به گزارش خبرنگار فرهنگی خبرگزاری تسنیم، معمولاً با وقوع حوادث طبیعی همچون سیل و زلزله محور تحلیلهای نخبگان ما در رسانهها مبتنی بر مباحث علوم طبیعی است و کمتر میبینیم از منظر الهیاتی به این رویدادها نگریسته شود؛ در حالی که در نگاه ادیان، حوادث طبیعی از حکمتهای نهفتهی نظام خلقتاند که خداوند در قرآن از آنها با عنوان «آیات» یا «نشانهها»یی یاد میکند که باید نسبت به آنها نگاهی عبرتآموز داشت. ما در کتب مقدس و تاریخ ملل، اقوامی را میبینیم که بر اثر رواج گناهان در جامعه مبتلا به بلایای آسمانی و زمینی شدند، همچون قوم لوط نبی علیهالسلام که رفتار شنیعشان زمینهی زلزلهای ویرانگر را برای آنها فراهم آورد؛ به همین دلیل در منابع روایی ما رابطهی مستقیمی بین افزایش برخی گناهان در جامعه با وقوع زلزله برقرار شده است.
این سنتهای خداوند برای بیداری ملتها و نیز هشدارباشی است نسبت به بلا یا عذابی عظیمتر که بناست در آخرالزمان و به شکل خاصتری گریبانگیر ملتها شود. به این جهت است که خواندن «نماز آیات» یکی از واجبات شرعی دین ما در هنگام وقوع حوادثی مثل زلزله شمرده میشوند تا انسانها را همواره متنبّه کند که با نگاه نشانهشناسانه و عبرتآموز رویدادهای سخت طبیعی را بررسی کنند. حقیقت هم غیر از این نیست، همچنان که اگر به درون خود رجوع کنیم و مقداری درباره چنین رویدادهایی تأمل داشته باشیم، نمیتوانیم صرفاً برداشتهای مادی داشته باشیم. هر یک از ما تجربهای هرچند اندک از زلزله داشتهایم؛ اولین حسی که در هنگام رویدادهای طبیعی به انسان دست میدهد، حس تضرع و انابه و توجه بهسوی قدرت بیمنتهای خداوند است. این نکته را یادآور باشیم که طبق آموزههای قرآن، حوادث طبیعی برای فاسقان و ظالمان و گناهکاران مایهی عذاب و برای اهل ایمان و مسلمانان سبب نعمت و رحمت است. این واقعیت را میتوان با مروری بر سوره دخان 1 و مقایسهی آن با آیاتی از سوره احزاب 2 دریافت.
با این مقدمه، میتوان حداقل چهار نتیجه را از بلایای طبیعی دریافت کرد:
اول اینکه تحلیلمان از رویدادهای اجتماعی باید خدامحورانه باشد
دوم اینکه نسبت به وقایع، نگاه آیاتی و نشانهشناسانه داشته باشیم
سوم اینکه نگاه ما به رویدادهای اجتماعی نباید ماتریالیستی و مادیگرایانه باشد
چهارم اینکه اندیشمندان دینی، فرهنگ «نگاه آیاتی» را در جامعه پررنگ کنند
همان طور که گفتیم، تمام این نتایج مستند بر حقایق کتب آسمانی، تجربههای تاریخی و نیز ندای فطری انسانهاست؛ لذا اگر تحلیلهای ما غیر از مسیر فهم حکمتهای الهی باشد، در ظاهر مسلمانیم اما در تحلیلها و اندیشه، تفاوتی با مادیگرایان و طبیعتگرایان نداریم.
اما در ادامه به برخی حکمتهایی که در قرآن و احادیث عترت از آنها بهعنوان فلسفهی بلایا یاد شده است، اشاره میکنیم:
1. یکی از نعمتهای خداوند
هرچند ورای وقایع طبیعی و کلاً ابتلائات، درد و رنج نهفته است، اما با نگاهی عاقلانه و آیندهگرایانه در مییابیم که تمام آنها نعمت محسوب میشوند. از این منظر است که امام صادق علیهالسلام در روایتی میفرماید: «اگر مومن پاداشی را که برای مصیبتها خداوند برایش در نظر گرفته بداند، هر آینه آرزو میکند که او را با قیچی تکه تکه کنند.» (اصول کافی، ج3، ص354) در ادامه بحث، بیشتر در این مورد توضیح داده میشود.
2. احساس نیاز به خدا در حوادث طبیعی
در آیه51 سوره فصلت میخوانیم «وَ إِذا أَنْعَمْنا عَلَى الْإِنْسانِ أَعْرَضَ وَ نَأى بِجانِبِهِ وَ إِذا مَسَّهُ الشَّرُّ فَذُو دُعاءٍ عَریضٍ»؛ یعنی و چون انسان را نعمت بخشیم، روى برتابد و خود را کنار کشد، و چون آسیبى به وی رسد، دست به دعاى فراوان بردارد.
