلاف میشود). حضرت در پاسخ فرمودند: مطلوب شما در بین چهار شب، راحت پیدا می شود. ... حضرت در ادامه فرمودند: اگر میتوانی شب را تا وقتی هوا روشن میشود (تا طلوع آفتاب)، بیدار باش.
و نیز در روایتى از امام صادق علیه السلام نیز نقل شده که فرمود: «تقدیر مقدرات در شب نوزدهم، و تحکیم آن در شب بیست و یکم و امضا در شب بیست و سوم است.» [9] و به این ترتیب بین روایات جمع مىیشود. بنابراین، در روایات متعددى که از طرق اهل بیت علیهم السلام رسیده است بیشتر روى شب بیست و سوم تکیه شده، در حالى که روایات اهل سنت بیشت روى شب بیست و هفتم، تاکید شده است.
چرا شب قدر، مخفى است؟
مخفى بودن شب قدر در میان شبهاى سال، یا در میان شبهاى ماه مبارک رمضان، شاید به این دلیل باشد که مردم به همه این شبها، اهمیت دهند؛ همان گونه که خداوند رضاى خود را در میان انواع عبادات، پنهان کرده تا مردم به همه طاعات روى آورند، و غضب و خشم الهی را در میان معاصى پنهان کرده تا از همه گناهان بپرهیزند، دوستانش و محبوبان درگاه الهی را در میان مردم مخفى کرده تا انسان ها، همه را احترام کنند، اجابت را در میان دعاها پنهان کرده تا به همه دعاها رو آورند، اسم اعظم را در میان اسمائش مخفى ساخته تا همه اسما الهی، را بزرگ دارند، و وقت مرگ را مخفى ساخته تا در همه حال، انسان آماده و مهیا برای اخرت خویش، باشد و این فلسفه مناسبى، به نظر میرسد. [10]
امام عصر(عج)، حقیقت شب قدر
از امام جعفر صادق(ع) در تفسیر فرات کوفی، چنین نقل شده است:
إِنَّا أَنْزَلْناهُ فِی لَیْلَهِ اَلْقَدْرِ.اَللَیْلَهُ: فاطمه والقدر: اَللَّهُ. فمن عرف فاطمه حق معرفتها، فقد ادرک لیله القدر، و انّما سُمّیت فاطمه لانّ الخلق فطموا عن معرفتها ... و قوله: وَ ما أَدْراکَ ما لَیْلَهُ اَلْقَدْرِ لَیْلَهُ اَلْقَدْرِ خَیْرٌ مِنْ أَلْفِ شَهْرٍ، یعنى: خیر من الف مؤمن و هى ام المؤمنین.تَنَزَّلُ اَلْمَلائِکَهُ وَ اَلرُّوحُ فِیها و الملائکه المؤمنون الذین یملکون علم آل محمد(ص) و الروح القدس هى فاطمه. بِإِذْنِ رَبِّهِمْ مِنْ کُلِّ أَمْرٍ سَلامٌ هِیَ حَتَّى مَطْلَعِ اَلْفَجْرِ. یعنى حتى یخرج القائم.[11]
اللیله، حضرت فاطمه، است. القدر ،«اللَّه» است. پس هر کس که فاطمه و مقام ایشان، را به حقیقت بشناسد، حتماً شب قدر را درک کرده است. و علت نامگذارى آن حضرت به فاطمه، به خاطر این است که مردم از شناختنش، ناتوان هستند. اما معناى «لیله القدر، بهتر از هزار ماه است»؛ یعنى، بهتر از هزار مؤمن است و آن نیز امالمؤمنین حضرت زهرا (س) مىیباشد. مراد از ملائکه، مؤمنان عالِم به علوم آل محمد و مراد از روح یا روحالقدس همانا، فاطمه است و مراد طلوع فجر، ظهور حضرت مهدی و قائم، است.
فاطمه زهرا (س) رمز و راز بقاى اسلام محمدى (ص)، حلقه اتصال نبوت، امامت و ولایت، وارث سریر رسالت، حامى امامت و حامل ولایت است. فاطمه که خود کوثر و خیر کثیر جارى در جان جهان و باقى در هر زمان است، کوثر وجود یازده امام معصوم (ع) - به ویژه امام آخرین و بقیه اللَّه فى الارضین «مهدى موعود (عج)» - نیز هست تا آن امام منجى انسانها و تحقق بخش اهداف نبوت و امامت، ظهور کند.
