به گزارش خبرگزاری تسنیم، محمدمهدی سیدناصری پژوهشگر حقوق کودکان؛
ادبیات کودک نهتنها وسیلهای برای سرگرمی و آموزش زبان، بلکه ابزاری مؤثر برای انتقال ارزشهای اجتماعی و فرهنگی است. از طریق داستانها، افسانهها و شعرهای کودکانه، اصول اخلاقی، باورهای اجتماعی و مفاهیم حقوق بشری به نسلهای آینده منتقل میشود. ادبیات کودک به مجموعهای از متون نوشتاری، شفاهی و تصویری گفته میشود که برای گروه سنی کودکان خلق شده و هدف آن آموزش، سرگرمی و رشد فکری آنان است. این ادبیات شامل داستان، شعر، نمایشنامه، و کتابهای تصویری میشود که نقش مهمی در شکلدهی به افکار و ارزشهای کودکان ایفا میکند.
ارزشهای فرهنگی شامل باورها، هنجارها و سنتهایی است که هویت یک جامعه را تعریف میکند. ادبیات کودک میتواند با روایت داستانهایی که بر اساس فرهنگ بومی نوشته شدهاند، کودکان را با میراث فرهنگی خود آشنا کند و به تداوم آن کمک کند.
حقوق بشر شامل مفاهیمی همچون حق بر آموزش، برابری، آزادی بیان و احترام به تفاوتهای فرهنگی است. کتابهای کودک میتوانند این مفاهیم را از طریق داستانها و شخصیتهای الهامبخش به کودکان آموزش دهند.
ادبیات کودک با بازتاب فرهنگ بومی، به کودکان کمک میکند تا احساس تعلق به جامعه خود داشته باشند.افسانهها، داستانهای عامیانه و متون بومی، هویت فرهنگی را در کودکان تقویت کرده و آنها را با گذشته و میراث فرهنگی خود آشنا میکنند. برای مثال، در ایران، داستانهایی مانند «شاهنامه» و قصههای کهن نظیر «موش و گربه» تأثیر بسزایی در انتقال فرهنگ ایرانی داشتهاند.
ادبیات کودک میتواند درونیسازی حقوق بشر را تسهیل کند. داستانهایی که بر برابری، عدالت، دوستی و احترام به تفاوتها تأکید دارند، به کودکان کمک میکنند تا مفاهیم حقوق بشری را درک کرده و در زندگی خود به کار گیرند. برای مثال، کتاب «ما همه آدم هستیم» اثر پیتر اسپایر، با استفاده از تصاویر متنوع، به کودکان تفاوتهای فرهنگی را نشان داده و بر ارزش برابری انسانها تأکید میکند.
داستانهای کودکانه با به تصویر کشیدن موقعیتهایی که در آنها شخصیتها با چالشهای اخلاقی مواجه میشوند، به کودکان میآموزند که چگونه با دیگران همدلی کنند. به عنوان نمونه، کتاب «قصههای مهربانی» که مجموعهای از داستانهای کوتاه درباره همدلی و کمک به دیگران است، نقش مهمی در آموزش ارزشهای انسانی دارد.
ادبیات کودک میتواند در کاهش کلیشههای جنسیتی، قومی و طبقاتی نقش مؤثری ایفا کند. بهعنوان مثال، کتاب «شاهزادهای که نجات داد» داستان دختری شجاع را روایت میکند که برخلاف کلیشههای رایج، خود یک قهرمان است. این نوع داستانها به کودکان یاد میدهند که هویت و تواناییهایشان نباید تحت تأثیر کلیشههای اجتماعی قرار گیرد.
برای این که کتابهای کودک بتوانند به درستی ارزشهای فرهنگی و حقوق بشری را منتقل نمایند، باید دارای ویژگیهای زیر باشند:
1ـ روایت غنی و جذاب؛ داستان باید به گونهای باشد که کودکان را جذب کرده و پیام آن به شکل غیرمستقیم منتقل شود.
2 ـ بازنمایی تنوع فرهنگی؛ کتابهایی که شخصیتهای متنوع از فرهنگهای مختلف را نشان میدهند، به کودکان درک بهتری از حقوق بشر میدهند.
3 ـ آموزش غیرمستقیم ارزشهای انسانی؛ کتابهایی که به جای آموزش مستقیم، مفاهیم اخلاقی و اجتماعی را از طریق داستانهای جذاب ارائه میدهند، تأثیر عمیقتری دارند.
4 ـ دوری از کلیشههای فرهنگی و جنسیتی؛ داستانها باید به گونهای باشند که کلیشههای ناعادلانه را تقویت نکنند.
ادبیات کودک بهعنوان یکی از ابزارهای مهم آموزشی و فرهنگی، نقشی بیبدیل در انتقال ارزشهای فرهنگی و حقوق بشری دارد. یافتههای این پژوهش نشان میدهد که از طریق داستانها، شعرها و کتابهای تصویری، میتوان مفاهیمی همچون هویت فرهنگی، عدالت، همدلی، برابری، حقوق فردی و اجتماعی را به کودکان آموزش داد. این مفاهیم، که در اسناد بینالمللی همچون کنوانسیون حقوق کودک سازمان ملل متحد نیز مورد تأکید قرار گرفتهاند، بهگونهای درونیسازی میشوند که فرد در طول زندگی خود، آنها را بهعنوان اصول اساسی رفتاری به کار گیرد.
مطالعات در حوزه روانشناسی رشد و تعلیم و تربیت نشان میدهند که مفاهیم اخلاقی و حقوقی زمانی بیشترین تأثیر را دارند که از طریق داستانهای معنادار و ملموس به کودکان منتقل شوند. بههمین دلیل، انتخاب کتابهای باکیفیت که ارزشهای فرهنگی و حقوق بشری را به شیوهای غیرمستقیم و جذاب ارائه میکنند، اهمیتی دوچندان دارد. این کتابها نهتنها به تقویت هویت فرهنگی کودکان کمک میکنند، بلکه آنها را برای زندگی در جامعهای متنوع و جهانیشده آماده میسازند.
از سوی دیگر، توجه به محتوای کتابهای کودک از منظر مقابله با کلیشههای جنسیتی، طبقاتی و قومی ضروری است. داستانهایی که تصاویری کلیشهای از نقشهای اجتماعی ارائه میدهند، میتوانند مانعی در برابر برابری و عدالت اجتماعی باشند. در مقابل، کتابهایی که با زبانی ساده اما عمیق، برابری، تنوع فرهنگی و احترام به حقوق دیگران را نشان میدهند، نقش مؤثری در تربیت شهروندانی آگاه، مسئول و مشارکتجو دارند.
بنابراین، لازم است سیاستگذاران آموزشی، نویسندگان، تصویرگران و ناشران به مسئولیت اجتماعی خود در قبال تولید محتوای ادبیات کودک توجه ویژهای داشته باشند. همچنین، والدین و مربیان میبایست با انتخاب آگاهانه کتابها، بستری مناسب برای درک و درونیسازی ارزشهای فرهنگی و حقوق بشری در ذهن کودکان فراهم آورند. در نهایت، پژوهشهای بیشتر در این حوزه میتوانند به تدوین معیارهای علمی برای تولید و ارزیابی کتابهای کودک از منظر حقوق بشر و فرهنگ بومی کمک کنند.
انتهای پیام/