به گزارش خبرنگار فرهنگی باشگاه خبرنگاران پویا، در همان اوایل شیوع بیماری واگیردار کرونا این مسئله سوای از توصیههای بهداشتی، محور تحلیل اندیشمندان دینی جهان نیز قرار گرفت. به عنوان نمونه یکی از گفتمانهایی که به فراخور شیوع این بیماری در جهان شکل گرفت، طرح مباحثی از جمله آخرالزمان و یا به تعبیر غربی آن، پایان دنیا (end time) از سوی اندیشمندان و رسانههای جهان و ارتباط آن با بلایای انسانی است. این گفتمان به دنبال القای این مسئله است که بر اساس آموزههای ادیان آسمانی یکی از گزارههای آخرالزمانی، شیوع بیماریهای فراگیر و در عین حال کشنده است.
محور دیگر این گفتمانها در برگیرنده تغییرات در سبک زندگی مردم جهان در دوران پساکرونا است. به این صورت که کرونا معادلات اقتصادی و اجتماعی را با تغییرات عمیقی مواجه کرد و جوامع دریافتند باید بیشتر به ارزشهای انسانی و اخلاقی و به طور کلی به ارزشهای الهی بها دهند. در این باره شاهد گسترش روح خداباوری در مردم در قالب دعا و مناجات و سایر اعمال عبادی بودیم.
در صورت کلی جهان به فهمی نسبی درباره آسیبهای تمدن مادی غرب دست یافت و سعی کرد به دنیا از زاویهای بنگرد که خداوند محور تمام عالم است و باید در فرصتها و چالشها از او درخواست یاری کرد. در واقع بشریت در عصر کرونا یک نوع بازنگری نسبت به سنتهای دینی، اما مهجور خود داشت، آموزههایی که در لابلای منابع دینی و کتب مقدس به فراموشی سپرده شده بود. از دیگر سو ظهور این بیماری آن هم به صورت ناگهانی، مردم را با دستاندازهای متعددی مواجه کرد؛ از جمله آنکه انسانِ اجتماعی اکنون به دلیل رعایت مسائل بهداشتی، در انزوایی عمیق فرو رفت و خانهها تبدیل به فضایی چندمنظوره برای مردان شد.
طرح این مباحث ما را بر آن داشت تا خدمت حجتالاسلام مصطفی پاینده از اساتید و محققان علوم قرآنی حوزه علمیه قم برسیم تا از ابعاد دینی و با رویکرد فرصتیابی و آسیبشناسی چالش کرونا گفتوگویی ترتیب دهیم. وی اخیراً مقالهای تحت عنوان "تحلیل آثار کرونا و تغییرات سبک زندگی از دیدگاه اسلام" نگاشته است.
نیاز به سبک زندگی اسلام بیش از گذشته احساس میشود
* عصر کرونا فرصتی را در اختیار بشر امروز قرار داد تا بازبینی دیگری نسبت به سنتهای دینی خود و بعد اصلاح سبک زندگی داشته باشید. تحلیل شما چگونه است؟
کرونا در کنار تهدیداتی که برای بشریت داشت، فرصتهایی را نیز به همراه داشت که شما در سؤالتان به آن اشاره داشتید. الان بهترین فرصت برای بازنگری در اندیشههای دینیمان است. در این راستا هم میتوان با چالشهای کرونا کنار آمد و هم از فرصت آن نهایت استفاده را برد.
مثلاً همین نکات بهداشتی که تا قبل از کرونا زیاد به آن بها نمیدادیم، اکنون جلوهگر شده است. در حالی که همین آموزهها را در ادیان به ویژه دین مبین اسلام میبینیم. آیات و روایات متعددی که از 1400 سال گذشته در متون دینی باقی مانده بود.
