گریگور هاکوپیان سفیر ارمنستان در ایران در مصاحبه با خبرنگار گروه بینالملل خبرگزاری تسنیم، به روابط دوجانبه بین ایران و ارمنستان، آخرین وضعیت روابط ارمنستان و جمهوری آذربایجان، توافق سهجانبه بین ارمنستان، جمهوری آذربایجان و آمریکا درباره مسیر ارتباطی در قفقاز جنوبی و همچنین آخرین وضعیت روابط ارمنستان و ترکیه پرداخت که مشروح این گفتگو از نظر خوانندگان میگذرد.
تسنیم: روابط دوجانبه بین ارمنستان و ایران را چطور ارزیابی میکنید و در مدت مأموریتتان برای افزایش این روابط چه اقداماتی را انجام دادهاید؟
هاکوپیان: روابط ارمنستان و ایران همواره با چنان کیفیتی از احترام متقابل، اعتماد و حسن همجواری توصیف شده که دارای ارزش منحصر بفردی در منطقه است. مردم دو کشور را روابط تاریخی هزاران ساله که امروز با دربرگیری زمینه های مختلف، سرعت بیشتری یافته و به همکاری با منافع متقابل بدل گشته، متحد کرده است.
باید به این امر مهم اشاره کنم که این روابط نه تنها تحت شرایط و انگیزه های معمول بلکه با هدف و چشم انداز یافتن ماهیت راهبردی توسعه می یابد.
تسنیم: منظور از چشمانداز راهبردی چیست؟
هاکوپیان: باید اشاره کنم این امر در راستای تائید ماه آگوست سال جاری از سوی آقای پاشینیان نخست وزیر ارمنستان و آقای پزشکیان رئیس جمهور ایران در ایروان برای بخشیدن ماهیت راهبردی به روابط دو کشور شکل گرفته است. امیدوارم این روابط که در حال حاضر نیز ماهیت راهبردی دارند، در آینده نزدیک با ترسیم چشم اندازهای نوین توسعه همکاری بر بنیان های حقوقی نیز استوار شوند.
حدود یکسال است که به عنوان سفیر ارمنستان در ایران مانند سایرین افتخار و مسئولیت مساعدت به تعمیق روابط دوجانبه را دارم. امسال بواسطه سفر رسمی رئیس جمهور ایران به ارمنستان، صدور بیانیه مشترک و امضای بیش از 10 سند که در برگیرنده تقریباً تمامی زمینه هاست، بی تردید سالی استثنائی بوده است.
بهموازات این امر سال 2025 با تماسهای فعال در عرصه های سیاسی، اقتصادی و امنیتی نیز به چشم آمد.
دو سفر دبیر شورای امنیت ملی ارمنستان به تهران، رایزنی های سیاسی در سطح معاونان وزارت امور خارجه دو کشور، همچنین سفر دبیر شورای عالی امنیت ملی، وزرای امور خارجه و دفاع و پشتیبانی نیروهای مسلح ایران و دادگستری به ارمنستان گواه گفتگوهای سیاسی مستمر سطح بالاست.
محتوای جدید همکاری های آموزشی و فرهنگی نیز حائز اهمیت است. در طول سال جاری شاهد سفر وزیر آموزش، علوم، فرهنگ و ورزش ارمنستان به ایران بودیم که در جریان آن تعدادی سند رسمی به امضاء رسید. در سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران، «کنج ارمنستان» افتتاح شد و نقطه اوج این سفر اجرای استثنائی ارکستر سمفونیک ملی ارمنستان به مناسبت یکصدمین سال تشکیل این ارکستر در پرسپولیس (تخت جمشید) بود.
روابط ارمنستان و ایران سرعت بالای خود را حفظ کرده و عمیقتر شده است
اینگونه ابتکارات نه تنها باعث تحکیم صمیمیت مردم دو کشور می شود، بلکه تفاهم فرهنگی را نیز تعمیق می بخشد.
امسال از نظر فعال شدن همکاریهای تجاری-اقتصادی و زیرساختی نیز سال ویژه ای بود. در جریان سفر رئیس جمهور پزشکیان به ارمنستان شاهد برگزاری همایش کارآفرینی و تحقق برنامه هایی در راستای توسعه گردش مالی - تجاری بودیم.
هرچند آخرین جمع بندی داده های اقتصادی سال 2025 هنوز انجام نشده، اما شاهد حفظ رشد ثابت گردش تجاری – مالی هستیم. معتقدم که ابتکارات مشترک بعلاوه طرح های بزرگ حمل و نقلی و انرژی در سال های پیش رو، سطح کیفی جدیدی را برای همکاری بین دو کشور ترسیم خواهند کرد.
