به گزارش خبرگزاری تسنیم از گرگان، خشکسالی امان همه را بریده، شرق و شمال استان خشکتر و تشنهتر از همیشه شده است. دیگر حتی به آسمان هم امیدی نیست، چند سالی هست که فقط از آسمان گرما و عطش میبارد. این غم انگیز است، زمین ها بایر میماند چون آب نیست. قدم به قدم جلوتر میآید، بیابان! انگار دارد همه چیز را می بلعد؛ هرچند آرام و خزنده حرکت می کند. این سالها که چشم باران را دور دیده، شتاب بیشتری هم گرفته است. بیش از نیمی از استان گلستان در معرض بیابانزایی قرار دارد و این یک فاجعه است.
گلستان، استانی در دامنه البرز شرقی با نوار باریکی از عرصه های جنگلی هیرکانی است که با بحرانهای طبیعی متعددی دست و پنجه نرم میکند. از پسروی آب خزر تا خشکی خلیج گرگان و افت آبهای زیرزمینی تا گسترش بیابان ها گریبان این استان را گرفته است.
وخامت اوضاع گلستان
آمارهایی که مسئولان ارائه میدهند نشان از وضعیت وخیم گلستان دارد. استانی که تمام محرومیتها و بحرانهای طبیعیاش در سایه برگهای درختانش پنهان شده و کمتر کسی تصور میکند در فاصله 30 دقیقهای از مرکز استان و جنگل زیبای النگدره و ناهارخوران، بیابانی بیآب و علف وجود داشته باشد که مشابهاش را تنها میتوان در بیابانهای مرکزی ایران دید.
حدود دو سوم مساحت گلستان دارای آب و هوایی خشک و نیمه خشک بوده که در سال های اخیر به دلیل تغییرات اقلیمی و کاهش نزولات جوی سطح آن در حال افزایش است. کارشناسان معتقدند در یک دهه گذشته، گلستان، چند سالِ همراه با خشکسالی متوسط تا شدید را پشت سرگذاشته است. البته باید دلایل اصلی بروز خشکسالیهای شدید و گسترش بیابانها را در این استان در فعالیتهای انسانی ناکارآمد و مدیریت نادرست منابع آب و خاک دانست. انگشت اتهام در تمام بحران های طبیعی و محیط زیستی بیشک به سمت فعالیتهای بیضابطه و تخریب منابع طبیعی نشانه میرود.
شرق گلستان در معرض خطر است
کارشناسان معتقدند خشکسالی در استان شرایط شکنندهای را برای مناطق شمالی به وجود آورده است. فقر پوشش گیاهی و فرسایش خاک از پیامدهای این شرایط هستند که به مرور به گسترش بیابان در گلستان میانجامد.
محمد کیانیان، یکی از اساتید رشته کویرشناسی معتقد است:« بیشترین بیابان زایی در شرق استان گلستان اتفاق می افتد که این روند در یک دهه گذشته تشدید شده است. شیوههای نادرست و سنتی کشاورزی توسط بومیان منطقه، چرای مفرط دام و تبدیل مراتع به دیمزار که با هدف دستیابی به سودی موقت رخ میدهد، معدن کاوی، جادهسازی، توسعه شهرها و شهرکهای صنعتی، حفر چاههای آب غیرمجاز، جنگلزدایی، استفاده بیش از حد از نهادههای کشاورزی از جمله کودهای شیمیایی که منجر به شور شدن خاکها میشود، آبیاری نادرست و هجوم آفات بخشی از علل تشدید بیابانزایی در این استان شمالی به شمار میرود».
بیابان یک میلیون و 100 هزار هکتار از مساحت گلستان را می بلعد
فشاری که دو اقلیم خشک و بیابانی از شمال و جنوب به استان گلستان و البته عرصه های جنگلی آن وارد می کند، تشدید شده و شرایط را سخت تر کرده است. آنطور که گفته میشود 300 هزار هکتار از عرصه های استان در معرض بیابانی شدن شدید قرار داشته و 800 هزار هکتار دیگر نیز استعداد بیابانی شدن را دارد. این بدان معناست که یک میلیون و 100 هزار هکتار از مساحت 2 میلیون و 50 هزار هکتاری استان گلستان در معرض خطر قرار گرفته است.
افزایش قابل توجه فرسایش، از بین رفتن منابع آب و خاک، نابودی پوشش گیاهی، تخریب عرصه های جنگلی، افزایش وقوع سیلاب ها، نابودی دامپروری و کشاورزی و به خطر افتادن امنیت غذایی، خالی شدن روستاها و افزایش مهاجرت و البته گردوغبار از پیامدهای این اتفاق دهشتناک است.
خوزستان، این بار در شمال کشور
عبدالرحیم لطفی، معاون فنی و آبخیزداری اداره کل منابع طبیعی استان گلستان به خبرنگار تسنیم میگوید: « 450 هزار هکتار جنگل در نوار جنوبی استان، مانند کمربندی باریک کشیده شده است که از نظر تولید آب، گردشگری و اقلیمی برای گلستان و ساکنان آن اهمیت بسیاری دارد. در سال های اخیر هرچند تخریب کمی جنگلها کاهش یافت اما به دلیل گردشگری بیضابطه، آتش سوزی ها و شیوع بیماریها و آفات از کیفیت جنگلهای استان کاسته شده است».