3. انقطاع از غیر خدا و نزدیکترین حالت به خداوند
خداوند در آیه 22 سوره یونس میفرماید: «هُوَ الَّذی یُسَیِّرُکُمْ فِی الْبَرِّ وَ الْبَحْرِ حَتَّى إِذا کُنْتُمْ فِی الْفُلْکِ وَ جَرَیْنَ بِهِمْ بِریحٍ طَیِّبَةٍ وَ فَرِحُوا بِها جاءَتْها ریحٌ عاصِفٌ وَ جاءَهُمُ الْمَوْجُ مِنْ کُلِّ مَکانٍ وَ ظَنُّوا أَنَّهُمْ أُحیطَ بِهِمْ دَعَوُا اللَّهَ مُخْلِصینَ لَهُ الدِّینَ لَئِنْ أَنْجَیْتَنا مِنْ هذِهِ لَنَکُونَنَّ مِنَ الشَّاکِرین» یعنی «او کسى است که شما را در خشکى و دریا مىگرداند، تا وقتى که در کشتیها باشید و آنها با بادى خوش، آنان را ببرند و ایشان نسبت به آن شاد شوند [به ناگاه] بادى سخت بر آنها وَزَد و موج از هر طرف بر ایشان تازد و یقین کنند که در محاصره افتادهاند؛ در آن حال خدا را پاکدلانه مىخوانند که: «اگر ما را از این [ورطه] برهانى، قطعاً از شاکران خواهیم شد.» پس نزدیکترین حالت به خدا زمانی است که از همه قطع امید کردیم و فقط و فقط به او نظر داریم.
4. تضرع و خاکساری نسبت به عظمت خدا
خداوند در آیه42 سوره انعام، حکمت سختی دادن به امتهای پیشین را تضرع معرفی کرده، میفرماید «وَ لَقَدْ أَرْسَلْنا إِلى أُمَمٍ مِنْ قَبْلِکَ فَأَخَذْناهُمْ بِالْبَأْساءِ وَ الضَّرَّاءِ لَعَلَّهُمْ یَتَضَرَّعُونَ»؛ یعنی و به یقین، ما به سوى امّتهایى که پیش از تو بودند [پیامبرانى] فرستادیم ، و آنان را به تنگى معیشت و بیمارى دچار ساختیم، تا به زارى و خاکسارى درآیند.
5. ابتلا و رشد مؤمنین
الف) در آیه11 سوره احزاب خداوند به صراحت صحنههای سخت زندگی را به زلزله تشبیه کرده که حکمت آن برای ابتلای مؤمنین است. در این آیه میخوانیم «هُنالِکَ ابْتُلِی الْمُؤْمِنُونَ وَ زُلْزِلُوا زِلْزالاً شَدیدًا؛ آنجا [بود که] مؤمنان در آزمایش قرار گرفتند و سخت تکان خوردند.» منظور خداوند از «زلزله» در این آیهT یک حالت درونی سخت است که افراد در برخی صحنههای زندگی دچارش میشوند که یکی از مصادیق آن زلزله یا سیل است.
ب) همچنین خداوند در آیهی 155 سوره بقره میفرماید: «وَ لَنَبْلُوَنَّکُمْ بِشَیْءٍ مِنَ الْخَوْفِ وَ الْجُوعِ وَ نَقْصٍ مِنَ الْأَمْوالِ وَ الْأَنْفُسِ وَ الثَّمَراتِ وَ بَشِّرِ الصَّابِرین» یعنی «و قطعاً شما را به چیزى از [قبیلِ] ترس و گرسنگى، و کاهشى در اموال و جانها و محصولات مىآزماییم». بنابراین در این ابتلائات باید صبر کرد و خداوند میخواهد افرادی را وارد آزمون صبر کند.»
یادداشت: سعید شیری
`پاورقی:
1. در آیات 9 تا 13 سوره دخان، خداوند بلایی آسمانی به نام «دخان مبین» را برای شکاکان در دین و بازی گرفتن دین و آخرت در نظر میگیرد و از آن با عنوان عذاب الیم یاد میکند: «لا إِلهَ إِلاَّ هُوَ یُحْیی وَ یُمیتُ رَبُّکُمْ وَ رَبُّ آبائِکُمُ الْأَوَّلینَ» (8) «بَلْ هُمْ فی شَکٍّ یَلْعَبُونَ» (9) «فَارْتَقِبْ یَوْمَ تَأْتِی السَّماءُ بِدُخانٍ مُبینٍ» (10) «یَغْشَى النَّاسَ هذا عَذابٌ أَلیمٌ» (11) «رَبَّنَا اکْشِفْ عَنَّا الْعَذابَ إِنَّا مُؤْمِنُونَ» (12) «أَنَّى لَهُمُ الذِّکْرى وَ قَدْ جاءَهُمْ رَسُولٌ مُبینٌ»(13) خدایى جز او نیست؛ او زندگى مىبخشد و مىمیراند؛ پروردگار شما و پروردگار پدران شماست. اما نه، آنها مشغول شبهه و بازیاند. پس در انتظار روزى باش که آسمان دودى نمایان برمىآورد؛ که مردم را فرو مىگیرد؛ این است عذاب پردرد؛ [مىگویند:] «پروردگارا، این عذاب را از ما دفع کن که ما ایمان داریم»؛ آنان را کجا [جاى] پند[گرفتن] باشد، و حال آنکه به یقین براى آنان پیامبرى روشنگر آمده است.
2. خداوند در آیهی 11 سوره احزاب حکمت سختیهای زندگی که از آن با مفهوم زلزله یاد میکند، ابتلای مؤمنان معرفی میکند: «هُنالِکَ ابْتُلِیَ الْمُؤْمِنُونَ وَ زُلْزِلُوا زِلْزالاً شَدیدا»؛ آنجا [بود که] مؤمنان در آزمایش قرار گرفتند و سخت تکان خوردند.
انتهایپیام/