مثلاً درباره شستن دست قبل و بعد از غذا از نظر فقه اسلامی، یکی از آداب غذا خوردن است. اساساً بدن و اشیاء نجس (مرتبط با زندگی یک مسلمان) را باید از نجاست ظاهری با آب و غیر آن تمیز و پاک کرد. علاوه بر این، وضو و غسل هم باید با آب باشد و آب هم بدن را از خبث (نجاست و چرک ظاهری) و هم از حدث (حالت جنابت و حیض و...) تطهیر میکند.
در قرآن میخوانیم: «وَ أَنْزَلْنَامِنَ السَّمَاءِ مَاءً طَهُورًا» ما از آسمان آب طهور (پاک و پاک کننده) نازل کردیم. در آیه دیگر پروردگار متعال خطاب به انسانها میگوید: «یا بَنِی آدَمَ خُذُوا زِینَتَکُمْ عِنْدَ کُلِّ مَسْجِدٍ»: در هنگام عبادت خود را آراسته کنید. در ذیل آیه، مفسران گفتهاند: منظور از کلام فوق، رعایت نظافت و پاکیزگی بدن و لباس از جانب نمازگزار و استعمال بوی خوش از سوی او در هنگام رفتن به مسجد یا در وقت عبادت است.
مقامات غربی در عصر کرونا از توصیههای بهداشتی اسلام تعجب کردند
بنابراین اسلام 1400 سال قبل بر رعایت نظافت و بهداشت و طهارت بدن و لباس در هنگام عبادت و یا در وقت رفتن به مسجد و سرویسهای بهداشتی تأکید کرده و تازه در عصر کرونا در کشوری مثل آلمان، مقامات محلی از شنیدن فتوای آیتالله سیستانی مبنی بر رعایت امر بهداشت برای جلوگیری از کرونا یا از شنیدن سفارش یک مفتی اهل سنت در ترکیه بر مراعات بهداشت بر اساس دستورات پیامبر اسلام (ص) شگفتزده شده و اظهار خرسندی میکنند و دستور میدهند برای دفع کرونا ناقوس کلیسا به صدا در آید و بانگ اذان از مسجد مسلمانان طنینانداز شود و مسیحیان و مسلمانان در عبادتگاههای خود با خدا نیایش کنند.
در عصر کرونا در کشوری مثل آلمان، مقامات محلی از شنیدن فتوای آیتالله سیستانی مبنی بر رعایت امر بهداشت برای جلوگیری از کرونا یا از شنیدن سفارش یک مفتی اهل سنت در ترکیه بر مراعات بهداشت بر اساس دستورات پیامبر اسلام (ص) شگفتزده شدند
همدلی و مواسات در صحنه کرونا محک زده شد
* علاوه بر این مسائل در برخی نقاط جهان به ویژه ایران اسلامیمان شاهد موجی از وحدت و همدلی بودیم. آیا میتوان این مسئله را هم فرصت تلقی کرد؟
اتحاد و همدلی و نیز مواسات اکنون کلیدواژههای رایج در عصر کرونا است که اتفاقاً رهبر معظم انقلاب نیز بارها به آن اشاره داشتند.
در ایران بیماری کرونا، علاوه بر اینکه سبب انسجام، وحدت و همدلی بیشتر مردم شده است بلکه بین مسئولان و اقشار مختلف مردم و حتی جناحهای سیاسی وحدتی ایجاد کرده است. اگر خداوند خطاب به ایمان آوردگان میفرماید: وَ اعْتَصِمُوا بِحَبْلِ اللَّهِ جَمیعاً وَ لا تَفَرَّقُوا؛ همگی به ریسمان خدا (قرآن و عترت (ع)) چنگ زنید و گروه گروه و متفرق نشوید، در چالش کرونا گوشهای از ثمرات این اتحاد را به واسطه این آزمون درک کردیم.
