در پی حملات متقابل هند و پاکستان، نگرانیها درباره احتمال بروز یک درگیری تمامعیار میان دو کشور هستهای افزایش یافته است. دکتر بهرام زاهدی، استاد دانشگاه و تحلیلگر مسائل جهان اسلام در گفتگو با خبرنگار دفتر منطقهای خبرگزاری تسنیم تأکید میکند که ریشه تنشها به تعهدات عملنشده درباره وضعیت کشمیر در سال 1947 بازمیگردد.
به گفته وی، تشدید اقدامات نظامی، استفاده ابزاری هند از منابع آبی، گرایشهای افراطی حزب حاکم در دهلی و فضای رسانهای منفی، همگی عواملی هستند که میتوانند ثبات منطقه را از بین ببرند.
استاد دانشگاه در این گفتگو هشدار میدهد که در صورت تداوم تنشها، احتمال استفاده از تسلیحات هستهای – ولو در حد تهدید – افزایش مییابد و تنها راه جلوگیری از فاجعه، فعال شدن مکانیسمهای بازدارندگی متقابل و میانجیگریهای منطقهای و بینالمللی است.
تسنیم: با توجه به حملات هوایی هند به خاک پاکستان و پاسخهای متقابل، چگونه این تحولات را در چارچوب روابط تاریخی دو کشور ارزیابی میکنید؟ آیا این وضعیت میتواند به یک درگیری گستردهتر منجر شود؟
زاهدی: بر اهل مطالعه پیرامون مسائل شبه قاره پوشیده نیست که روابط تاریخی دو کشور از روز تأسیس در سال 1947 تنش آلود بوده است و شاید مهم ترین علت این تنشِ طولانی مدت هم خُلف وعده ای است که در مورد کشمیر صورت گرفت و بسترساز حدود هشتادسال تخاصم شد. پس از رفتن بریتانیا از شب قاره بنا بر این شد که قسمتهای با اکثریت مسلمان تشکیل پاکستان و قسمتهای با اکثریت هندو تشکیل هند را بدهند که این وعده در مورد چند نقطه خصوصا کشمیر محقق نشد و کشمیر –علی رغم اکثریت قاطع مسلمان- به تصرف نیروهای هندی درآمد.
دو کشور در طی حدود هشتاد سال، سه جنگ بزرگ در سالهای 1948-1947 و 1965 و 1999 و تعدادی جنگ کوچک بر سر کشمیر را پشت سر گذاشته اند که شاید در خصوص جنگهای اخیر، ماجرای سال 1999 موسوم به جنگ کارگیل یکی از مهم ترین جنگها باشد چرا که مانند مسأله تنش کنونی دو کشور در آستانه جنگ تمام عیار قرار گرفته بودند و زمانی بود که دو کشور به تسلیحات هسته ای نیز دست یافته بودند.
در آن زمان بازدارندگی متقابل دو کشور و میانجی گری کشورهای منطقه ای و فرامنطقه ای جواب داد و کار به جنگ تمام عیار میان دو کشور نینجامید. در مورد حاضر نیز امید است که بازدارندگی متقابل و میانجی گریها مانع از جنگ تمام عیار بشود. البته فعلا باید احتمال تشدید منازعه را نیز از نظر دور نداشت، خصوصا اینکه در تفکرات و برنامه های بلندمدت حزب حاکم بر هند (BJP) که یک حزب افراط گرای هندو است، فکر تضعیف و نابودی مسلمانان در شبه قاره وجود دارد و اکنون نیز روابط گرم رژیم صهیونیستی با هند و نیز روابط آمریکا با هند، دولت آقای مودی را در پیشبرد برنامه های خود جرأتمندتر کرده است.
ضمن اینکه پایگاه رأی BJP نیز تضعیف شده است و این تنشها و نزاعها می تواند با دمیدن بر فضای هندوگرایی در هند پایگاه اجتماعی این حزب را تا حدی تقویت کند.
