از خوندل تبریزی تا خوشدل تهرانی؛ نوای نینوا در چند کتاب خواندنی

به گزارش خبرنگار فرهنگی خبرگزاری تسنیم، هنر متعالی همواره در طول تاریخ رسانه‌ای برای انتقال مفاهیم و اندیشه‌های ناب معرفتی است و در میان تمام هنرها، شعر در جامعه ایرانی همواره بزگترین رسالت را در این زمینه بر دوش داشته است. گواه آن هم می‌تواند ابیاتی باشد که واقعه‌ای را در دل تاریخ زنده نگاه می‌دارند و با ترسیم حقیقت، جبهه‌ حق و باطل را مشخص می‌کنند. شاعرانی که اینگونه شعر را باور کرده‌اند، همواره می‌کوشند از قریحه‌ خود در حساس‌ترین مواقع به بهترین نحو بهره ببرند و آثاری خلق کنند که بجا و تأثیرگذار باشد. نمونه‌ای از این دست از شاعران در خیل کاروان شعر و ادب این سرزمین کم نبوده و نیستند؛ شاعرانی که صداقت و حقیقت را به ثمن بخس معاوضه نکردند. 

پس از انقلاب اسلامی نیز کم نبودند شاعرانی که با چنین هدفی در میدان حاضر شدند و با هنرشان از دین و میهن خود دفاع کردند. در خیل شاعران انقلاب اسلامی، بخش قابل توجهی از روشنگری بر عهده شاعران آیینی بوده که با الهام از مکتب حسینی، در راه احیای دین گام برداشته‌اند. ماه محرم و برافراشته شدن پرچم عزای اباعبدالله الحسین(ع) آن هم در شرایطی که ویروس کرونا مجال نمی‌دهد تا عزاداران همانند سال‌های گذشته از هیئات بهره ببرند، فرصت مغتنمی است برای مطالعه بخشی از این آثار که طی سال‌های اخیر به زیور طبع آراسته شده‌اند. به همین مناسبت در ادامه نگاهی انداخته‌ایم به تعدادی از آثاری که عرض اردات شاعر است به محضر حضرت سیدالشهدا(ع).

ای ساقی لب‌تشنگان ...

مجموعه «مراثی خوشدل»، شامل نوحه‌ها و مراثی منتشر نشده از شادروان علی‌اکبر صلح‌خواه معروف به خوشدل تهرانی از جمله آثار خواندنی در این ایام است. این اثر که از سوی دفتر هنر و ادبیات هلال منتشر شده، به کوشش مهدی آصفی تدوین شده است.

این اثر ابتدا بر تاریخ نوحه‌سرایی مشهورترین شاعر نوحه‌سرای معصر در قالب یک جلد کتاب مروری دارد. سپس مخاطب می‌تواند با مطالعه اشعار این کتاب، به معرفت و ادب یکی از پیشکسوتان این حوزه دست یابد. یکی از نکات جالب توجه در این کتاب، آشنایی با شاعر بسیاری از مراثی ماندگاری است که سال‌هاست در هیئات خوانده می‌شود و بر زبان عاشقان حسین(ع) جاری است.

از جمله ویژگی‌های شعر خوشدل توجه به ابعاد مختلف در مسئله عاشورا است؛ او هم بر عاطفه، هم بر شور و حماسه واقعه کربلا و هم بر جنبه معرفت‌افزایی آن اشاره دارد. یکی از سروده‌های معروف و ماندگار خوشدل به این شرح است:

ای ساقـی لب تشنگان، ای جـان جانانم
سقای طفلانم
داغت شکسته پشت من، ای راحت جانم
سقای طفلانم

من بـی‌برادر چـون کنم بـا این سپـاه دون
در دامـن هامـون
بینـم تـو را در ابــر خـون، ای مـاه تابـانم
سقای طفلانم

خواهـم بـرم در خیمه‌گه، ای گل تن پاکت
پیکـر صدچـاکت
ممکـن نبـاشد «یا اخا» محـزون و نـالانم
سقای طفلانم

برخیـز و ای جــان بـرادر کـن علمـداری
بنما مـرا یـاری
بی تـو غـریب و بی‌معیـن در این بیابـانم
سقای طفـلانم

***

نوایی از مراثی آذربایجان

ادبیات مرثیه و نوحه‌سرایی در دیار آذربایجان، از قدمتی دیرین برخوردار است؛ تأملی کوتاه بر آثار به یادگار مانده از شاعران مرثیه پرداز، نشان می‌دهد که شاهکارهای بی‌نظیری در این وادی آفریده شده است. دیوان «خوندل»، اثر حیدر شبگرد تبریزی(معروف به خوندل تبریزی)، از جمله آثار ماندگار در این زمینه است. خوندل تبریزی از شاعران آیینی نام‌آشنای دیار تبریز است که در طول حیات ادبی خود، جز زبان به مدح و مرثیه ائمه(ع)، در موضوع دیگری شعر نسرود.

