به گزارش گروه بینالملل خبرگزاری تسنیم، یهودیان بخارایی از جمله قدیمیترین ساکنان یهودی آسیای مرکزی به شمار میروند. این یهودیان عمدتا به زبان تاجیکی و یا جغتایی تکلم کرده و سالهاست در بخارا و مناطقی دیگر از ازبکستان ساکن هستند. پس از جنگ جهانی دوم و با مهاجرت شماری از یهودیان اشکنازی به آسیای مرکزی، جمعیت یهودیان این مناطق افزایش یافت. با این حال پس از فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی، عمده این جمعیت مهاجرت کرده و به روسیه و یا سرزمینهای اشغالی نقل مکان کردند. با این حال همچنان شماری از یهودیان بخارایی سنتی و قدیمی ساکن این مناطق باقی ماندهاند.
پس از فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی و با استقلال ازبکستان، این جمعیت یهودیان توجه رژیم صهیونیستی را نیز به عنوان یک پایگاه نفوذ در آسیای مرکزی به خود جلب نمود. یکی از مهمترین سفارتخانههای رژیم صهیونیستی در منطقه، در تاشکند افتتاح گردید. توسعه مناسبات نیز در پرتو همین رویکرد تداوم یافت. در حال حاضر نیز دو سفیر مقیم رژیم صهیونیستی در منطقه آسیای مرکزی در دو کشور ازبکستان و قزاقستان قرار دارند.
در حال حاضر نیز شمار قابل توجهی از یهودیان بخارایی در رژیم صهیونیستی به سر میبرند. عمده این یهودیان طی دهه 1980 و 1990 میلادی از جمهوریهای آسیای مرکزی به سرزمینهای اشغالی مهاجرت کردهاند. عمده مناسبات میان اسرائیل و جمهوریهای آسیای مرکزی و حتی روسیه نیز به واسطه همین افراد معمولا صورت میگیرد. بر اساس آخرین برآوردها حدود 17 درصد جمعیت رژیم صهیونیستی را متکلمین به زبان روسی از شوروی سابق تشکیل میدهند.
در دوره ریاست جمهوری اسلام کریماف و حساسیتهای امنیتی وی نسبت به تحریک گروههای اسلامگرای افراطی نظیر جنبش اسلامی ازبکستان، حزب التحریر و حتی طالبان، فضایی برای فعال کردن لایههای نفوذ در میان گروههای یهودیان بخارایی وجود نداشت. مرگ کریماف در سال 2016 و روی کار آمدن شوکت میرضیایف که با باز شدن نسبی ازبکستان همراه شد اما فرصت و فضای مناسبی برای فعال کردن این اقلیت یهودی فراهم آمد.
در این راستا، توسعه مناسبات با رژیم صهیونیستی نیز در دستور کار دولت ازبکستان قرار گرفت. رژیم صهیونیستی در شمار نخستین گروه از کشورهایی بود که ازبکستان با آنها لغو روادید اعلام کرد. پس از آن نیز در حوزه کشاورزی و صنایع آبی سرمایهگذاران رژیم صهیونیستی وارد ازبکستان شدند. جالب توجه آنجاست که عمده این سرمایهگذاریها و رویدادهای اقتصادی نیز در منطقه بخارا صورت گرفته است. در سال جاری نیز بزرگترین رویداد اقتصادی مشترک ازبکستان و اسرائیل در ولایت بخارا برگزار شد.
در کنار این موضوع اما شاهد یک جریان نرم در زمینه فعالسازی اقلیت یهودیان بخارایی در ازبکستان از سوی غرب بودهایم. این امر در وهله نخست با گفتمانسازی رسانهای و سپس با هدف هویتیابی، ایجاد لایههای نفوذ، افزایش ارتباطات و در نهایت نفوذ سیاسی و اقتصادی صورت میگیرد. این تحرکات مشخصا در سال 2019 با محوریت چند پروژه عملیاتی شدت گرفت.
در ژانویه 2019 نخستین بار پایگاه رسانهای «فوروارد» با انتشار یک گزارش میدانی از میان یهودیان بخارایی، پروژه هویتیابی یهودیان بخارایی از تمام اقوام و گروههای قومی آسیای مرکزی و روسیه را آغاز میکند. در تیتر این گزارش صریحا عنوان شده که یهودیان بخارایی را نباید «روس» خواند. در ادامه نیز مولفههای هویتی جامعه کوچک یهودیان بخارایی معرفی میشوند.
پس از آن در ماه آوریل بود که «نیویورک تایمز» نیز گزارشی مفصل از وضعیت یهودیان بخارایی در ازبکستان تحت عنوان «در بخارا 10 هزار قبر یهودی، اما 150 یهودی (زنده) وجود دارد» تهیه و منتشر میکند. معرفی جامعه فرهنگی و مذهبی یهودیان بخارایی، کنیسههای یهودیان در ازبکستان، مدارس و آموزشگاههای مختص یهودیان و قبرستان بزرگ یهودیان در بخارا از جمله محورهای این گزارش بود. روند مهاجرت این یهودیان از بخارا و پایان حضور جمعیت اندک آنان در این منطقه، موضوعی بود که نیویورک تایمز به آن میپردازد. بازگشت یهودیان به این منطقه و فعال کردن ظرفیتهای ژئوکالچری این جامعه از جمله اهدافی بود که در این گزارش مفصل پیگیری میشد.
2 ماه پس از آن نیز رادیو آزادی در یک گزارش ویدئویی در چارچوب معرفی جاذبههای توریستی ازبکستان، محلههای یهودیان بخارایی و کنیسههای سنتی و تاریخی آنها را معرفی میکند. این گزارش نیز عینا خط رسانهای گزارش نیویورک تایمز را دنبال میکرد.
در ماه جولای 2019 اما پایگاه تحلیلی اوراسیانت، وابسته به دانشگاه کلمبیا در ایالات متحده آمریکا، پروژه جدیدی را آغاز میکند. این وبسایت با انتشار گزارشی تحت عنوان «ازبکستان: یهودیان بخارایی چه زمانی موزه اختصاصی خود را خواهند داشت؟» به مقوله هویتیابی تاریخی و تثبیت حضور تاریخی و سنتی یهودیان در این منطقه میپردازد. در این گزارش نیز مشخصا به ظرفیتهای گردشگری یهودیان رژیم صهیونیستی (با توجه به لغو روادید با ازبکستان) و فعال کردن ظرفیتهای مذکور اشاره میشود.
در ماه دسامبر نیز روزنامه انگلیسی گاردین به این موضوع ورود میکند. گاردین نیز با انتشار گزارشی تحت عنوان «آخرین یهودیان بخارایی در هراس محو شدن جامعه خود هستند» به این موضوع میپردازد. در این گزارش نیز مجددا ایده حفظ میراث فرهنگی و تاریخی یهودیان در ازبکستان و بخارا به طور ویژه مورد توجه قرار گرفته است.
در مجموع به نظر میرسد کشورهای غربی با احیاء جامعه یهودیان بخارایی در ازبکستان در وهله نخست در صدد افزایش مراودات با رژیم صهیونیستی بوده و در وهله دوم خواهان توسعه مناسبات و ایجاد شبکههای ارتباطی میان یهودیان این منطقه و در نهایت شکلدهی به یک شبکه پیچیده نفوذ در ازبکستان هستند. شبکهای که در بلندمدت بتواند در قلب آسیای مرکزی کنشهای تاثیرگذاری را صورت دهد.
انتهای پیام/