به گزارش خبرنگار فرهنگی خبرگزاری تسنیم، معاویه به عنوان چهرهی سیاسی و مرموز تاریخ اسلام شناخته میشود. پدر او ابو سفیان از رهبران عداوت و دشمنی با پیامبر اسلام صلی الله علیه و آله هستند. مادرش هند همان زنی است که سینه حمزه عموی پیامبر را پس از جنگ احد شکافت و از جگر او خورد. معاویه، خود جوانی بود که در کنار پدرش به مبارزه با پیامبر اسلام پرداخت و آن زمان که در فتح مکه مغلوب سپاه اسلام شدند، به اجبار تسلیم شدند و به ظاهر ایمان آوردند و پیامبر نیز با رحمتش از آنها گذشت، منتها عنوان «طُلقاء» یعنی آزادشدگان اسلام را بر گردن آنها آویخت؛ از این جهت ابوسفیان و معاویه را «طلیقالإسلام» مینامیدند. (ابنابیالحدید، ج1، ص31)
اما شخصیت چند بعدیِ معاویه به گونهای است که عالمان اهل سنت دربارهی او به شگفت و گاه به ستوه آمدهاند. از نگاه اهل سنت، صحابی یعنی هرکه رسول خدا صلى الله علیه وآله را دیده و مسلمان شده و دین را دریافته و پسندیده و به همان حال از دنیا رفته است، لکن صحابه در نگاه آنها بر اساس سابقه در اسلام طبقات مختلفى دارند. عمدهی اهل تسنن، سنت صحابه را حجّت قرار دادهاند. آنها اتّفاق نظر دارند که هرکه اطلاق نام صحابی بر او صحیح باشد، عادل است. حال در تاریخ با شخصیتی مواجه میشوند که رفتارهای ضد و نقیضی از خود بروز میداده تا جایی که برخی از آنها او را خارج از مدار اسلام دانستهاند، از جمله این رفتارها، شرابخواری (مسند أحمد بن حنبل، ج5، ص347)، قیام علیه حضرت علی علیهالسلام، ماجرای شهادت عمار در صفین و مصداق حدیث نبویِ «فئةٌ باغیة»، برادر خواندن زیاد بن اُبَیه که به تصریح فرمایش پیامبر «به واسطه رابطه نامشروع نسبت درست نمیشود»، قتل حجر بن عَدی و یاران او، لعن عایشه علیه او به واسطه قتل برادرش محمد بن ابی بکر، برگزیدن فرزند یزید شرابخوار به عنوان خلیفه مسلمین. به گفتهی حسن بصری، هر یک از این موارد برای هلاک معاویه کافی بود. (إبناثیر، بیروت، چاپ اوّل، ج 3، ص 487)
دربارهی دیدگاه اهل سنت درباره شخصیت معاویه با جناب مولوی عبدالصمد کریمزایی، امام جمعه اهل سنت ایرانشهر به گفتوگو نشستیم. وی معاویه را از صحابی رسول اکرم صلی الله علیه و آله و از کاتبان وحی میشمرد که خطاهای جبرانناپذیری را در طول تاریخ امارت و زندگانیاش انجام داد.
مولوی کریمزایی معاویه را شخصیتی معرفی میکند که بر فضیلت علی علیهالسلام اقرار داشت، آن زمانی که در خلال ماجرای صفین به ابوموسی اشعری گفت «هیچ فردی روی زمین با فضیلتتر از علی بن ابیطالب وجود ندارد.» حتی زمانی که خبر شهادت علی علیهالسلام به او رسید، گفت «ما ذا فَقَدُوا مِنَ الْعِلْمِ وَ الْحِلْمِ وَ الْفَضْلِ وَ الْفِقْهِ»؛ یعنی مردم چگونه معدن علم و حلم و فضیلتها و فقه را از دست دادند؟ همسرش گفت من تعجّب مىکنم! تو تا دیروز به او ناسزا مىگفتى، اما امروز بر مرگ او ناراحتی؟! معاویه گفت: واى بر تو، تو نمىدانى که على از جهت علم و فضل شبیه چه شخصیّتى بود؟» یا همچنان که بخاری در صحیح خود از پیامبر اسلام نقل میکند «یا عَلِی لا یحِبُّکَ اِلاَّ مُؤمِنٌ وَ لا یبْغِضُکَ اِلاَّ مُنافِقٌ»؛ یعنی ای علی، تو را جز مؤمن دوست ندارد و جز منافق مبغوض نمیشمارد.
