به گزارش خبرگزاری تسنیم از قم، خطبه فدکیه دربردارندۀ یکی از ژرفترین تحلیلها درباره چیستی و چرایی جامعه دینی است. حضرت زهرا(س) با بیانی فلسفی ـ الهیاتی، ساختار رشد، انحراف و پایداری جامعه اسلامی را تبیین میکنند.
در این نگاه، شکر نعمت الهی و رشد اجتماعی رابطهای دوسویه و قانونمند دارند: شکر نعمت، افزونی آن را در پی دارد و ستایش پروردگار کلید گشایش برکات است. جامعه دینی از همین نقطه آغاز میشود؛ یعنی شناخت درست خداوند: بینیازی مطلق او از آفرینش، حکمت خلقت بشر، و آرمان نهایی هدایت و سرافرازی بندگان که نتیجه اطاعت از فرمان الهی است.
در این چارچوب، پیامبر(ص)، قرآن و حجت الهی (امیرالمومنین) سه رکن هدایت جامعه شمرده میشوند. حضرت زهرا(س) تأکید میکنند که جامعه دینی باید نسبت خویش را با این سه رکن بهروشنی بشناسد. امیرالمؤمنین(ع) در این منظومه معرفتی، حجت الهی و راهنمای پس از پیامبراست.
در جامعه دینی، انسانها بندگان مسئول خداوندند؛ مأمور به فرمانبری، حامل دین و مبلغ پیام الهی به دیگر ملتها. به همین دلیل باید فلسفه احکام الهی را درک کنند. حضرت زهرا(س) فلسفه احکام را بیان میکنند من جمله نماز برای دور ساختن انسان از خودمحوری؛زکات برای افزایش روزی و تهذیب نفس؛و صلۀ رحم برای درازای عمر و افزونی جمعیت و ...
این نگاه نشان میدهد که جامعه دینی تنها مجموعهای از مناسک نیست، بلکه سامان اخلاقی و اجتماعیِ حکیمانهای است که بر محور رشد انسان شکل میگیرد.
یکی از عناصر مهم در خطبه، ضرورت بازخوانی تاریخ است. حضرت زهرا(س) یادآور میشوند که پیامبر(ص)، چگونه انسانهایی گرفتار فرومایگی فرهنگی، علمی و اجتماعی و جغرافیایی را از زیر سلطۀ گردنکشان رهانید و نعمتهای الهی را بر آنان فراوان ساخت. و نکته محوری آن است که در تمام این مسیر، امیرالمؤمنین(ع) در مرکز میدان بود؛ از نبردها و مجاهدتها گرفته تا اجرای عدالت و پاسداری از وحی.
اما انحراف جامعه دینی از همان نقطهای شروع میشود که شخصیت اصلی هدایت از میان جامعه رخت برمیبندد. پس از رحلت پیامبر(ص)، منافقان پرده از چهره برداشتند و حجت الهی کنار گذاشته شد.
در اینجا، حضرت زهرا(س) مسئلۀ کفر اجتماعی را مطرح میکنند: هر جامعهای که از حجت خدا روی بگرداند، هرچند ظاهر اسلام را حفظ کند، در حقیقت از مسیر ایمان فاصله گرفته است؛ چرا که «هرکس جز اسلام راهی برگزیند، از او پذیرفته نخواهد شد».
از منظر جامعهشناختی، حضرت زهرا(س) گروه های اصلی در جامعه را آسیب شناسی می کند. در هر جامعه دینی گروهی با عنوان «یاوران اصلی » وجود دارند؛ در زمان ایشان، انصار چنین نقشی داشتند. اما چرا آنان از حجت خدا رویگردان شدند؟
حضرت زهرا(س) پاسخ را در گرایش به رفاهطلبی و تن آسایی میبینند. ایشان جامعه اسلامی را به آسیابی پر از برکت تشبیه میکنند که نعمتهایش بر سر مردم فرو ریخت، اما، تن آسایی منجر شد بهترین افراد جامعه هم، حجت خدا را وانهند.
بدین ترتیب، خطبه فدکیه جامعهای را تصویر میکند که در ظاهر مسلمان است، اما به دلیل بریدن از حجت الهی، در حقیقت دچار انحرافی بنیادین شده است.
پیام محوری حضرت زهرا(س) این است که جامعه دینی بدون پیوند مستمر با خدا، پیامبر و حجت او، ماهیت ایمانی خود را از دست میدهد، حتی اگر ظواهر دین حفظ شده باشد. مسلمانی امری ثابت نیست و برای نگهداری آن باید رابطه خود با حجت را بطور دائم مستحکم کرد.
یادداشت از منصوره اولیایی، عضو هیئت علمی دانشگاه باقرالعلوم
انتهای پیام/