به گزارش خبرنگار اقتصادی خبرگزاری تسنیم،کوهها برجهای آبی طبیعت هستند. چه اینکه هوا و بخارهایی که در اطرف کره زمین در چرخش هستند، توسط کوهها رهگیری شده و به سمت آسمان هدایت میشود؛ پس از آنکه این بخارها، به ابرهای متراکم تبدیل شد بهصورت باران و برف بر زمین میبارد. کوهها معمولاً نزولات آسمانی را به صورتهای مختلف مثل برف و یخ در خود ذخیره کرده و در دورههای گرمتر آزاد میکنند.
جای تعجب نیست که در مناطق نیمهخشک و خشک، بیش از 70 تا 90 درصد از جریان رودخانهها از مبدأ کوهستان بهوجود میآید و در مناطق معتدل 30 تا 60 درصد آب شیرین از نواحی مرتفع فراهم میشود. طبق بررسیهای به عمل آمده در حوزۀ آبخیز راین در اروپا، کوههای آلپ سرمنشأ 31 درصد (در تابستان بیش از 50 درصد) از جریانهای سالانۀ رودخانهها را به خود اختصاص دادهاند. در واقع میتوان گفت، سرشاخه و سرمنشأ جریانات آب تمامی رودخانههای اصلی جهان، کوهها هستند.
آبخیزداری کوهستان، از دو جنبۀ مهم و اساسی بسیار حائز اهمیت است و باید در تصمیمگیریها و سیاستها مورد توجه جدی واقع شوند:
- تأمین آب شیرین
کوهستان، یکی از منابع اصلی تأمین آب شیرین به شمار میرود که از این آب میتوان در مصارف مختلف شرب، کشاورزی، شیلات و غیره استفاده کرد. امروزه 12 درصد ماهیانی که صید و مصرف میشود، حدود 20 درصد از تولید برق، حدود 40 درصد از تولید محصولات غذایی در دنیا وابسته به آب شیرین است.
حدود بیش از یک میلیارد نفر در سراسر جهان از دسترسی به منابع آب شیرین و سالم بیبهرهاند. همچنین در دنیا کشورهای زیادی هستند که به دلیل کمبود آب شیرین، توانایی تولید موادغذایی و ایجاد یک اقتصاد پایدار را از دست دادهاند و این امر پیامدهای جدی برای امنیت غذایی اینگونه کشورها را به دنبال داشته است.
با انجام عملیات آبخیزداری در مناطق کوهستانی بهویژه در مناطق جنگلی مرتفع، میتوان آب ساکنان شهرها و روستاهای نزدیک به ارتفاعات را از کوهستان با هزینههای بسیار اندک تأمین کرد و ساکنان این مناطق را از این نعمت خدادادی بهرهمند ساخت. این در حالی است که متأسفانه مشاهده میشود در کشورمان ساکنان مناطقی که خود سرچشمه و منبع آب هستند، از این نعمت خدادادی بینصیب هستند یا اینکه آب اینگونه مناطق با صرف هزینههای گزاف تأمین میشود.
- جلوگیری از وقوع سیل
نقاط کوهستانی بستر نخستین مراحل تشکیل سیلاب و سرمنشأ بسیاری از خسارتهای سهمگین هستند؛ بر خلاف تصورها، کوهستان به علت تماس دائمی با نزولات آسمانی مثل برف و باران، دارای اکوسیستم شکننده و ناپایداری است و خاک اینگونه مناطق به دلیل ارتفاع آهستهتر و کندتر از سایر مناطق شکل میگیرد، و خاک به وجود آمده نیز اغلب جوان، کمعمق، دارای چسبندگی ضعیف و مستعد فرسایش است. از این رو چنانچه در این گونه مناطق عملیات آبخیزداری انجام نشود، باکمترین میزان بارش، علاوه بر اینکه سبب وقوع سیل شده، حجم عظیمی از سیلاب همراه با گل و لای، به شهرها و مناطق مسکونی جریان خواهد یافت که بعضاً خسارتهای شدید مالی و جانی را به دنبال خواهد داشت.
آنچه مزید علت بر وقوع سیل از مناطق کوهستانی میشود، فعالیتهای انسانی است که تعادل اکوسیستمهای کوهستان را بر هم میزند؛ فعالیتهایی مثل تخریب و نابودی جنگلها بهخصوص در مناطق مرتفع، ساخت جادهها در کوهستان و جنگلهای مرتفع، کشاورزی ناپایدار، شخم زدن نامناسب اراضی شیبدار، ساخت مناطق تفرجگاهی مثل ویلاها و غیره در مناطق کوهستانی باعث میشود اکوسیستم کوهستان دچار اختلال شده و این امر منجر به وقوع حوادث طبیعی بهخصوص سیل و زمین لغزشها شود.
این در حالی است که اکوسیستم سالم کوهستان علاوه بر جلوگیری از وقوع سیل میتواند به جلوگیری از فرسایش خاک، کاهش رسوبگذاری در مخازن سدها، کاهش خطرات آلودگی آب و غیره کمک شایانی داشته باشد و طبیعت و محیط زیستی سالم را برای کسانی که در مناطق پایین دست زندگی میکنند به ارمغان بیاورد.
آبخیزداری کوهستان از یک جنبۀ دیگر نیز بسیار حائز اهمیت است؛ این جنبه آن است که جمعیت کوهستان در کشورهای مختلف دنیا بهویژه در کشورهای در حال توسعه از فقیرترین و محرومترین افراد هستند، به علت عدم آگاهی و درک صحیح از اصول حفاظت طبیعت و محیط زیست، مجبورند برای امرار معاش خود به شیوههای غیر استاندارد و مخرب طبیعت و محیط زیست روی بیاورند، که این مسئله میتواند منجر به وقوع بلاهای طبیعی مثل سیل شود یا اینکه آن را بهطور فزایندهای تقویت کند.
این در حالی است که چنانچه اصول آبخیزداری رعایت شود، مناطق کوهستانی استعداد و ظرفیتهای بسیار زیادی برای رونق کسب و کار، بهبود معیشت ساکنان و جوامع محلی را داراست، از جمله این استعدادها و ظرفیتها میتوان به ایجاد باغهای دیم در اینگونه اراضی اشاره کرد. در این صورت است که نهتنها از وقوع سیل و فرسایش خاک جلوگیری به عمل خواهد آمد بلکه باعث رونق اقتصادی مناطق کوهستانی و بهبود معیشت ساکنان این مناطق به روشی پایدار خواهد شد و از مهاجرت آنها به شهر و حاشیهنشینی جلوگیری به عمل خواهد آمد.
بنابراین میتوان گفت آب برای زندگی انسان ضروری و حیاتی است و آب منبع حیات و زندگی است «و جعلنا من الماء کل شیء حیّ» و برای تأمین آب سالم و شیرین، ضروری است اکوسیستم کوهستان سالم و از هرگونه تخریب مصون بماند و لازمۀ این امر آبخیزداری در این مناطق است. بدین سبب مراقبت از کوهستانها و آبخیزداری کوهستان میتواند ما را به استفاده پایدار از این نعمت الهی و خدادادی امیدوار سازد.
انتهای پیام/