* اگر بخواهید از مهمترین اثرات بیماری کرونا را در سطح جهان معرفی کنید، چه مسائلی بیشتر از همه جلوهگر است؟
تواضع و فروتنی در برابر خداوند و قدرت او. چه اینکه عمده مردم تا زمانی که به گرفتاری مبتلا نشوند، به سمت ارزشها روی نمیآورند. خداوند در آیه42 سوره انعام فلسفه سختیها و بیماریها در جوامع را به تضرع کشاندن آنها معرفی کرده و میفرماید «وَ لَقَدْ أَرْسَلْنا إِلى أُمَمٍ مِنْ قَبْلِکَ فَأَخَذْناهُمْ بِالْبَأْساءِ وَ الضَّرَّاءِ لَعَلَّهُمْ یَتَضَرَّعُونَ؛ و به یقین، ما به سوى امّتهایى که پیش از تو بودند [پیامبرانى] فرستادیم و آنان را به تنگى معیشت و بیمارى دچار کردیم، تا به زارى و خاکسارى درآیند.»
در حدیثی پیامبر اسلام (ص)فرمودند: «لَولا ثَلاثٌ فی ابنِ آدَمَ ما طأطأ راسَهُ شیٌ: المرضُ والفَقرُ وَالموتُ» اگر بیماری، تهیدستی و مرگ برای انسان وجود نداشت هیچ چیز او را سر به زیر نمیکرد (و در برابر خدا فروتن نمیساخت).
شما گذشته تاریخ را ملاحظه کنید: انسانهای ضعیف و ناتوان چون خود را حاکم مطلق یک منطقه یا پادشاه یک کشور و یا رئیس جمهور یک ملت پنداشتند تا سر حد خدایی یا خلیفه پیامبر بودن ادعا کردند و بسیاری از کودکان و انسانها و ملتها را خوار و ذلیل و نابود و یا برده خود کردند و در شمار ظالمان خونآشام و جنگافروزان نامور تاریخ قرار گرفتند؛ مانند فرعون در مصر باستان، ابن زیاد و حجاج بن یوسف ثقفی در کوفه، منصور دوانقی و متوکل در بغداد، چنگیزخان در منطقهای از کره زمین، ترومن در آمریکا، صدام در عراق، هیتلر در آلمان، استالین در شوروی سابق، ناپلئون در فرانسه، آقا محمد خان قاجار و... در ایران.
امروز هم فرزندان پلید و ناخلف آنان همچون نتانیاهو در اسرائیل و بِنسلمان در عربستان، ترامپ در آمریکا و... با اینکه ناتوان هستند، اما به قدرت اقتصادی، سیاسی و نظامی خود میبالند، وحشیانه کودکان و ملتهای مظلوم فلسطین یا یمن را میکشند و مورد انواع فشارها و ستمها قرار میدهند.
اما بیماری کرونا ضعف و ناتوانی این قدرتهای پوشالی را از نظر سلاح، صنعت تجهیزات پزشکی و اقتصاد و تمدن هر چه بیشتر آشکار کرد و تمام دانشمندان، متخصصان، پزشکان جدید، نیروهای نظامی و زمامداران آنان، در عصر تسخیر کره ماه و مریخ و در دوران مانور ناوگانها و کشتیهای غولآسا در اقیانوسها، در مقابله با ویروس کرونا اظهار ناتوانی کردند. حال در این بین برخی درس میگیرند و بسوی خداوند میروند و برخی امثال همین ظالمانِ خونآشام بر ضلالت و گمراهیشان افزودهتر از گذشته میشود.
بیماری کرونا ضعف و ناتوانی این قدرتهای پوشالی را از نظر سلاح، صنعت تجهیزات پزشکی و اقتصاد و تمدن هر چه بیشتر آشکار کرد.
* بنابراین آیا معتقدید خود این بیماریها و آسیبهای اجتماعی و بلایای طبیعی از یک منظر ابتلای بشر است تا طی آن به سوی ارزشها رغبت کند.
امتحانات خدا گاهی فردی است به این شکل که هر انسانی به شکل خاصی مثل فقر یا ثروتمندی و سلامتی یا بیماری مورد آزمایش قرار میگیرد و گاهی امتحانی عمومی و فراگیر است؛ مثل ابتلاء به کرونا.