تسنیم: هند ادعا میکند که حملات اخیر در واکنش به فعالیتهای گروههای شبهنظامی مستقر در پاکستان صورت گرفته است. به نظر شما، نقش این گروهها در تشدید تنشهای دو کشور تا چه حد مؤثر بوده است؟
زاهدی: دو نکته مهم در این زمینه وجود دارد. یکی اینکه حداقل در مورد اخیر (پهلگام) هند مدارکی دال بر نقش پاکستان در حادثه ارائه نداده است و دوم اینکه نمی توان در منطقه ای طی سالین طولانی، نزدیک به صدهزار نفر را کشت (کاری که نظامیان هندی در کشمیر انجام داده اند)، به هزاران زن و دختر تجاوز کرد، گورهای دسته جمعی به وجود آورد، رهبران دینی و سیاسی و مدنی را بازداشت کرد، خودمختاری محدود آن سرزمین را لغو کرد و در یک کلام سرزمینی را با ظلم فراوان، غصب کرد و انتظار برخاستن گروه هایی را که در چارچوب غیر مسالمت آمیز فعالیت کنند، نداشت.
درواقع وقتی صدای کشمیریها در دهلی و نزد دولتمردان هند شنیده نشود، روی آوردن عده ای به سمت روشهای شبه نظامی از منظر جامعه شناسی سیاسی و روان شناسی سیاسی یک امر طبیعی است. یعنی فارغ از هرگونه داوری و وجه هنجاری، باید گفت که از منظر توصیفی ماجرا چنین است که وقتی مردم این جامعه خصوصا جوانان و کودکان، ظلم و مرگ عزیزان خود توسط نظامیان هندی را می بینند و راهی برای احقاق حقوق خود نمی یابند طبیعتا عده ای از ایشان به سوی مبارزه مسلحانه حرکت خواهند کرد.
بی شک مردم بزرگ هند که طعم تلخ استعمار را چشیده اند باید خود از پیشتازان مبارزه با ظلم باشند و بکوشند که با مهار ظلم دولت و ارتش هند در کشمیر، دلیل و ریشه حقیقی فعالیت شبه نظامی را از بین ببرند.
تسنیم: با توجه به تعلیق پیمان آبهای سند توسط هند، چه پیامدهایی برای منابع آبی و کشاورزی پاکستان متصور است؟ آیا این اقدام میتواند به عنوان یک ابزار فشار سیاسی تلقی شود؟
زاهدی: حیات کشور پاکستان به ویژه حیات کشاورزی آن وابسته به سند است و به همین دلیل است که دولت و ارتش پاکستان، بستن راه رود سند را اعلام جنگ علیه پاکستان دانسته اند. پس حتما این اقدام یک ابزار فشار سیاسی و حتی بالاتر از آن یک ابزار فشار حیاتی و بسیار خطرناک است.
این اقدام، خلاف معاهده 1960 بین دو کشور است و انجام آن می تواند پیامدهای وحشتناک انسانی داشته باشد. البته گفته می شود که امکان فنی تحقق آن به شکل کامل حداقل فعلا وجود ندارد و خواه ناخواه آب در بستر طبیعی خود حرکت می کند اما در هر صورت بایستی در سطح سازمانهای جهانی فکری برای منع سوء استفاده سیاسی و نظامی از عنصر حیاتی آب بشود.
تسنیم: با توجه به اینکه هر دو کشور دارای تسلیحات هستهای هستند، خطرات احتمالی در صورت تشدید درگیریها چیست؟ چه مکانیسمهایی برای جلوگیری از استفاده از این تسلیحات وجود دارد؟
زاهدی: جز تدبیر عقلای دو کشور و میانجی گری کشورهای منطقه ای، فرامنطقه ای و سازمانهای های جهانی هیچ مکانیسم دیگری برای جلوگیری از بروز چنین فاجعه ای وجود ندارد. البته خوشبختانه تا کنون بازدارندگی متقابل هند و پاکستان باعث شده است که تدبیر امر در دو کشور به سمت استفاده نکردن از چنین سلاحهایی برود، هرچند همواره تهدید به استفاده از آن وجود دارد و در صورتیکه یکی از طرفین احساس برتری تمام عیار بر طرف دیگر بکند و یا یکی از طرفین ترس بر سر بقای خود داشته باشد خطر استفاده از این تسلیحات نیز بالا می رود و واضح است که استفاده از این تسلیحات خطر تلفات بسیار گسترده و آسیبهای زیست محیطی بسیار گسترده را دارد.
تسنیم: این درگیریها چه تأثیری بر ثبات کلی منطقه جنوب آسیا و روابط کشورهای همسایه خواهد داشت؟
زاهدی: اگر درگیری نظامی جدی میان هند و پاکستان به وجود آید دیگر صحبت از ثبات در جنوب آسیا یک شوخی است. درگیری بزرگ میان دو قدرت اتمی می تواند جنوب آسیا را به جهنمی برای حدود دو میلیارد نفر انسان تبدیل کند. درگیریهای کوچک و تنشها نیز ثبات اقتصادی و تجارت و پیوندهای اجتماعی و ... را تحت تأثیر منفی خود قرار می دهد. اتحادیه SAARC که نقش مهمی در تجارت و همکاری های اقتصادی این منطقه دارد همین الآن تحت تأثیر این تنشها دچار مشکل شده است.
