بافت فرهنگی و اقتصادی مشهد با توسعه اطراف حرم ویران شد
مستند «نسیان» به کارگردانی حسن آخوندپور در تلویزیون رونمایی شد و پس از آن نشست کارشناسی برنامه با موضوع توسعه زمین‌های اطراف حرم مطهر رضوی و ایجاد تعارضات فرهنگی برگزار شد.
به گزارش خبرنگار فرهنگی باشگاه خبرنگاران پویا، برنامه به اضافه مستند با پخش و بررسی مستند «نسیان» شب گذشته به روی آنتن شبکه مستند رفت. پس از پخش این مستند، نشست کارشناسی برنامه با حضور مهندس حمید عرفانیان کارشناس معماری و شهرسازی و دکتر جواد خدایی از اساتید این حوزه برگزار شد.
در ابتدای این برنامه، حمید عرفانیان در مورد مستند «نسیان» گفت: این مستند جزو اولین تجربه‌هایی است که در حوزه معماری و شهرسازی از زبان مردم ساخته می‌شود. نکته شاخص این مستند این است که به بیان دغدغه‌های مردمی می‌پردازد که در شهر مشهد زندگی کرده و با مشکلات ناشی از توسعه شهری که به واسطه مدیران ایجاد شده است، درگیر هستند.
جواد خدایی در مورد این مستند گفت: مستند نسیان از این جهت موفق بوده است که برای اولین بار توانسته است یک موضوع کاملا پژوهشی را با استفاده از مدیوم سینما با مردم در میان گذاشته و نظرات آنان را جویا شود. این مستند بدون هیچ واسطه و محدودیتی حرف کارگردان را به مردم انتقال داده است.
حمید عرفانیان در پاسخ به سوالی مبنی بر اجتناب ناپذیر بودن توسعه شهری گفت: باید پاسخ به این سوال را با طرح پرسش دیگری بدهم و آن هم این است که هدف ما از توسعه چیست؟ به زبان ساده، توسعه به معنای ارتقای کیفیت زندگی بشر است. حال باید سوال را این گونه پرسید که توسعه زمین‌های اطراف حرم مطهر رضوی در راستای ارتقای زندگی مردم مشهد بوده است یا خیر؟ علاوه بر این باید این سوال را پاسخ داد که توسعه زمین‌های اطراف حرم، توسعه برای مردم مشهد بوده است یا زائران؟ دقت داشته باشید که فرد زائر مدت زمان کوتاهی در مشهد ساکن است در حالی که فرد مجاور در آن جا زندگی می‌کند. حرم حضرت رضا علیه‌السلام در طی قرون به واسطه مجاورین خود حفظ شده است و تمام زائران در بطن آن افراد قرار می‌گرفتند. قطعا خارج کردن مجاورین از اطراف حرم باعث آسایش زائرین نخواهد شد. ما مجاورین را خارج کرده‌ایم، دست به توسعه شهری زده‌ایم و به جای آن امکانات و بسترهای زائرپذیر ایجاد کرده‌ایم. نتیجه این اعمال این است که مراکز اقامتی و تجاری به علت این که بافت جمعیتی جدیدی که برای آن تعریف شده تطابقی با بستر قبلی ندارد، خالی مانده است و به گفته رئیس اتحادیه هتلداران مشهد، بسیاری از مراکز اقامتی تمایل به فروش مرکز خود دارند. دقت داشته باشید که جنس اقتصادی زائران تغییر کرده است. در گذشته، مراکز فروشی در آن جا وجود داشت که وسایل با قیمت‌های بسیار نازل را می‌فروخت و مخاطبان زیادی داشت اما این روزها، چنین مراکزی کنار رفته است و به جای آن مراکز تجاری گران قیمت ساخته شده است و اجناس لوکس می‌فروشند. در این جا به دلیل این که زائر توانایی خرید چنین وسایلی را ندارد عملا صورت مساله تجاری سازی و کسب درآمد نیز شکست خورده است.
خدایی به توسعه حرم و ارتباط آن با توسعه زمین‌های اطراف آن اشاره کرد و گفت: دقت داشته باشید که توسعه فقط مختص به مشهد و یک منطقه خاص از آن نیست. هم‌چنین باید توجه داشت که توسعه پیرامون حرم هیچ ارتباطی با توسعه خود حرم مطهر ندارد. چیزی که در فیلم نسیان مورد بررسی قرار گرفته است نیز ارتباطی با حرم مطهر ندارد. در حقیقت، صحبت ما به فضای اطراف حرم برمی‌گردد که به ارتقای کیفیت اسکان زائران ارتباط دارد. بر طبق آخرین آماری که منتشر شده است، طبقه اجتماعی زائران، معلوم است و همه ما می‌دانیم که آستان قدس رضوی در سالیان اخیر در یک اقدام ارزشمند، مجموعه «زائر شهر» را تاسیس کرده است. آیا این سوال برایتان پیش نمی‌آید که چرا زائر شهر چسبیده به حرم مطهر نیست و خارج از آن قرار دارد؟ علت این موضوع گران بودن زمین داخل مشهد است. حال می‌خواهم این سوال را بپرسم که چرا خانه‌های قدیمی خراب می‌شود و به جای آن مراکز خریدی ساخته می‌شود که اجناس عرضه شده در آن تناسبی با امر زیارت ندارد؟ بنابراین نوعی تناقض در موضوع توسعه وجود دارد و به همین دلیل است که نارضایتی‌هایی به وجود می‌آید.