دیوان او که در سال 91 از سوی انتشارات ندای شمس منتشر شده، دربردارنده سروده‌هایی به زبان آذری است که در آن شاعر ارادت خود را به ائمه(ع) اظهار داشته است. بخش قابل توجهی از اشعار دیوان خوندل به شعرهای عاشورایی او اختصاص دارد؛ هرچند برخی معتقدند که شعر معروف او برای حضرت زهرا(س) حال و هوای ویژه‌ای دارد:

واحسرتا آیریدی اجل یاری یاریدن
زهرانی آلدی حقی گئدن شهریاریدن...

مرحوم خوندل تبریزی از شاعران استاد دیده بود که از نوجوانی به شعر پرداخت. مطالعه و تأمل بر آثار ادبی در کنار مطالعه منابع تفسیر و علوم قرآنی از جمله موضوعاتی است که بر زبان و شعر شاعر تأثیر گذاشته است. او در مصاحبه‌ای پیش‌تر گفته بود که از میان تمامی آثار ادبی، «غزلیات سعدی» بیشترین تأثیر را بر زبان شعر او گذاشته است.

مراثی یک شاعر شاعر برای «یک ماه خون گرفته»

غلامرضا سازگار از پیشکسوتان شعر آئینی است که در اشعارش «میثم» تخلص می‌کند. برخی از شعرهای او در زمره‌ ماناترین آثار آیینی قرار می‌گیرند. اندیشه‌ متعالی و حرف‌های روشنگرانه در شعر به همراه سلامت کلام و صحیح و مستند بودن وقایع در بیان مدح و مراثی اهل بیت(ع) نکته‌ بسیار مهمی است که غلامرضا سازگار همیشه به آنها توجه دارد و در اشعارش کمتر می‌توان به ایرادات محتوایی برخورد. سازگار شاعری استاد دیده و مداحی پای منبر پرورش یافته است و این امر ساختار ذهنی او را بسیار سالم بار آورده است.

مجموعه «یک ماه خون گرفته» شامل مراثی و سروده‌های او در رابطه با مناسبت‌های مختلف ماه‌های محرم و صفر است که هر ساله یک جلد از آن از سوی دفتر هنر و ادبیات هلال منتشر و در دسترس علاقه‌مندان به شعر قرار می‌گیرد. همچنین مجموعه کارهای او نیز در اثری دیگر با عنوان «نخل میثم» منتشر شده است.

انتشار مجموعه سروده‌های او در کنار اجرای برخی از این اشعار با کمک زهیر سازگار، فرزند غلامرضا سازگار، به علاقه‌مندان به مداحی و شعر آیینی کمک می‌کند تا با سبک اشعار نیز آشنا شوند. انتشارات دفتر هنر و ادبیات هلال امسال همزمان با آغاز ماه محرم، چهاردهمین جلد از مجموعه «یک ماه خون گرفته» را در دسترس علاقه‌مندان قرار داده است.

72 بیت عاشقانه برای کربلا

احمد بابایی، از جمله شاعران آیینی مطرح در سال‌های اخیر است که تاکنون مجموعه‌های مختلف شعری از او منتشر شده است. کتاب «بی‌هوا» که برای اولین‌بار در سال 94 از سوی نشر آرام دل منتشر شده، به صورت اختصاصی به ماجرای عاشورا می‌پردازد. شاعر در این اثر که یک ترکیب‌بند عاشورایی در 72 بیت است، به شرح وقایع عاشورا و آنچه بر اهل بیت امام(ع) رفته می‌پردازد.

«زلالود» نیز عنوان دیگری از این شاعر است که اگرچه در موضوعات مختلف شعر آیینی سروده شده، اما بخش قابل توجهی از آن به موضوع عاشورا و شخصیت‌های حاضر در این واقعه اختصاص دارد. این اثر از سوی انتشارات جمهوری در دسترس علاقه‌مندان به شعر آیینی امروز قرار داده شده است.

کاری متفاوت در «سلام بر عاشورا»

اما یکی از پر سر و صداترین آثار عاشورایی در سال‌های اخیر، مجموعه رباعیات رضا اسماعیلی است که از سوی انتشارات اطلاعات به چاپ رسید. این اثر نگرشی جدید به واقعه عاشورا دارد.

«سلام بر عاشورا» شامل 162 رباعی شاعر است که از دو بخش تشکیل شده است. بخش اول این کتاب شامل تقریظ‌‌‌هایی است که شاعران و محققان نام آشنا اختصاص دارد و بخش دوم نیز رباعی‌ها را ارائه کرده است. شاعر در این رباعی‌ها به‌دنبال تبیین فلسفه قیام حسینی با استناد به احادیث، روایات و مقاتل موثق و مستند دینی است.

محمدعلی مجاهدی، از شاعران پیشکسوت آیینی، در مراسم رونمایی این کتاب گفته بود: اسماعیلی در این اثر کاری کرده است کارستان. امیدوارم شعرای دیگر در سرایش شعر عاشورایی به ایشان اقتدا کنند و از این پس مجموعه شعرهایی از آنها شاهد باشیم که به ابعاد ارزشی، حماسی و معرفتی عاشورا بیشتر بپردازد.

انتهای پیام/