می توانم با اطمینان اشاره کنم که روابط ارمنستان و ایران نه تنها سرعت بالای خود را حفظ کرده، بلکه استوار بر بنیان های بیش از پیش راهبردی و عمیق به پیش می روند.
هدف نهایی فعالیتهای ما تبدیل این موارد مثبت به همکاری های طولانی مدت، پیش اندیشانه و با منافع متقابل در راستای ایجاد امکانات نوین توسعه برای مردم دو کشور است.
انحلال گروه مینسک بالاترین سطح تأیید خاتمه مناقشه بین ارمنستان و جمهوری آذربایجان است
تسنیم: آخرین وضعیت مذاکرات صلح بین جمهوری آذربایجان و ارمنستان چگونه است؟
هاکوپیان: با اطمینان می توان گفت که در ماههای اخیر در روند صلح بین ارمنستان و آذربایجان تحولات مهم و چشمگیری رخ داده است. در روز هشتم ماه اوت سال 2025 وزرای امور خارجه ارمنستان و آذربایجان در واشنگتن توافق نامه «برقراری صلح بین ارمنستان و آذربایجان و برقراری روابط رسمی» را پاراف کردند.
طرفین طبق این سند و مبتنی بر بیانیه سال 1991 آلماآتی با تجدید شناسایی رسمی حاکمیت، تمامیت ارضی، مصونیت مرزها و استقلال سیاسی یکدیگر، صراحتاً تاکید کرده اند که هیچگونه ادعای ارضی نسبت به یکدیگر نداشته و در آینده نیز ادعایی مطرح نخواهند کرد. در همان روز بیانیه مشترک رهبران ارمنستان، آذربایجان و آمریکا به امضا رسید که در آن، از پیش امضای توافقنامه استقبال شده است.
علاوه بر این، با توافق ایروان و باکو درخواست مشترکی به ریاست فعلی سازمان همکاری امنیتی اروپا ارسال و در آن پیشنهاد انحلال ساختارهای گروه مینسک سازمان امنیت و همکاری اروپا را مطرح کردند؛ امری که رسماً به بالاترین سطح تایید خاتمه مناقشه بدل شده است.
در چارچوب شکل گیری روابط سیاسی – حقوقی دوجانبه لازم است به اهمیت امضای آئین نامه فعالیت مشترک بین کمیسیون های تعیین و ترسیم مرز رسمی ارمنستان و آذربایجان در روز سی ام اوت 2024 اشاره کنم.
طرفین سندی را مد نظر داشته اند که بر اساس بیانیه 1991 آلما آتی ارمنستان و آذربایجان تمامیت ارضی و عدم تغییر مرزهای موجود یکدیگر را شناخته و آن را محترم داشته اند.
در نتیجه نشست دوازدهم برگزار شده در شهر قَبَله آذربایجان در مورد برگزاری نشست آتی در ارمنستان توافق شده و توافق اولیه در جهت شروع مجموعه فعالیتهای تعیین مرزهای رسمی از بخش شمالی جمهوری ارمنستان، جمهوری آذربایجان و نقطه تقاطع مرزهای گرجستان و سپس ادامه آن به سمت جنوب در راستای شمال به جنوب تا مرز جمهوری ارمنستان و جمهوری آذربایجان با جمهوری اسلامی ایران.
جامعه بینالمللی به ترغیب آذربایجان برای برداشتن گام آخر در توافقنامه صلح ادامه میدهد
رفع محاصره و انسداد راههای مواصلاتی منطقه، یکی از جهتهای محوری توافقات سهجانبه است.
اما همین امروز می توانیم بگوییم که دیدار رهبران آمریکا، ارمنستان و آذربایجان در واشنگتن و متعاقب آن پیش امضای توافقنامه صلح با کم کردن ریسک های امنیتی و ایجاد محیط صلح واقعی در منطقه، تحرک جدی و مثبتی در دستور کار صلح ایجاد کرده است.
در این مقوله ارمنستان مساعدت و تلاش های بی وقفه همکاران بین المللی خود از جمله کشور دوست ایران را در جهت نهادینه کردن صلح بدست آمده در سطح بالایی ارزیابی می کند.
باور دارم که جامعه بین الملل به ترغیب آذربایجان برای بروز اراده سیاسی ضروری و اقدام به برداشتن گام آخر در جهت امضای نهایی توافقنامه صلح ادامه خواهد داد.
