به گزارش خبرگزاری تسنیم از قزوین، «تعزیه» یا «تعزیهخوانی» که از آن با نامهایی چون «شبیه خوانی» و «شبیهگردانی» هم یاد میشود، از جمله هنرهای آئینی و سنتی ریشهدار در استان قزوین محسوب میشود که هر ساله گردشگران زیادی را راهی خطه مینودری و روستاهای آن میکند. ضمن اینکه تعزیه قزوین در تقابل با امواج سهمگین مدرنیزم و تجددگرایی شکوه و موقعیت ممتاز خود را حفظ کرده و رونق خود را مدیون هنرمندان بااخلاص و مردمی است که در هیچ دورهای این هنر را فراموش نکرده و آیینهای عزاداری محرم و صفر را بدون تعزیه برگزار نکردهاند. اما با فرارسیدن محرم امسال که به خاطر شیوع ویروس کرونا با محدودیتهایی برگزار میشود، شاهد اجرای تعزیه در نقاط مختلف استان هستیم که البته این تعزیهخوانیها در فضای باز و با رعایت پروتکلهای بهداشتی برپا میشوند.
تاریخچه تعزیه در قزوین
این تاریخنگار در گفتوگو با خبرنگار تسنیم در قزوین درباره تاریخچه تعزیه در استان قزوین اظهار داشت: از زمانی که شهر قزوین توسط شاه طهماسب اول صفوی به عنوان پایتخت این دولت انتخاب شد، نه تنها تشیع در این شهر رواج بیشتری یافت، بلکه مراسم عزاداری سالار شهیدان(ع) که تعزیه هم از جمله آن محسوب میشد، با شکوه خاصی برگزار میشدند.
وی با اشاره به نقش مردم خطه مینودری در توسعه و گسترش این هنر، اضافه کرد: با روی کارآمدن سلسله قاجار تعزیه قزوین هم به لحاظ تکنیکی و فنی و هم از جهت مضمون و محتوا رشد چشمگیری پیدا میکند و از آن دوران است که روستاهای قزوین به یکی از پایگاههای مهم اجرای نمایشهای تعزیه بدل میشوند.
ویژگیها و نقشهای تعزیه
این مورخ قزوینی با یادآوری اینکه تعزیه یک نمایش جمعی به حساب میآید، گفت: تعزیه یا شبیهگردانی از اولین نمایشهایی است که در آن تقسیم وظایف به شیوه امروزی صورت گرفته و مانند تئاتر یا فیلم سینمایی تهیه کننده، نمایشنامه نویس، کارگردان، دستیار کارگردان و بازیگر دارد.
خلج طایفه افزود: به تهیهکننده و سرمایهگذار تعزیه «بانی» و به نویسنده متن آن «مقتلنویس» یا «نسخهنویس» گفته میشود. همچنین کارگردان و دستیار کارگردان تعزیه را به ترتیب «معین البکا» و «ناظم البکا» نامیده و بازیگران آن را «شبیه»، «شبیهخوان» و یا «تعزیهخوان» مینامند.
وی با بیان اینکه شبیهخوانان به 2 دسته اصلی «موافقخوان» (اولیاخوان) و «مخالفخوان» (اشقیاخوان) تقسیم میشوند، عنوان کرد: موافقخوانها بازیگرانی هستند که نقش امامان، یاران آنها و اشخاص مثبت را بازی میکنند؛ در حالی که مخالفخوانها اجرای نقشهای منفی مانند شمر، عمرسعد و دیگر دشمنان ائمه(ع) را به عهده دارند.
خلج طایفه گفتوگوهای نمایشی تعزیه را به 2 دسته رجزخوانی و اشتلمخوانی تقسیمبندی کرد و ادامه داد: رجزخوانی، زمانی اتفاق میافتد که خاندان پیامبر و دشمنان آنها در برابر همدیگر از افتخارات و فتوحات خود میگویند و در اشتلم خوانی، اشقیا با حالتی اغراقآمیز گفتوگوهای خود را بیان میکنند؛ در صورتی که اولیا گفتوگوهایشان را در قالب دستگاه موسیقی ایرانی و به شکل آواز عنوان میکنند.
زمینه تعزیه قزوین
دیگر تعزیه پژوه قزوینی با تاکید بر اینکه قزوین از معدود شهرهای صاحب «زمینه» در تعزیه است، گفت: در مورد تعزیه چیزی به عنوان مکتب یعنی ساختاری با اصول آموزشی خاص نداریم، بلکه بیشتر هنرنماییها در این عرصه به شکل ذوقی صورت گرفته و در شهرهایی مانند قزوین، تهران و کاشان زمینههای متفاوتی از تعزیه وجود دارد.
سعید افزونتر دلیل تفاوت زمینههای تعزیه در شهرهای مختلف ایران را نسخهها یا متون متفاوت تعزیه دانست و اضافه کرد: تعزیه بیش از آنکه هنری متکی بر متن یا نمایشنامه باشد، هنری اجرایی و عملگراست. بنابراین این هنر در هر نقطهای از کشور به علت گوناگونی فرهنگهای بومی ویژگیهای خاصی را پذیرفته است.
وی عملگرایی در تعزیه قزوین را مسبب ایجاد برخی نوآوریها در اجرا بیان کرد و ادامه داد: برخی از تعزیهگردانان و شبیهخوانهای کنونی خیلی بهروز کار میکنند و چندان به اصالتگرایی اعتقاد ندارند. به عنوان نمونه در یکی از تعزیهها شاهد بهرهگیری از «شعر نو» در گفتوگوی شخصیتها بودم.
رونق تعزیه در روستاهای استان
این پژوهشگر با اشاره به نقش مهم روستاهای استان در احیا و توسعه این نمایش آئینی و مذهبی گفت: روستاهایی مانند «حصارخروان»، «رزجرد»، «رشتقون»، «زرجه بستان»، «بکندی»، «یانس آباد» از جمله نقاطی به شمار میآیند که حسینیهها و تکیههای مجهزی برای اجرای تعزیهخوانی دارند.
افزونتر تکیه «سید صمد تقوی» در روستای حصارخروان را از بزرگترین مراکز برپایی تعزیه در ایران توصیف کرد و افزود: هر ساله با فرارسیدن ماههای محرم و صفر بهترین گروههای اجرای تعزیه در استان و کشور به این تکیه دعوت میشوند و ارزندهترین شبیهگردانیها را پیش چشم تماشاگران هماستانی اجرا میکنند.
وی ادامه داد: گروههای حرفهای زیادی در تعزیه قزوین وجود دارند که هنرمندان زیادی مانند خانوادههای «زمانی» و «حسن بیگی» را به تعزیه ایران معرفی کردهاند و قزوین از معدود شهرهایی است که انجمن تعزیه دارد.
به گزارش تسنیم، تعزیه قزوین با وجود هجوم ویروس وحشی کرونا همچنان در اماکن و فضاهای باز اجرا میشود و با وجود برخی کمکاریهایی که از سوی نهادهای فرهنگی استان صورت میگیرد، تعزیه دیا مینودری همچنان با صلابت به راه خود برای انتقال پیام عاشورا ادامه میدهد.
گزارش از آرش صالحی
انتهای پیام/ ع