این عالم اهل سنت اقدام معاویه علیه حکومت امام علی علیهالسلام و عدم اطاعتپذیری وی را غیر قابل دفاع دانست و آن را از بزرگترین خطاهای معاویه برشمرد و گفت: طبق نص روایت نبوی، «عَلِیٌّ مَعَ الْحَقِّ وَ الْحَقُّ مَعَ عَلِیٍّ یَدُورُ حَیْثُمَا دَارَ؛ علی با حقّ است و حق با علی. هر کجا علی باشد، حق هم آنجاست. حق به دور علی میگردد.» بنابراین هرکه مقابل ایشان بایستد، حق را ناحق کرده و خود ناحق است و معاویه حق را با اجتهاد خود ناحق کرد. با این حال روزی علی علیهالسلام فریاد کشید معاویه، چرا این همه مردم مسلمان را به کشتن میدهی؟ خودت بیا با یکدیگر نبرد کنیم که نیامد؛ چرا که معاویه مدعی بود آمدم انتقام 20 هزار نفری که عثمان را کشتهاند بگیرم در حالی که باید سر اطاعت بر خلیفه، امام علی علیهالسلام مینهاد.
وی درباره حدیث «فئةٌ باغیة» به عنوان یکی از متواتر ترین حدیث شیعه و سنی گفت: طبق این روایت بخاری، پیامبر اسلام خطاب به عمار فرمود «انَّکَ لَن تَموتَ حتَّی تَقتُلُکَ الفِئَة البَاغِیَة النَّاکِبَة عَنِ الحَقِّ یَکُونُ آخِرَ زَادِکَ مِنَ الدُّنیَا شَربَۀ لَبَنٍ؛ یعنی تو نمیمیری تا وقتی که گروه ستمگر و منحرف از حق تو را بکشند و آخرین توشۀ تو از این دنیا جرعهای شیر است.» عمار هم یکی از برترینهای صحابه پیامبر است که در جنگ صفین توسط سپاه معاویه کشته شد. هرکه از اهل سنت این روایت را قبول نداشته باشد، سنی نیست.
مولوی کریمزایی در پاسخ به آن عده از عالمانی که برخی حقایق تاریخی را قبول ندارند، گفت: نمیتوان تاریخ را به نفع اعتقادات خود تفسیر و تعریف کرد و آن قسمتهایی از تاریخ و روایات را که با اعتقادات ما منطبق نیست حذف کنیم بلکه باید به شیوهی حدیثپژوهی، احادیث شاذ و متروک را با احادیث معروف و صحیح تمییز داد. باید فردی که استناد به روایتی میکند، مبدأ و منبع آن را ذکر کند و درجهی صحت و سقم آن را از نگاه اهل تحقیق بسنجد. نهایت سخن اینکه معتقدم مباحث تقریبی باید در محافل علمی و اندیشهای مورد بحث قرار گیرد و آنجایی که احساس میکنیم اختلافی در تاریخ و روایات است، مطرح نکنیم، در عین حال نمیتوان دربارهی مسلمات تاریخ هم سکوت کرد. اکنون در زمانهای هستیم که دشمنان قسمخوردهای به دنبال تفرقهافکنی هستند. نباید به آنها مجال این امر را دهیم.
انتهایپیام/