در سالهای اخیر میان نخبگان انقلاب اسلامی، خیزش مبارکی برای حل و فصل مسئله «پول و بانک» آغاز شده، و آثار دغدغهمندی و تلاش برای ارائه مدلهای نو در ساز و کارهای اجرایی کشور جهت نیل به «دولتسازی اسلامی» به مرور زمان آشکارتر میشود.
تحریر این سطور در شرایطی رقم میخورد که افزون بر 70 شماره از پرونده ویژه «باجِباجه» در حوزه «پول و بانک» در خبرگزاری تسنیم منتشر شده است. همچنین در این زمان احتمالاً عزم تولیت محترم آستان مقدس حضرت شمسالشموس علی بن موسیالرضا (سلاماللهعلیه) برای تأسیس یک «بانک قرضالحسنه بدون ربا» جزم است؛ چه اینکه اگر اینچنین نبود، این تصمیم رسانهای نمیشد.
اما گرچه شجاعت و دغدغهمندی متولیان آستان، در طراحی و ارائه یک پایلوت از مدل مطلوب ستودنی است، اما با توجه به قیود بالادستی که بر بانک محیط است، به نظر میرسد اساساً تأسیس بانک برای هر نهاد انقلابی یک اشتباه راهبردی باشد؛ چه اینکه بانکها و مؤسساتی که تاکنون توسط این نهادها تأسیس شدهاند نیز در کلیت سیستم بانکی متعارف همسان و هضم و حل شدهاند و اثری از انقلابیگری در آنها باقی نمانده است.
دقت در ابعاد تخصصی مسئله نیز بوضوح نشان میدهد ــ اگر منظور از بانک همان بانک متعارف باشد ــ تأسیس یک «بانک قرضالحسنه بدون ربا»، نقض غرض و یک اشتباه استراتژیک برای تولیت محترم آستان مقدس رضوی (ع) است. به دلایل ذیل:
1. تصورات ابتدایی از ساز و کارهای بانک متعارف کاملاً نادرست است. طی دو دهه اخیر کارکردهای بانک متعارف در حوزههای گوناگون تغییرات بنیادین داشته است، برای نمونه خلق اعتبار از مکانیزم «سپرده ــ وام» به «وام ــ سپرده» تغییر کرده است؛ به این معنا که بانک متعارف بدون در نظر گرفتن میزان سپردههای جذب شده، بدواً برای مشتری خلق اعتبار میکند.
در این مکانیزم اگر اخذ بهره مد نظر باشد، سه شرط حقوقی تحقق ربا ــ قرض، مازاد و شرط ــ محقق شده و معامله کاملاً ربوی است، و اگر قرض مد نظر باشد و مازاد شرط نشود، «پول بدون پشتوانه» خلق شده، با ضریب تکاثری بیش از پنج، تورمزا بوده و باز هم موجب ضمان شرعی است.
2. تلقی جهانی (و داخلی) از «بانک متعارف» به هیچ عنوان یک نهاد خیریه نیست، بلکه بانک متعارف یک بنگاه اقتصادی سودمحور است. این تعریف بانک متعارف، یقیناً با نیات خیرخواهانه مجموعه آستان مقدس در تعارض است و این تعارض در تعاریف، بروشنی خود را در چارچوبها و سپس کارکردهای متعارض نشان خواهد داد و در آینده نزدیک در دستورالعملها رخ نموده و از این کانال مدل ارائه شده را به شکست خواهد کشاند.
برای مثال پاسخ به این سؤال میتواند راهگشا باشد: «با توجه به کارکردهای ضروری بانکهای دنیا (از جمله هدایت نقدینگی دپو شده به فعالیتهای اقتصادی) و همچنین تأکید شریعت بر فعالیتهای اقتصادی جایگاه عقود وکالتی در مدل «بانک قرضالحسنه بدون ربا» کجاست؟» اگر بفرمایید در کنار قرض، عقود وکالتی نیز در راستای تولید اجرا خواهد شد، نتیجه غایی حاصله، سیستم بانکی فعلی کشور خواهد بود، چرا که تجربه 4 دهه گذشته نشان میدهد که بانک اساساً از توان و زیرساخت لازم برای شرکت در قراردادهای مبادلهای و مشارکتی برخوردار نیست. و اگر بفرمایید این بانک فقط قرض میدهد، مدل ناقصی ارائه شده که وجوه بسیار مهم و راهبردی از کارکردهای بانک را معطل گذاشته است؛ و در هر دو حالت مدل ارائه شده، شکست خورده است.
3. یکی از مهمترین موضوعات در تأسیس بانک قرضالحسنه، قیود قانونی و غیرقانونی نظام جاری به این بانک است؛ برای نمونه در حالی که تکلیف خلق پول بدون پشتوانه و سنجههای اندازهگیری آن هنوز مشخص نیست چگونه میتوان برای کارکردهای پولی در سطح نازل یک «بانک قرضالحسنه» مدل ارائه کرد؟
شایسته است تولیت محترم آستان حضرت رضا (سلامالله علیه) پیش از تعیین تکلیف مشکلات مبنایی و اساسی بانکها در نهادهای بالادستی، دست به تأسیس بانک ــ ولو با قیود خاص ــ نزنند.
+ کل پرونده تخصصی «باجِ باجه» اینجا در دسترس است
انتهای پیام/*