به گزارش خبرنگار فرهنگی خبرگزاری تسنیم، کشور هند به عنوان یکی از تمدنهای ریشهدار و چند لایه جهان، میزبان حضور چشمگیر زبان فارسی بوده است. این زبان نه تنها توانسته با فرهنگ و زبانهای بومی هند درآمیزد و وارد زندگی روزمره مردم این مناطق شود، بلکه توانسته به مدت 800 سال زبان رسمی و اداری این منطقه باشد. دوران گورکانیان در هند را میتوان دوران طلایی زبان فارسی در این سرزمین دانست. با این حال، نفوذ این زبان در شبهقاره محدود به این برهه تاریخی نشده و پیش از آن نیز به دلیل روابط تجاری و اقتصادی و سیاسی، تعاملاتی میان فارسیزبانان با مردم این منطقه صورت گرفته است.
حیات هزاران نسخه خطی و اسناد ارزشمند فارسی، ثمره قرنها همزیستی و حضور قدرتمند این زبان در شبهقاره است. هند، گنجینهای عظیم از نسخ خطی فارسی را در خود جای داده است که در کتابخانههای دولتی، دانشگاهی، خصوصی، و مجموعههای شخصی پراکنده است. این نسخ خطی، نه تنها از نظر ادبی، تاریخی و علمی ارزش فراوان دارند، بلکه شاهدی بر گستردگی و عمق نفوذ زبان فارسی در شبهقاره هند هستند.
علاوه بر کتابخانههای بزرگ دولتی و دانشگاهی، مجموعههای خصوصی ارزشمندی از نسخ خطی فارسی در اختیار خانوادههای قدیمی، بازماندگان دربار گورکانیان، و مجموعهداران خصوصی در سراسر هند قرار دارد. همچنین، برخی آرشیوهای دولتی و محلی ممکن است حاوی اسناد و مدارک فارسی باشند. این نسخ خطی، نه تنها منابع ارزشمندی برای پژوهشگرانند؛ بلکه گواهی بر گستره وسیع حضور و تأثیر زبان فارسی در هند هستند.
با این حال، پراکندگی این منابع در مناطق مختلف شبهقاره سبب شده تا شمار قابل توجهی از آنها برای اهل تحقیق شناخته شده نباشند؛ از این منظر کارشناسان در سالهای اخیر بر احتمال از بین رفتن بخشی از این میراث هشدار دادهاند.
مرکز میکروفیلم نور که چند دهه است در شبهقاره با هدف حفظ نسخ خطی فارسی و اسلامی فعالیت میکند، در برنامه جدید خود احیای فهرستهای نایاب نسخ خطی را مد نظر قرار داده است.
مهدی خواجه پیری، مدیر مرکز میکروفیلم نور، با اشاره به این طرح گفت: در افق روشن احیای میراث مکتوب تمدن اسلامی در هند، مرکز بینالمللی میکروفیلم نور گامی بلند و بیسابقه برداشته است. این مرکز که سالهاست در طلیعه صیانت و مستندسازی نسخههای خطی در جغرافیای فرهنگی شبهقاره می درخشد، حالا قصد دارد که مجموعهای کمنظیر از فهرستهای نایاب و فهرستهای دستنوشته(رجستر) مهجور نسخههای خطی را که تاکنون از دیده جستجوگران و اهل تحقیق پنهان مانده منتشر کند.
وی ادامه داد: این فهرستها، برگرفته از کتابخانههای کهن مدارس علمیه متروک و گنجینههای خانوادگی رجال علم و ادب و نشانگر گستره غنی و ژرفای تمدن اسلامی در خاک هند است. در میان آنها فهرستهای دستنوشتهای دیده میشود که کتابداران سنتی با دقتی وصفناپذیر گاه به زبان فارسی و اردو و گاه با حواشی عربی بر صفحات کاغذ سپردهاند؛ ولی در گذر زمان در کنج عزلت و فراموشی خریدهاند.
به گفته مدیر مرکز بینالمللی میکروفیلم نور؛ اکنون این مرکز با گردآوری، مقابله، تصحیح و آمادهسازی این فهرستها نه تنها اقدام به بازنشر آنان در قالب چایی و دیجیتال میکند؛ بلکه به تصفیه و تکمیل حافظه علمی نسخهشناسی در هند اسلامی نیز میپردازد. این کار سترگ در حکم دمیدن روحی تازه در پیکر خاموش کتابخانههایی است که صدای ورقگردانی عالمان و محدثان و فقیهان قرنها در آنها طنین انداخته است.
او همچنین اضافه کرد: محققان، نسخهشناسان، مورخان اندیشه و پژوهندگان تمدن اسلامی به زودی با مجموعهای از فهرستهای دستنویسی مواجه خواهند شد که نه فقط منابع خام تحقیق بلکه خود آیینهدار تاریخ علم و فرهنگاند. فهرستهایی که در آنها نامهای خفته، آثار مفقود و نشانههای کتابخانههای گمنام چون ستارگانی خاموش بر پهنه این میراث بازتاب یافتهاند.
خواجهپیری این پروژه را "آغازی میداند که به آرشیوهای زنده، بانکهای متصل به نسخهها و انتشار فراگیر نسخ خطی از کتابخانههای محلی هند" ختم خواهد شد.
او ضمن دعوت از مؤسسات علمی و پژوهشگران برای همافزایی در این پروژه، یادآور شد: بیتردید آنچه پیش رو داریم، نه صرفاً فهرستی از فهرستها بلکه سندی از تداوم حیات علم در بستر تاریخ فراموش شده هند اسلامی است.
انتهای پیام/