خداوند میفرماید «وَ لَنَبْلُوَنَّکُمْ بِشَیْءٍ مِنَ الْخَوْفِ وَالْجُوعِ وَنَقْصٍ مِنَ الْأَمْوَالِ وَالْأَنْفُسِ وَالثَّمَرَاتِ وَ بَشِّرِ الصَّابِرِینَ؛ یقینا ما شما را با ترس، گرسنگی، آسیب جانی و مالی و کمبود محصولات (غذایی) امتحان میکنیم و تو (پیامبر (ص)) صابران را بشارت بده. باز در آیه دیگر میخوانیم: «أَ حَسِبَ النَّاسُ أَنْ یُتْرَکُوا أَنْ یَقُولُوا آمَنَّا وَ هُمْ لا یُفْتَنُون * وَ لَقَدْ فَتَنَّا الَّذینَ مِنْ قَبْلِهِمْ فَلَیَعْلَمَنَّ اللَّهُ الَّذینَ صَدَقُوا وَ لَیَعْلَمَنَّ الْکاذِبین؛ آیا مردم میپندارند که اگر (در ظاهر) بگویند: ما ایمان آوردیم، ما آنان را آزمایش نمیکنیم؟ ما امتهای پیش از شما را آزمودیم و حتما خدا از طریق امتحان باید بداند که راستگویان و دروغگویان (در عمل) چه کسانی هستند.»
امیرالمؤمنین (علیهالسلام) پس از به قتل رسیدن عثمان و قبول خلافت با بیعت مردم فرمود: «و الذی بَعَثَهُ بالحَقِّ لَتُبلَبلَنّ بَلبَلَة وَ لَتُغَربَلُنّ غَربَلَةً...؛ سوگند به خدایی که محمد (ص) را به حق مبعوث کرد، شما امتحان و غربال میشوید.»
بنابراین امتحان و آزمایش تمام انسانها از سوی خدا از سنتهای خدا بوده و هیچ کس از قلمرو آن خارج نیست.
امیرالمؤمنین (ع) در بیانی دیگر میفرماید: «لَا یَقُولَنَّ أَحَدُکُمْ اللَّهُمَّ إِنِّی أَعُوذُ بِکَ مِنَ الْفِتْنَةِ لِأَنَّهُ لَیْسَ أَحَدٌ إِلَّا وَ هُوَ مُشْتَمِلٌ عَلَى فِتْنَةٍ وَ لَکِنْ مَنِ اسْتَعَاذَ فَلْیَسْتَعِذْ مِنْ مُضِلَّاتِ [مَضَلَّاتِ] الْفِتَن»؛ هیچ کس از شما نباید بگوید خدایا، من از امتحان شدن به تو پناه میبرم و اگر کسی خواست به خدا پناه ببرد باید بگوید: من از فتنهها و امتحانات گمراهکننده به خدا پناه میبرم.
اکنون تمام کشورها به ویروس کرونا مبتلا شدهاند و روشن است که این یک امتحان جهانی و عمومی است و خداوند اراده کرده است خداپرست و غیر خداپرست را جهت بروز صداقت خداپرستان در ایمان خود (و افزایش اجر آنان) و بیداری و تنبه غیر خداپرستان و اشخاص غافل بیازماید.
خداوند گاهی با ایجاد فتنه افراد را غربالگری میکند
* همان طور که اشاره کردید خداوند در آیات قرآن درباره آزمون بشر یا به تعبیر قرآنی به فتنه انداختن انسانها برای محک زدن کارایی آنها صحبت میکند. بالاخره منظور اصلی خداوند جنبه عذاب دارد یا صرفاً آزمون است؟
طبق آیات قرآن برخی فلسفه عذاب و نقمتها برای عذاب کفار است همچنان که در طول تاریخ چنین مواردی بوده است. منتها خود مسئله فتنهانگیزی خدا به معنای خالص کردن افراد در ابتلائات دنیوی است؛ همچنان که «فتنة» از «فَتَن الحدید» (آهن را گداخت) گرفته شده است. اگر افراد استخراجکننده مواد معدنی بخواهند ماده معدنی طلا را استخراج کنند، باید آن ماده را در کوره آتش گداخته کنند تا ماده خالص طلا از مواد زاید جدا شود. امتحانات الهی تمام انسانها را در کوران سختیها و حوادث گوناگون گداخته و زیر و رو میکند تا باطن خالص یا ناخالص هر فردی آشکار شود.