شرایط اقلیمی به گونه دچار تغییر شده که همین عرصههای محدود جنگلی از شمال و جنوب تحت تأثیر صحرای قره قوم ترکمنستان و کویر مرکزی ایران قرار میگیرد.
او به تخریب مراتع هم اشاره میکند و میگوید: « در شمال استان بیش از 860 هزار هکتار مرتع وجود دارد که خشکسالی های متوالی به همراه چرای بی رویه دامها سبب کاهش پوشش گیاهی آن شده است. این مسئله شرایط را برای برخی افراد سودجو برای تعرض به مراتع استان و تبدیل آن به اراضی کشاورزی فراهم کرده است».
به گفته لطفی، بررسیها نشان می دهد که 300 هزار هکتار از عرصه های استان در معرض بیابانی شدن شدید قرار داشته و 800 هزار هکتار دیگر نیز استعداد بیابانی شدن را دارد.
او معتقد است « باید اقدامات مداخله جویانه را با شتاب بیشتری در این مناطق اجرایی کرد چون اگر این اراضی به حال خود رها شود و دولت هم اعتباری برای آن نگذارد، بعید نیست که خیلی زود " خوزستان" دیگری در شمال کشور ایجاد شود».
مطالعه محدودههای بیابانی استان
این مقام مسئول به مطالعه محدوده های بیابانی استان هم اشاره می کند و میگوید: « امسال هم 4 محدوده در شهرستانهای مراوهتپه، گنبدکاووس، آق قلا و گمیشان مورد مطالعه قرار میگیرد».
با اینحال کمبود اعتبار و تخصیصهای اندک، فشار بیشتری را به عرصه های طبیعی استان وارد کرده و روند بیابانی شدن را شتاب بخشیده است. سال گذشته که نخستین سالی بود که اعتبارات اجرایی برای مقابله با بیابانزایی به استان اختصاص یافت، سهم گلستان از منابع ملی 5 میلیارد و 200 میلیون تومان بود که حدود 50 درصد آن تخصیص پیدا کرد.
لطفی می گوید: «اتفاقی بدی در بودجه امسال کشور رخ داده و مجلس هم ردیف اعتبارات بیابان را کاهش داده است و به طور قطع از محل ملی، اعتبارات کمتری به گلستان داده خواهد شد. از دیگر سو برای بحث گردوغبار و ریزگردها هم قرار شد مبلغی حدود 150 میلیون دلار از صندوق توسعه ملی برداشت شود اما آنطور که شنیده می شود بنا شده تا این پول به هیچ استانی جزء خوزستان داده نشود. این مسئله شرایط را برای استانی مانند گلستان سخت و سختتر میکند و بیابان ها را هم گسترش میدهد».
مقابله با بیابانزایی مستلزم داشتن برنامههای کوتاه مدت، میان مدت و بلندمدت است، موضوعی که معاون فنی اداره کل منابع طبیعی استان درباره آن میگوید: « حدود 2 سال است که سازمان جنگلها گلستان را به عنوان استانی در معرض خطر بیابانی شدن به رسمیت شناخته و اداره بیابان در منابع طبیعی استان راهاندازی شده است. سال گذشته هم نخستین سالی بود که اعتبارات اجرایی به بیابان های استان اختصاص پیدا کرد برای همین هنوز برآورد درستی از اعتبارات این بخش و تخصیصها صورت نگرفته است. همین مسئله هم سبب شده تا برنامهای برای این بخش تدوین نشود».
نقشهها نشان میدهد، بیابانی شدن حتی عرصههای جنگلی استان مانند حوزه چلچای را به شدت تهدید میکند. آنطور که لطفی میگوید: 20 درصد جنگلهای استان در معرض بیابانی شدن قرار دارد.
خطر وقوع ریزگردهای محلی
کارشناسان بر مدیریت صحیح بر مناطق بیابانی، توسعه پوشش گیاهی این مناطق که عمدتا مراتع استان را شامل می شوند و جلوگیری از فعالیت های تخریبی انسانی تأکید میکنند. آینده استان گلستان و بخش زیادی از ساکنان آن با وجود این بحران بزرگ، مبهم است. کارشناسان عقیده دارند با گسترش بیابان ها، روستاها یکی یکی خالی از سکنه میشوند. گردوغبار به شهرها و روستاها هجوم میآورد و نفس مردم این استان را خواهد گرفت.
وقوع گردوغبار با منشأ محلی در استان گلستان یکی از مخاطرات جدی است که این سالها بیشتر در مورد آن سخن گفته میشود.
نظر عباسعلی قزلسفلو، رئیس پژوهشکده محیط های خشک، این است که « با توجه به وضعیت مناطق شمالی استان و دشت قره قوم که در کشور ترکمنستان قرار دارد و هم چنین مسائلی مانند تغییر اقلیم و بهرهبرداری نادرست از آب اترک و خشک شدن آببندانها و تالابهای منطقه و فقر پوشش گیاهی، باید نگران ایجاد کانونهای ریزگردهای محلی بود. با وضعیت موجود امکان تشدید این پدیده در سالهای آینده به صورت جدی وجود دارد و باید فکر اساسی برای آن اندیشید».
انتهای پیام/ ت