به گزارش خبرگزاری تسنیم از زاهدان، برآوردها نشان میدهد حدود 30 درصد از محصولات کشاورزی ایران –معادل 36 میلیون تُن در سال– پیش از رسیدن به دست مصرفکننده نابود میشود؛ چه در مزرعه، چه در حملونقل و انبار و چه در بازار و مصرف که اصطلاحاً به آن "ضایعات محصولات کشاورزی" میگویند.
این ضایعات تنها به معنی اتلاف غذا نیست؛ بلکه همراه آن، حجم عظیمی از منابع آب نیز از بین میرود. با توجه به اینکه حدود 85 میلیارد مترمکعب از آب کشور صرف بخش کشاورزی میشود، ضایعات 30 درصدی به معنای هدررفت حدود 25.5 میلیارد مترمکعب آب در سال است. به بیان سادهتر، کشاورزی ایران سالانه نزدیک به یکسوم منابع آبیاش را صرف محصولاتی میکند که اصلاً مصرف نمیشوند.
اما چاره چیست؟ راهحل، الزاماً سدسازی یا بارورسازی ابرها نیست. بخش عمدهای از ضایعات را میتوان با اقدامات اجرایی و علمی کاملاً ممکن کاهش داد. از جمله، توسعه و نوسازی صنایع تبدیلی و بستهبندی، راهاندازی زنجیرهی سرد برای حملونقل محصولات تازه، اصلاح روشهای سنتی برداشت.
همچنین آموزش کشاورزان در زمینه زمان و روش صحیح جمعآوری محصول، ایجاد سامانههای بازاریابی و قراردادهای کشت هدفمند، و حتی فرهنگسازی در رفتار مصرفکننده برای پرهیز از اسراف. دولت میتواند با اعطای تسهیلات ویژه به صنایع تبدیلی در مناطق روستایی، ایجاد مشوق برای کاهش ضایعات و ارتقاء زیرساختهای روستایی گامهای مؤثری در این مسیر بردارد.
اگر بخواهیم کشاورزی ایران را نجات دهیم، باید زاویه نگاه را تغییر دهیم: نجات آب ایران، از کاهش ضایعات آغاز میشود. بدون اصلاح ساختار مصرف و مدیریت زنجیرهی تولید، حتی نمکزدایی آب دریا یا باران مصنوعی هم نوشداروی کافی نخواهد بود. در دنیایی که هر لیتر آب ارزش راهبردی دارد، اتلاف آن در قالب گوجهی لهشده در کامیون یا سیبهای دفنشده در باغ، یا ریزش گندم بههنگام برداشت، دیگر قابلتحمل نیست.
هدررفت 30 درصد از آب شرب کشور در نتیجه فرسودگی شبکهها و نارسایی مدیریت
آب، ارزشمندترین منبع زندگی در ایران است؛ اما متأسفانه بخش قابل توجهی از آن پیش از رسیدن به دست مصرفکننده نهایی، در مسیر انتقال و توزیع هدر میرود. برآوردهای خوشبینانه نشان میدهد حدود 30 درصد از آب شرب کشور، معادل 2.7 میلیارد مترمکعب در سال، به دلیل فرسودگی، نشتی و ضعفهای فنی در شبکههای آب شهری و روستایی هدر میرود. این حجم عظیم آب ازدسترفته، برابر با مصرف سالانهی چند استان کشور است و مشکلاتی را در تأمین پایدار آب آشامیدنی ایجاد میکند.
مشکل فرسودگی شبکههای آب، ترکیبی از قدیمی بودن لولهها، اتصالات نامناسب، تعمیرات ناقص و نبود سامانههای پایش و مدیریت هوشمند است. در مناطق روستایی نیز این وضعیت بهدلیل کمبود تجهیزات و نیروی متخصص تشدید میشود. هدررفت آب نه تنها منابع کمیاب را از بین میبرد بلکه هزینههای اضافی برای تصفیه، انتقال و توزیع را به نظام آب کشور تحمیل میکند.
برای مقابله با این چالش حیاتی، لازم است دولت و نهادهای مرتبط در سه محور اصلی فعالیت کنند:
- نوسازی و بازسازی شبکههای فرسوده با استفاده از لولهها و تجهیزات مقاوم و مطابق استانداردهای روز
- استفاده از فناوریهای نوین مانند سامانههای هوشمند کنترل نشتی، حسگرهای تشخیص ترکیدگی و مدیریت دادههای لحظهای
- افزایش آموزش و توانمندسازی نیروهای فنی و فرهنگسازی عمومی برای همکاری در شناسایی و گزارش سریع مشکلات شبکه
در نهایت، حفظ و مدیریت بهینه منابع آب کشور، مستلزم تلاش جمعی و برنامهریزی دقیق است. هر لیتر آب هدر رفته نه تنها سرمایه ملی است که از دست میرود، بلکه باری بر دوش نسلهای آینده میگذارد. زمان آن رسیده که با جدیت و هوشمندی، راهکارهای مقابله با هدررفت را اجرایی کنیم و آیندهای پایدار برای آب و زندگی رقم بزنیم.
یادداشت از عباس نورزائی، کارشناس حوزه آب و خاک
انتهای پیام/