ما یک غربالگری پزشکی داریم که در حال حاضر کارگزاران امر بهداشت و پزشکی مردم را تست و غربالگری میکنند تا روشن شود کرونای چه کسی مثبت و چه کسی منفی است. خداوند هم مردم را با نیروهای غیبی و مادی خود (مال، فرزند، سلامتی، بیماری، گرسنگی و قطحی، مرگ و فرشتگان) در حوادث گوناگون میآزماید و غربال میکند تا نیات قلبی و اعمال اشخاص ظهور کند و روشن شود که چه کسی واقعاً ایمان آورده و کردارش برخاسته از ایمان قلبی اوست و چه کسی از روی نفاق و در ظاهر اظهار ایمان کرده و رفتارش از روی نفاق و ریاکاری است.
در این رابطه در قرآن میخوانیم: «وَ لِیَبْتَلِیَ اللَّهُ ما فی صُدُورِکُمْ وَ لِیُمَحِّصَ ما فی قُلُوبِکُمْ»: خداوند میخواست آنچه را در سینه و باطن شما میباشد بیازماید و نیات قلبی خالصانه از نیات ناخالص (گمان بد به خدا) جدا و پاک گردد.
راهکاری از پیامبر درباره چالش خانهنشینی مردان
* یکی از چالشهایی که ویروس کرونا برای جوامع به ویژه جامعه ما ایجاد کرد، قرنطینه افراد در منازلشان بود. این خانهنشینیِ مردان به اذعان گزارشات مراکز بالینی سبب بروز اختلافات خانوادگی شد. درباره این چالش و راهکار عبور از آن توضیح میدهید.
برای جلوگیری از شیوع بیماری کرونا مردم ناچار هستند براساس دستورات کادر پزشکی، بیشتر اوقات خود را در خانه گذارنده و به دور از مراکز کاری، آموزشی، دینی و تفریحی باشند. در چنین شرائطی است که عرصه خانه بر مرد و زن تنگ و کشمکشهای زن و مرد آغاز شده و طبیعی است که اختلافات زن و مرد در فرزندان آثاری بدی خواهد داشت. در بعضی سایتها آمده بوده که در پی قرنطینه شدن زوجین در خانه، اختلافات خانوادگی سه برابر شده است.
آموزههای دینی به مرد و زن مسلمان و محصور در خانه میآموزد که مقداری از وقت خود را برای عبادت و مناجات با خدا از قبیل تلاوت قرآن، تدبیر در آیات قرآن،انجام نمازهای واجب و مستحب، خواندن دعاهای خاص و مقداری از شبانهروز خود را به ورزش، سرگرمیهای مباح و تفریحات سالم و مطالعه کتابهای سودمند و گوش دادن به حکمتهای دینی بگذرانند. اگر زن و فرزند ظرفیت و تحمل چنین اشتغالاتی را در خانه ندارند، مرد نباید تمام شب و روز را در خانه مانده و با زن و فرزند خود کشمکش کند.
پیامبر اسلام (ص) میفرماید: «إذا أعسَرَ أحَدُکُم فَلیَخرُج و لا یَغُمَّ نَفْسَهُ و أهلَهُ؛ هنگامی که عرصه زندگی برای مرد تنگ (در اثر ناتوانی مالی یا ...) شد، باید (از خانه) خارج (موقتاً) شود و خانواده و خویشتن را غمگین کند.» البته، خروج از خانه برای کسب روزی حلال در شرایطی که کار باشد لازم است.
انتهایپیام/