توافق سهجانبه واشنگتن شامل مسیر عبوری است و نه کریدور
تسنیم: توافق سهجانبه در واشنگتن بین ارمنستان، جمهوری آذربایجان و آمریکا درباره کریدور اکنون در چه مرحلهای قرار دارد؟
هاکوپیان: در ابتدا اجازه فرمائید اشاره ای داشته باشم به واژه «کریدور» استفاده شده در پرسش شما.
در بیانیه امضا شده از سوی رهبران ارمنستان، آذربایجان و آمریکا در هشتم ماه اوت در واشنگتن صراحتاً آمده که تامین ارتباط بدون مانع بین سرزمین اصلی آذربایجان و نخجوان از طریق خاک ارمنستان در چارچوب برنامه «مسیر ترامپ برای صلح و توسعه بینالمللی» (Trump Route for International Peace and Prosperity) انجام خواهد شد.
بدین صورت نام مسیر عبوری از جنوب جمهوری ارمنستان تنها و فقط «مسیرTRIPP» است و توصیفات دیگر از جمله «کریدور» با محتوا و روح بیانیه که به امضای نخست وزیر ارمنستان، رئیس جمهور آذربایجان و رئیس جمهور آمریکا رسیده، مغایرت دارد.
مایلم با استفاده از این عرصه به جامعه کارشناسی و رسانهای ایران هم توصیه کنم که این بیان صریح را مد نظر داشته باشند.
پیشبینی بیانیه واشنگتن رفع محاصره و انسداد کلیه راههای مواصلاتی اعم از حملونقل داخلی، دوجانبه و بینالمللی بر اساس اصول حاکمیت، تمامیت ارضی و صلاحیت قضائی کشورهاست.
ارمنستان درباره توافق واشنگتن منافع حیاتی تهران را مدنظر داشته است
باید تاکید کنم که ایروان وفادار و متعهد به جو دوستی و اعتماد متقابل در چارچوب کل این روند بوده، رسماً منافع حیاتی تهران را مد نظر داشته و در مورد تحولات نیز در سطوح مختلف گفتگوهای فعالی انجام داده است.
لازم به اشاره است که همین اصول همواره به عنوان شاکله و ارکان اصلی هم برای ارمنستان و هم برای جمهوری اسلامی ایران در اولویت قرار داشته و حفظ آنها با منافع دو کشور کاملاً همخوانی دارد.
ارتباط مستقیم ریلی ایران با گرجستان و دریای سیاه فراهم خواهد شد
در نتیجه رفع محاصره و انسداد، ارمنستان از طریق خاک نخجوان با ایران ارتباط ریلی خواهد داشت. این امر برای ایران فرصت بی سابقه ای برای ارتباط مستقیم ریلی با گرجستان و رسیدن به بنادر دریای سیاه ایجاد خواهد کرد.ایران نیز به نوبه خود مسیر ریلی ترانزیتی برای جمهوری ارمنستان جهت ارتباط با کشورهای آسیای مرکزی و خاوردور خواهد بود.
در عین حال ارتباطات تکمیلی و جانبی بین مناطق مختلف ارمنستان نیز پیش بینی می شود، امری که برای نظام لجستیکی و اقتصادی داخلی ما اهمیت بسیاری دارد.
در طرح «مسیر تریپ»، ارمنستان و آمریکا حق وتوی یکسان دارند
موضوع مهم دیگر این است که در طرح «مسیر تریپ» در ارتباط با جذب و مشارکت طرف ثالث، ارمنستان و آمریکا از حق وتوی یکسان برخوردار هستند، بنابر این هر طرف ثالثی تنها با توافق ایروان و واشنگتن می تواند در این برنامه مشارکت داشته باشد.
شرکت ارمنستانی ـ آمریکایی با مجوز توسعه زیرساخت ریلی، جادهای، فیبر نوری و خطوط انرژی ثبت خواهد شد
در زمان حاضرشرایط کلی تحقق برنامه «مسیر تریپ» با واشنگتن در حال بررسی فعال است. پیش بینی می شود که شرکت ارمنستانی -آمریکایی با نام «TRIPP company» با مجوز توسعه زیر ساخت های ضروری ریلی، جاده ای، خطوط لوله نفت و گاز و نیز کابل های فیبر نوری در ارمنستان به ثبت برسد.
پیشفرض این است که سال آینده آغاز مراحل تحقق عملی و ساخت و ساز برنامه باشد.