عرفانیان در بخش دیگری از صحبت‌های خود در مورد نقش شهرسازان در توسعه شهری مشهد گفت: توسعه، امری گام به گام و فرآیندی است که باید آینده نگری داشته باشد. هر توسعه از 3 جز تشکیل می‌شود؛ اول، هدف توسعه است که دستاوردهای آن را مشخص می‌کند. دوم، استراتژی آن توسعه است و سومی ابزار اجرایی توسعه است. دقت داشته باشید که هر شهر با هدف متفاوتی ایجاد شده است و بر همین اساس است که توسعه در مشهد با توسعه در هر شهر دیگری متفاوت است. برای مثال، بهانه وجودی شهر مشهد، مساله فرهنگی است در حالی که بهانه وجودی شهر تهران، حکومت و سیاست است. بعضا در این 3 جز ایراداتی ایجاد می‌شود که نتیجه آن توسعه اشتباه می‌شود.
جواد خدایی بیان داشت: یکی از سوالاتی که ممکن است ایجاد شود این است که آیا تجربه مشابهی در دنیا شبیه به مساله مشهد وجود دارد؟ برای مثال، چه الگوهایی در مکه و مدینه وجود داشته است. وقتی ما ریشه‌های توسعه کالبدی را بررسی می‌کنیم، متوجه می‌شویم که اکثر طرح‌های توسعه‌ای کپی‌برداری بوده است. البته نمونه‌های مختلف دنیا عمدتا براساس کاربری خاص خود توسعه پیدا کرده‌اند. برای مثال، اگر واتیکان شهری مذهبی است، توسعه آن نیز با درنظر گرفتن همین موضوع بوده است. در ایران نیز چنین است بدین معنی که نوع مواجهه ما با مردم هر شهر، منشا توسعه آن است.
حمید عرفانیان، کارشناس معماری و شهرسازی گفت: متاسفانه با کالایی شدن شهر مشهد و مقوله زیارت مواجه هستیم. زیارت به عنوان یک کالا در حال مطرح شدن است و به همین دلیل است که زائر به مسافر تغییر نام می‌دهد. مهم‌ترین موضوع در شهر مشهد این است که شهروند محوری را فراموش کرده‌ایم و مسافرمحوری را جایگزین نموده‌ایم.
جواد خدایی در مورد راهکارهای توسعه شهری بدون ایجاد تعارضات فرهنگی گفت: راه‌حل ساده است. در ابتدا باید سعی کنیم که تناقضات را از بین ببریم. همیشه گفته می‌شود که مشهد پایتخت معنوی ایران است اما این شهر یکی از شهرهایی است که بیش‌ترین آمار طلاق را دارد و در نزاع نیز آمار خوبی ندارد. در حقیقت، فارغ از مساله ساخت و ساز، تناقض‌هایی وجود دارد که باید برطرف شود. علاوه بر این باید دقت داشت که توسعه شهری ما باید متناسب با بافت تاریخی و فرهنگی مان باشد و از چارچوب خارج نشویم. توسعه‌ای پایدار است که متکی به ظرفیت‌های درونی باشد. مطمئنا برندهای تجاری و کالاهای گران قیمت به آن جا رونق نمی‌دهد چرا که زائر برای خرید فلان کالای لوکس به مشهد نمی‌آید بلکه او به آن‌جا می‌آید که نخود و کشمش بخرد. صدها سال این تلقی از سوغات در مشهد وجود داشته است.
عرفانیان به نامه‌ای که به امضای نمایندگان مجلس رسیده است و به موضوع توسعه شهری مشهد می‌پردازد اشاره کرد و گفت: در پروسه‌ای چهار ساله در مشهد، تلاش کردیم تا به مسئولان بفهمانیم که اشتباهی در توسعه شهری مشهد صورت گرفته است. در همین زمان نامه‌ای تهیه شد که به امضای 80 نفر از علما، شخصیت‌ها و 220 نفر از اعضای مجلس شورای اسلامی رسید. این نامه درخصوص لزوم بازنگری در طرح 360 هکتاری اطراف حرم مطهر رضوی است. آن را به روسای 3 قوه ارسال کردیم. اصل صحبت ما در این نامه، سخنان مقام معظم رهبری در خصوص چگونگی برخورد با مردم و طرح 360 هکتاری در مشهد است که خطاب به مسئولان امر ارسال فرموده بودند. این نامه، تاحدی تاثیرگذار بود و دستور بازنگری در طرح مصوب قبلی داده شد و در نهایت طرح جدیدی مورد تصویب قرار گرفت.
انتهای پیام/