شباهت های شب قدر و حضرت فاطمه
با استناد به حدیث امام صادق که در تفسیر سوره ی قدر، فاطمه زهرا علیها السلام را شب قدر، نامیده است، در شرح و تبیین آن و در خصوص مقایسه تطبیقی آیات سوره ی مبارکه قدر با حضرت فاطمه ی زهرا به نکاتی می توان اشاره کرد:
1- "انا انزلناه فی لیلة القدر": همچنان که شب قدر، ظرف زمانی نزول قرآن کریم است، حضرت فاطمه، ام الائمه و ام المومنین نیز ظرف امامان معصوم علیهم السلام است، زهراى مرضیه، علت وجود ائمه یازدهگانه، اوصیاى رسول خدا میباشد و ذریه پیامبر تا قیامت از نسل حضرت فاطمه، هستند. بنابراین، همچنان که شب قدر، ظرف نزول "قرآن صامت" می باشد ، وجود حضرت زهرا(س) نیز ظرف نزول یازده "قرآن ناطق"و امامان معصوم، می باشد.
2- "و ما ادریک ما لیلة القدر": مجهولیت شب قدر بی شباهت به غربت و مظلومیت زهرای مرضیه نیست. علاوه بر ابعاد وجودی و درجات تقرب و سلوک الی الله، تاریخ دقیق ولادت، شهادت، طول عمر و بالاخص مزار ایشان برای ما مجهول میباشد. همان گونه که عظمت شب قدر برای انسان ها پنهان است، قدر و منزلت فاطمه (س) نیز برای مردم ناشناخته مانده است.
3- "لیلة القدر خیر من الف شهر": خیر کثیر کوثر که ادامه ی نسل نبوت تا قیام قیامت از دامان مطهر اوست، با خیر و برکت شب قدر که به تنهائی از هزار ماه برتر است، مقایسه شده است.
4- "تنزل الملائکة والروح فیها": از نظر روایات اسلامی، مسلم است که فرشته وحی، جبرئیل امین بر حضرت فاطمه زهرا علیهاالسلام نازل میشد، و مصحف فاطمه نگارش یافت. همچنین، فعل مضارع «تنّزل» دلالت بر تکرار و بقاء «لیلةالقدر» تا قیامت دارد، همچنان که طبق حدیث ثقلین، امامت ائمه تا قیامت پابرجاست. و هرکس، نزول پیوسته فرشتگان و روح را در شب قدر، بپذیرد، ناگزیر باید ولی امر و وجود انسان کامل را هم بپذیرد. از اینرو، در منابع حدیثی شیعه، نقل شده است که: فرشتگان و روح القدس، در شب قدر، بر امام عصر (عج) نازل میشوند و آنچه را از مقدرات سالانه نوشته شده است، به ایشان، تقدیم میدارند.بنابراین همچنان که شب قدر تا قیامت باقی است. ولایت انسان کامل، نیز تا قیامت استمرار دارد. و کسی شب قدر را درک خواهد کرد که به معرفت انسان کامل و امام عصر، ایمان داشته باشد.
5- " من کل امر": همچنان که در شب قدر تمام امور و حوادث سال شخص، مقدر میشود، در کتاب منسوب به حضرت به نام مصحف فاطمه علیهاالسلام نیز تمام اخبار، حوادث و پیشامدهای خاندان امامت و مسلمین از گذشته و آینده، مشخص است و مقدر شده است.
6- "سلام" : همچنان که شب قدر، سراسر سلام، آرامش و امنیت است، حضرت فاطمه،ام المومنین، نیز تمام وجودش، مظهر لطف و رحمت الهی است. او حوراء انسیهای است که همه خیر و برکت و نور و جمال دنیا و آخرت را با هم داراست.
7- "سلام هی حتی مطلع الفجر": همچنان که انتهای شب قدر، طلوع فجر و صبح صادق است، انتهای امامت از دامان پاک حضرت فاطمه علیهاالسلام نیز، صبح ولایت است که یوسف زهرا، فرزند طور والعادیات، فرزند یس والذاریات، مهدی موعود (ارواحنا لتراب مقدمه الفداه) ظهور کرده و شب تاریک ظلمتکده جهان را به صبح هدایت و رستگاری دلالت خواهد نمود. مطلع الفجر اسلام، مهدی موعود(عج) است.
بنابراین، طبق روایت امام صادق در تفسیر فرات کوفی،"لیلۀ القدر"، یعنی انسان کامل که از حضرت فاطمه، آغاز میشود و به "مطلع فجر" یعنی امام عصر و ظهور قائم، ختم میشود. از اینرو، امام سجاد علیه السلام فرموده اند: ای شیعیان و پیروان امامت، با سوره «انا انزلناه فی لیلة القدر» با مخالفین امامت، اتمام حجت کنید تا کامیاب و پیروز شوید، به خدا که آن سوره (سوره قدر)، پس از پیغمبر اکرم صلی الله علیه و آله، حجت خدای تبارک و تعالی است.
منبع:فرهنگ نیوز