«مسیر تریپ» با ابتکار ارائه شده از سوی دولت ما تحت عنوان «چهار راه صلح» کاملاً همخوانی دارد و با تبدیل شدن به عامل اصلی صلح پایدار به ارتباطات متقابل منطقه ای کمک خواهد کرد.
با مسرت می توانم اشاره کنم که توافقات سیاسی اعلام شده در مورد گشایش تدریجی راههای مواصلاتی، هم اینک نتایج واقعی خود را نمایان ساخته است.
آذربایجان در ماه اکتبر رفع محدودیت ترانزیت کالا از طریق خاک خود به ارمنستان را اعلام کرده و در حال حاضر شاهد اولین نمونه های عملی آن هستیم و آن حمل گندم با واگن قطار از قزاقستان و از طریق آذربایجان و گرجستان به ارمنستان است.
ارمنستان نیز مکرراً آمادگی سیاسی و فنی خود را برای تامین ترانزیت بار بین ترکیه و آذربایجان تایید و اعلام کرده است.
بنابر این می توانیم اشاره کنیم که طرح «مسیر تریپ» به ارمنستان، آذربایجان و کل منطقه مدل جدیدی از ارتباط برپایه مساعدت بین المللی پیشنهاد می کند که بر اصول حاکمیت، تمامیت ارضی، تقابل و صلاحیت قضائی استوار است.
اطمینان دارم تحقق این امر نه تنها محرک و ترغیبی برای همکاریهای اقتصادی است بلکه موجب تحکیم صلح و ثبات در کل منطقه نیز خواهد شد.
توافق برای خط آهن قارص ـ گیومری و انتقال برق بین ارمنستان و ترکیه
تسنیم: درباره روند عادیسازی روابط ارمنستان و ترکیه؟
هاکوپیان: در واقع ما اخیراً شاهد فعال شدن تماس های ارمنستان و ترکیه بودیم. این تماس ها تقریباً در تمام سطوح از جمله رهبران دو کشور، وزرای امور خارجه، نمایندگان ویژه دو کشور و نیز وزارتخانه های متناسب با سیاست خارجی و زمینه های مرتبط صورت می گیرد.
ارمنستان با هدف رسیدن به برقراری روابط دیپلماتیک، بازگشایی مرزها و رفع محاصره کلیه زیر ساختها با جدیت تمام به مشارکت سازنده خود در روند ساماندهی ادامه خواهد داد.
نشست دوره ای نمایندگان ویژه ارمنستان و ترکیه امسال در ایروان برگزار شده که در جریان آن تحقق توافقات بدست آمده، در چارچوب گفتگوها مورد بحث و بررسی قرار گرفته است.
این توافقات شامل بهره برداری از گذرگاه مرزی مارکارا- علیجان و نیز اجرای برنامه های بازسازی خط آهن قارص ـ گیومری و خط انتقال برق ارمنستان ـ ترکیه است.
از نظر ارتباطات متقابل منطقه ای، بهره برداری مجدد از خط آهن قارص ـ گیومری اهمیت محوری دارد. این خط آهن به همراه طرح «مسیر تریپ» شبکه خط آهن ارتباطی میان سه کشور قفقاز جنوبی و مناطق همسایه را تشکیل خواهد داد.
خوشحالم به آگاهی برسانم که چند روز پیش نمایندگان موسسات متناسب و ذیربط دو کشور دومین مرحله از بررسی های فنی در راستای بازسازی و بهره برداری این خط آهن را انجام دادند؛ امری که شاهدی است بر ماهیت عملی و مستمر این پروسه.
ما اطمینان داریم که اصول رفع انسداد زیرساختها ثبت شده در بیانیه سه جانبه واشنگتن و تحقق سریع طرح «مسیر تریپ» محیط مطلوبی ایجاد خواهند کرد که به تبع آن امکان رسیدن به گام بعدی که برقراری روابط دیپلماتیک بین ارمنستان و ترکیه و رفع انسداد کامل زیرساخت هاست، فراهم خواهد شد.
در مجموع می توانم بگویم که در روند عادی سازی روابط با ترکیه، پیشرفت قابل ملاحظه ای مشاهده می شود و در صورت حفظ این سرعت، امکان ایجاد و شکل دهی محیطی بیش از پیش مشارکتی و قابل پیش بینی در منطقه فراهم خواهد شد که هم برای ارمنستان و هم کل منطقه اهمیت استثنائی دارد.
گفتگو از علی حیدری
انتهای پیام/