تخاصم بین هند و پاکستان حتی می تواند سازمان همکاری شانگهای را نیز تحت تأثیر جدی منفی قرار دهد. همچنین طبیعی است که کشورهای همسایه نیز از جهات مختلف دچار مشکلاتی می شوند. مثلا چین که روابط راهبردی با پاکستان دارد و سرمایه گذاری های عظیمی در CPEC و گوادر و ... کرده است حتما دچار مشکلات زیادی می شود و حتی به خاطر مناقشات بین چین و هند ممکن است پای چین نیز به تنشهای جدی تر با هند باز شود (و این امر می تواند مطلوب آمریکا باشد). کشورهای آسیای مرکزی و ایران و بنگلادش و حتی کشورهای جنوب شرق آسیا مثل مالزی و اندونزی نیز از آثار جنگ جدی میان دو کشور آسیب پذیر هستند.
تسنیم: رسانههای دو کشور چگونه در شکلدهی افکار عمومی نسبت به این درگیریها نقشآفرینی کردهاند؟ آیا این نقش مثبت بوده یا به تشدید تنشها کمک کرده است؟
زاهدی: اکثر رسانه های دو طرف، خصوصا در طرف هندی معمولا به تنور دشمنی میان دو کشور دمیده اند و فضا را تندتر کرده اند. ترسیم فضای وحشتناک از پاکستان معمولا در رسانه های هندی دنبال می شود و اتفاقات کشمیر را نیز «تروریسم اسلامی» مورد حمایت پاکستان می نامند، آنچنانکه اتفاقات فلسطین را نیز «تروریسم اسلامی» مورد حمایت ایران معرفی می کنند. در واقع نوع نگاه مشترک و ضد اسلامِ جریان افراطی هندوها و صهیونیستها باعث نزدیک شدن گفتمان رسانه های این دو در شیطانی جلوه دادنِ اسلام و مسلمانان شده است. حتی در اولین ماه های پس از طوفان الاقصی هند به یکی از مراکز اصلی و جهانی پخش اخبار گسترده ضدفلسطینی در شبکه های اجتماعی شده بود.
در هر صورت در رابطه با مسائل بین دو کشور هند و پاکستان، معمولا رسانه ها و نیز صنعت سینما (خصوصا در بالیوود هند) خود آتش بیار معرکه هستند. البته موارد استثنائی مثبت و خوب نیز دیده می شود مثلا فیلم Bajrangi Bhaijaan که در ایران آن را با نام فیلم شاهدا می شناسیم و بارها از سیمای جمهوری اسلامی ایران پخش شده است یک فیلم با پیام اخلاقی خوب است که البته در همین فیلم هم از پلیس پاکستان تصویر بدی ارائه می شود.
این یک نمونه خاص بود اما معمولا در سینمای هند که یک سینمای قوی و جهانی است تصویر مسلمانان حتی تصویر مسلمانان خود هند منفی جلوه داده می شود. نتایج یک مطالعه دانشگاهی با عنوان Portrayal of Muslims in the Bollywood Movies که فیلمهای بین سال 2009 تا 2013 بالیوود را مطالعه و تحلیل کرده است، نشان می دهد که در این فیلمها افراد مسلمان 43.23 درصد شخصیت منفی، 31.81 درصد شخصیت خنثی و 24.66 شخصیت مثبت بوده اند و البته در مورد همان 24 درصد هم گاهی دلیل مثبت بودن این شخصیتها، نداشتن تمایل به هویت اسلامی خود و غرق شدن در فرهنگ غربی یا همکاری با دولت هند و چیزهایی از این قبیل است. در فیلم معروف دانکی محصول 2023 هند هم که به ایرانی ها توهین شده است و از مرزبان ایرانی یک چهره کاملا منفی ترسیم شده است.
این مهم است که به یک روند هم اشاره کنیم؛ در سینمای قدیم هند چنین امری یعنی توهین به اسلام و مسلمانان بسیار کم بود و متأسفانه هرچه به جلو آمدیم خصوصا در قرن 21 میلادی این روند به وجود آمد و تشدید شد.
انتهای پیام/.